Аудиторлық палата кәдеге жарату алымын Мемлекеттік кірістер комитетіне беруді ұсынды

Жоғары аудиторлық палата сарапшыларының пікірінше, кәдеге жарату төлемдерін төлеу арқылы өндірушілер мен импорттаушылардың кеңейтілген міндеттемелері жүйесі қойылған мақсатқа жете алмады. Қазақстанда экологиялық жағдайдың жақсарғаны байқалмайды, ал техникалық ескірген көліктердің саны тек өсті. Бұл ретте осы саланы әкімшілендіруде көптеген бұзушылықтар анықталды.

Палата экология және табиғи ресурстар министрлігі мен оның ведомстволық бағынысты ұйымдары қызметінің тиімділігіне мемлекеттік аудиттің қорытындыларын ұсынды. Атап айтқанда, аудиторлар кәдеге жарату төлемінің алынуын және түскен қаражаттың бөлінуін тексерді.

"Аудит қорытындысы бойынша барлығы 277 млн теңге, 5 млрд теңге – қаражатты тиімсіз басқару, 4,7 млрд теңге – жоғалған пайда көлемінде қаржылық бұзушылықтар анықталды. Осыған байланысты Үкіметке халықаралық тәжірибені ескере отырып, экологиялық жобаларды кәдеге жарату төлемдері есебінен қаржыландырудың ашық бюджеттік тетігін енгізе отырып, өндірушілер мен импорттаушылардың мемлекеттік кірістер органдарына кәдеге жарату алымдарын төлеуді есептеу, толықтығы мен уақтылы аударуын бақылау жөніндегі функцияларды бекітудің орындылығын қарастыру ұсынылды", - делінген Палата есебінде.

Аудит қорытындылары мынадай: Қазақстандағы машиналардың орташа жылы 22 жылға дейін ұлғайды, ал 10 жылдан асқан машиналар саны 2017 жылғы деңгейге қарағанда 1,5 есе өсті.

Аудиторлық палатаның ақпараты бойынша, "Жасыл даму" АҚ тұлғасындағы оператор тиісті міндеттемелер қолданылатын өндірушілердің (импорттаушылардың) саны туралы ақпаратқа ие емес, оларды сәйкестендіруге мүмкіндігі жоқ, ал кәдеге жарату төлемдері оператордың шотына факті бойынша төленеді. Бұл есептеудің дұрыстығына, осындай төлемдердің толық және уақтылы төленуіне толық бақылауды қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.

"Нәтижесінде 309,8 млрд теңге алынбаған (бағалау бойынша), сондай-ақ аудит кезінде кәдеге жарату төлемдерін төлеу расталмаған 58 мың көлік құралдары мен техниканы пайдалануға рұқсат етілді", - делінген есепте.

Экологиялық жобаларды кәдеге жарату төлемдері есебінен қаржыландыру тетігі де ашық емес. 15 бағыттың ішінен "Жасыл даму" тек екеуін қаржыландырды. Бұл ретте 2022 жылғы барлық кәдеге жарату төлемдерінің 99,6%-ы автоөнеркәсіпті қолдауға жұмсалды (259 млрд теңге).

Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда ауыл шаруашылығы техникасының лизингіне 20 млрд теңге бөлу жоспарлануда

2019 жылы Қазақстанда әкелінетін ауыл шаруашылығы техникасының бір бөлігіне, ал 2020 жылдан бастап әкелінетін барлық дерлік ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы енгізілді. Одан кейін импорттық машиналар да, Қазақстанда жиналатын машиналар да қымбаттады. Кәдеге жарату алымы ретінде барлық қаражат "Оператор РОП" жеке компаниясының шоттарына жіберіліп отырған.

2022 жылдың басында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев осы функцияны мемлекеттік органдарға бере отырып, "Оператор РОП-тың" кәдеге жарату алымының күшін жоюды тапсырды. Төлем мөлшерлемелері екі есе төмендетілді, дегенмен фермерлер оны толығымен жоюды талап етті.

Сонымен қатар, "Оператор РОП-тың" қызметінде ауқымды сыбайлас жемқорлық бұзушылықтар анықталды. Осы жылдың шілде айында "Оператор РОП" ЖШС-нің бұрынғы екі басшысы мен экология экс-министрі жеті жылға бас бостандығынан айырылды.