Қазақстан ресейлік бидайдың импортына толық тыйым салуды және өз астығына экспорттық баж салығын енгізуді қарастыруда
Қазақстанның Үкіметі Ресей бидайының Қазақстан аумағы арқылы Орта Азияға кері экспорты үшін жолды жабу мүмкіндігін зерттеп жатыр. Бүгінгі күні контрабандашылардың мұндай арнасы – ұн тарту кәсіпорындары мен құс өсірушілерге темір жол арқылы бидай әкелуге рұқсат.
Ұн тартушылар мен құс өсірушілер үшін бұл жеңілдік өткен жылы ресейлік бидайды көлікпен жеткізуге толық тыйым салынғаннан кейін күшінде қалды. Арзан ресейлік астықта жұмыс істеу қазақстандық компанияларға тиімді шикізат қоры есебінен бәсекеге қабілетті болып қалуға мүмкіндік береді деп болжанған.
Алайда, ҚТЖ-да жүргізілген экспортқа жөнелтілімдер мен ішкі қалдықтар бойынша ахуалды талдау Орта Азияға "сұр" түрде осы маркетингтік жылда қазақстандық бидайдың түрімен 4-5 млн тонна Ресей бидайы кеткенін көрсетті. Әрине, Қазақстанда транзиттік теміржол тарифін және Ресейде экспорттық бажды төлемей.
Биыл Қазақстан астықтың жоғары өнімділігін күтуде, сарапшылардың кейбір алдын ала бағалауы бойынша - рекордтық көрсеткіштер деңгейінде, 25 млн тоннадан жоғары (ел үшін орташа есеппен 15 млн тонна). Яғни, осы көлемді іске асыру үшін Қазақстанның көлік инфрақұрылымына жүктеме онсыз да екі есеге, ал ресейлік реэкспорттың жалғасын ескере отырып, одан да жоғары болады.
Астықтың бұл көлемі бірден ішкі нарыққа бірнеше мәселелермен қауіп төндіреді: теміржолдағы құлдырау (және бұл "ак" трейдерлердегі мәселелер), ішкі бағалардың төмендеуі (және бұл фермерлердің мәселелері).
Жағдайды тұрақтандыру үшін Қазақстанның Үкіметі (Сауда министрлігі, Ауыл шаруашылығы министрлігі) алты ай мерзімге ресейлік бидайды жеткізуге толық тыйым салу мәселесін зерттеп жатыр. Яғни, шамамен, 2024 жылдың 1 қыркүйегінен 2025 жылдың 1 наурызына дейін. Бұл ҚТЖ мен ел трейдерлеріне еркін жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, барлығы Ресей астығының ағынын тоқтату елдің ұн тартушылары мен құс өсірушілеріне қолайсыз жағдай туғызатынын түсінеді. Арзан шикізат қоры болмаса, олар тек сыртқы нарықтарда ғана емес, тіпті ішкі қазақстандық нарықтарда да бәсекеге қабілетсіз болады. Ресейлік бидай тыйым салынғаннан кейін қазақстандық астық бағасының өсуін болдырмау үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің тұтас тізбесіне экспорттық баждарды енгізу ұсынылды.
Ресейде экспорттық баж бидай, арпа және жүгеріге қолданылады.
Мұндай шешімнің Қазақстан үшін салдары 2023 жылы енгізілген күнбағыс экспорттық бажының мысалында түсінікті: ішкі нарықтағы тұқымның құны баж мөлшеріне - тоннасына 100 еуроға (50 мың теңге) азайды.
Мәселе тек бидайға қандай мөлшерде баж салынады деген сұрақ туындайды. Сірә, ол егін жинау басталғаннан кейін нарықта қалыптасқан бағаны ескере отырып, сондай-ақ Ресейде бидайдың бағасы қандай болатынын ескере отырып есептеледі.