Оралда ТМД елдері үшін ерекше бірегей бақша жобасы жүзеге асырылуда

Орал өңірінде соңғы бес жыл көлемінде  С.И.Исаев атындағы халықаралық тәжірибелік коллекциялық бақша питомнигі жұмыс істеуде. Аталған мекеме Шаған өзені мен Садовский көлінің арасында 7 га жерде орналасқан. Оның негізгі міндеті - жергілікті жердің күрт континентальды климаты үшін әртүрлі сортты зерттеу және өсімдіктер комбинациясын таңдау бойынша ғылыми жұмыс жүргізу болып табылады. Бұл туралы Kapital.kz хабарлады.

Аталған бау-бақша коллекциясында бүгінде 200 алма ағашының сорттары бар және алма қорларының 80-ге жуық түрі (барлығы 5 мың түп ағаш) өсіріледі. Бұл жұмыс бұрынғы кеңес одағы елдері арасында ерекше болып саналады. Өткен жылы бірнеше алма ағаштары ғана жеміс берді. Кейбір үлгілер - лобо сортының салмағы - 450 граммнан асып түсті. Осы жазда 2016 жылы отырғызылған алма ағаштарының көпшілігі алғаш рет жеміс бере бастады.

«Біз өсіріп жатқан алмалар биохимиялық құрамы бойынша Қазақстан Республикасында өсірілетін жемістермен салыстырғанда керемет деп айтуға болады. Тек кейбір Ресейдің суық аймақтарындағы алмалар ғана олардан асып түсуі мүмкін. Сондай-ақ континенталды климаттық аймақ маңызды рөл атқарады, ол қоректік заттардың жиналуына ықпал етеді », - деді питомниктің иесі Қайрат Кәрімов.

Оның айтуынша, ол әйелі екеуі жүргізген ғылыми жұмыс бойынша олар сорттарды зерттейді және қатал климаттық жағдайлары бар жерлерге сұрыптау комбинацияларын таңдау болып табылады. Алма ағаштарының кейбір түрі 1973 жылғы. Бағбанның айтуынша, қолда бар ғылыми жұмыс Қазақстанның жылы аймақтарынан әкелінген, бірақ бізде суық аймақтарда алма ағаштарын өсірудің ғылыми тәжірибесі жоқ, атап айтсақ, Нұр-Сұлтан қаласында да мұндай жұмыстар жасалмайды.

«Біз классикалық бағбандыққа тән көпжылдық тұқым ағаштарын отырғыздық. Бұл аязға төзімді, әртүрлі биологиялық химиялық құрамы бар және белгілі бір дәмдік қасиеттерімен ерекшеленетін әр түрлі сортты ағаштар», - деді ол.

Қ.Кәрімов атап өткендей, ағаштар 30 жылдық селекциялық жұмыстардың нәтижесінде алынды, оларды әр түрлі зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл процедурасыз ағаштарды механикалық түрде отырғызу үшін бір аймақтан екінші аймаққа беруге болмайды. Суық аймақтардағы бағбандардың еңбегінің арқасында алматылық ағаштарды әуесқой көгалдандыруды айтпағанда, өнеркәсіптік масштабта да өсіруге болады.

Қайрат Кәрімов мынандай мысал айтты: оның бағындағы алма ағаштардың биіктігі 6-8 метрге дейін жетеді, яғни олар отырғызу кезінде көп орын алады, бұл кішкентай жер үшін қолайсыз. Осындай биік ағаштан жеміс алу тағы да қолайсыз. Бұл алма ағаштарындағы жемістер 5-7 жылда пайда болады. Ал жартылай ергежейлі және ергежейлі формалар бар. Олар төмен өседі, көп жер алмайды, олардан жеміс жинау оңай және олар ерте піседі. Сондықтан кәсіпкерлер алма бизнесімен айналысқылары келсе, осы алманың түрлерін  таңдауларына болады. Бірақ Қайрат Кәрімов алма генофондын сақтап қалудың және ең бастысы, классикалық қорда алуан түрлі зерттеулер жүргізудің маңызды екендігін айтты.

Ғылыми жұмыстардың нәтижелері бойынша ол өндірістік масштабта  жемістердің комбинацияларын сынау үшін өз өндірісінің көшеттерін қолдана отырып, индустриалды бақ отырғызуды жоспарлап отыр.

«Мұндай комбинацияны таңдаудағы басты критерийлер: аязға төзімділік, ағаштың сыртқы көрінісі (төмен температура), құрғақшылыққа төзімділік, тұзға төзімділік, жемістердің дәмдік қасиеттері. Мен өндірістік бақ үшін 85 гектар жер бөлуді жоспарлап отырмын. Мен медициналық бақ та  құрғым келеді, оған бірнеше өсімдік отырғызылды», - дейді бағбан.

Атап айтсақ: лимон, актинидия, махония, аралия маньчжуриясы, гидранжея, жаңғақтың бірнеше сорттары, қызыл емен, сирек үйеңкі түрлері, Даликарния қайыңы, айва, тәтті шие, таңқурай, алмұрт, шабдалы, өрік, бөріқарақат және басқалары. Ағаштар шыршалар сияқты, бақтың бойында желден қорғайды. Сондай-ақ, жүзім сортының шамамен 300 дана сорттарын отырғызады. Кейбір жүзімдердің көлемі үлкен (мысалы, «перғауын» сұрыптары) салмағы бірнеше килограмға жетеді, ал жүзімнің кейбір түрі кішкентай, олар 100 теңге мөлшерінде ғана.