Картоп бағасының көтерілуінің нақты себебі егінді қосып жазу болуы мүмкін
2024 жылы картоп жинау туралы шамадан тыс мәліметтер елдегі тапшылыққа және соның салдарынан бағаның өсуіне әкелуі мүмкін. "Екінші нан" бағасының бір килограмына 100-ден 450 теңгеге дейін көтерілуінің мұндай нұсқасын аграрлық сарапшы, академик, экономика ғылымдарының докторы Төлеутай Рахымбеков келтірді.
Сарапшы Қазақстанның картопқа жылдық қажеттілігін 2 млн тоннаға бағалайды (елдің 20 млн тұрғынының әрқайсысына 100 кг норма бойынша).
Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрлігі 2024 жылы өнім 2,9 млн тоннаны, ал экспорт 2025 жылдың басына дейін 605 мың тоннаны құрағанын хабарлады. 900 мың тонна экспорттық әлеует әлі таусылған жоқ. Алайда, 2025 жылдың басында көлемнің жетіспеушілігіне байланысты бағалар көтерілді. Бұл үкіметтің елдің оңтүстігінде ерте картоп егінін алғанға дейін экспортты алты айға тоқтату туралы шешіміне әкелді.
Енді мәселе ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі хабарлағандай, 2024 жылы шын мәнінде 2,9 млн тонна картоп жиналды ма?
Менің ойымша, нақты өндіріс көлемі бірнеше есе аз болды. Шамамен 1 млн тонна. Ал қалған 1,9 млн тонна өндірілген картоп - қосып жазылған мәлімет", - деп Төлеутай Рахымбеков есептейді.
Ол осындай тұжырымдарға бірнеше негіз берді.
Біріншіден, көптеген қуатты кеңшарлардың жойылуы, олардың орнына қуаттылығы аз фермалар мен ЖҚШ пайда болды.
Екіншіден, соңғы 30 жылда еліміздегі егіс алқаптарының 3 млн-нан 1,5 млн гектарға дейін қысқаруы.
Үшіншіден, фермерлердің көпшілігінде айналым қаражаттарының болмауы, онсыз сапалы тұқым материалын, тыңайтқыштар мен техниканы сатып алу қиын, сондықтан жоғары өнімділікке қол жеткізу мүмкін емес.
"Соңында, төртіншіден. Сіз көкөністер мен картоп бағасының өсуі шамамен 1 қарашада басталатынына назар аудардыңыз ба? Неліктен?
Себебі егін жинау, әдетте, тамыздың аяғында-қыркүйектің басында жүзеге асырылады. Сонымен, қазан айының соңына дейін біз жаңа өнімді жеп бітіреміз. Еліміздің жылдық қажеттілігі 2 млн тонна картопты, ал айлық қажеттілігі 166,6 мың тоннаны құрайтынын қайталаймын. Қыркүйек айының ортасынан бастап, картоп жинау аяқталып, қазан айының соңына дейін біз шамамен 250 мың тонна жейміз. Мүмкін 600 мың тоннаны өзбек ағайындылар алып кеткен шығар. 150 мың тоннаға жуық қалады, яғни айлық тұтынудан аз.
Бағаның көтерілуінің басты себебі де осы болды: елімізде 2024 жылғы өнімнен отандық картоп қалмады", - деді Төлеутай Рахымбеков.
Сарапшы сонымен қатар көкөністердің өнімі бойынша қосып жазудың ықтималдығына назар аударды. Мұнда ол есептердің нақты өндіріс көлемімен сәйкессіздігін он есе деп бағалады.
"1991 жылы Қазақстан 954,9 мың тонна көкөніс өндірді. Ал соңғы жылдары біз жылына 4,7-4,8 млн тонна көкөніс "өндіреміз"! Көлемі екі есе аз суармалы жерлерде техникасыз, тыңайтқыштарсыз, пестицидтерсіз және сапалы отырғызу материалсыз көкөністерді бес есе көп өсіруге бола ма? Қазақстан жылына 4,7-4,8 млн тонна емес, 500 мың тоннаға жуық көкөніс өндіреді деп есептеу керек", - деп Төлеутай Рахымбеков түйіндеді.