Тігінен интеграцияның артықшылықтары: өнімнің өзіндік құнын қалай төмендетуге және АӨК табыстылығын арттыруға болады

Фото көзі: ElDala.kz

Ауылшаруашылық өнімдерінің бағасының төмендеуі жағдайында тек тігінен интеграция экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ете алады. Жем дайындаудан бастап жоғары қосылған құны бар дайын азық-түлік өнімдерін шығаруға дейінгі тізбекті құра отырып, компания тұрақты жұмыс пен даму үшін жеткілікті рентабельділікке ие болады.

Бұл туралы ElDala.kz порталына Орал қаласында орналасқан "Жайык Ет" агрохолдингінің иесі Темірғали Ескендіров (басты суретте) айтып берді.

Бейне форматындағы толық репортажды біздің youtube арнамыздан көріңіз:

Толық қамту

"Жайык Ет" - өңірлерді қамту бойынша Қазақстандағы шұжық пен ет өнімдерінің ірі өндірушісі. Компанияның өнімдері еліміздің барлық облыстарында ұсынылған. Туған Оралға келетін болсақ, мұнда өндіруші құс етінің негізгі үлесін алады. Агрохолдингтің құрамында екі өсімдік шаруашылығы бөлімшесі бар - Солтүстік Қазақстан облысында 20 мың га және Батыс Қазақстан облысында 10 мың га. Сонымен қатар, БҚО жерлерінің бір бөлігінде суару да дамуда - 1400 гектарға астыққа жүгері мен соя өсіріледі. Бұл компанияға өзінің құс фабрикасын азықпен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бройлер құс фабрикасы 2017 жылы іске қосылды, ол жылына 8,5 мың тонна құс өсіреді. Қуатты екі есеге арттыру жоспарлануда, оған жемшөп қоры да, сұраныс та мүмкіндік береді.

Ет комбинатына келетін болсақ, ол бройлерлерді сатуға бөледі, сонымен қатар шұжықтар мен ет өнімдерін 200-ден астам атаумен шығарады. Құс етінен басқа, жылқы еті мен сиыр еті қолданылады. Өндірісті шикізатпен қамтамасыз ету үшін өңірдің фермерлерінен мал қабылдайтын жеке сою цехы жұмыс істейді. Өнімдер "халал" стандарты бойынша сертификатталған.

Ет комбинатына қосымша табысты бройлердің барлық бөліктерін, соның ішінде қалдықтарды терең өңдеу береді. Тіпті қауырсын түріндегі қалдықтар жемдік ет пен сүйек ұнын өндіруге кетеді.

Шығындар мәселесі

"Жайық Ет" - тамақ өнеркәсібінде сауатты құрылған өндірістің бірнеше оң мысалдарының бірі. Әзірге Қазақстанда қолда бар шикізат қорын ескере отырып, біз өзіміз өндіре алатын көптеген азық-түлік өнімдері бойынша импортқа тәуелділік сақталуда. Бұл шұжықтар мен ет өнімдеріне қатысты. Жағдай біздің еліміз үшін парадоксалды және өкінішті: біз тірі малды экспортқа жібереміз, оны ең төменгі бағамен сатамыз. Содан кейін біз шұжықтарды импорттаймыз - бұл қазірдің өзінде қосылған құны жоғары өнім. Бұл қосымша табыстың барлығы Қазақстан арзан шикізат көзі болып табылатын шетелдік қайта өңдеушілерде қалады.

Неліктен бұлай болады? Отандық қайта өңдеушілердің фермерлерге шикізаты үшін лайықты, бәсекеге қабілетті төлем ұсына алмауына (немесе қаламауына) байланысты. "Жайық Ет" сияқты тігінен интеграция бұл мәселені еңсеруге мүмкіндік береді - қайта өңдеуге арналған шикізатты өсіру және қайта өңдеудің өзі бір қолда. Егер мұнда өсімдік шаруашылығы бөлімі түрінде өзіңіздің шикізат қорын қоссақ, онда синергия пайда болады - тізбектің барлық буындарының тиімді өзара әрекеттесуі, бұл құрылымның тұрақты тиімді жұмысын қамтамасыз етеді.

- Әзірге біздің АӨК қолымыздан келгеннен әлсіз дамып келеді, - деп өз пікірімен бөлісті Темірғали Ескендіров. - Мұнда мен бірнеше ықтимал өсу нүктелерін көремін. Барлық мал шаруашылығы мен ет өңдеу негізі  - жемшөптің өзіндік құны. Жоғары өнімділік ресейлік және беларуссиялық өндірушілерге ет пен құсты арзанырақ алуға мүмкіндік береді, соның арқасында олардың шұжық өндірушілері өздерінің ішкі нарықтарында өздерін сенімді сезініп, біздің нарыққа белсенді кіре алады - олардың өнімдері арзанырақ. Бәсекелестікке төтеп беру үшін бізге жақсы жемшөп қоры қажет. Бүгін біз бірнеше объективті себептерге байланысты өсімдік шаруашылығында Ресейден артта қалудамыз: біріншіден, олар негізінен күздік дақылдарды егеді, олар кез-келген жағдайда күзде, көктемде және жазда ылғалды толық пайдалану арқылы көктемгі дақылдарға қарағанда жоғары өнім береді. Бізде негізінен сапасы жоғары, бірақ өнімділігі төмен жаздық дақылдыр, яғни олардың өзіндік құны жоғары. Екіншіден, Ресей тұқым шаруашылығы бойынша бізді басып озды, онда тұқымдар өте жақсы. Биыл СҚО-да өз шаруашылығымыз үшін "ЭкоНива"-дан, "Кургансемена"-дан элита класының өте жақсы тұқымын сатып алдық. Барлығы 700 тонна "Ликамеро", "Токката", "Корнетто"  (бұл "ЭкоНива"-дан) және "Уралосибирская", "Степь" (""Кургансемена"-дан) сұрыптарын алдық. Бұл жоғары өнімді қарқынды сұрыптар, бірақ олар топыраққа минералды тыңайтқыштарды тиісті түрде енгізуді қажет етеді. Біз осы маусымда 1000 тоннадан астам фосфор мен азот тыңайтқыштарын сатып алдық. Өкінішке орай, біздің Қазақстанда топыраққа ғылыми негізделген нормадан тыңайтқыштардың 20% ғана енгізіледі. Айтпақшы, бұл біздің өнімділіктің артта қалуының тағы бір факторы. Үш фактор - ылғал, тұқым, қоректендіру. Төртіншісі де бар - өсімдіктерді қорғау құралдары. Мұнда біз де артта қаламыз.

Бұл технологиялардағы артта қалушылық өнімділік бойынша айырмашылықты тудырады, нәтижесінде Қазақстандағы ауыл шаруашылығы шикізатының өзіндік құны жоғары болады. Озық тәжірибені енгізуге тура келетіні анық - " Жайық Ет" оны "Кургансемена" мамандарынан сұрыптарды таңдау, тыңайтқыштарды қолдану, оңтайлы мерзімдерді сақтау бойынша кеңес ала отырып жасайды. Сауатты кешенді агротехнология қазірдің өзінде өнімділіктің өсуі түрінде әсер етеді. Терең қопсыту, тырмалау, домалау топырақта ылғал жинауға және Қазақстандағы басты шектеуші факторды - вегетациялық кезеңде жауын-шашын тапшылығын еңсеруге мүмкіндік береді. Шаруашылықта гектардан 30-40 ц тұрақты өнімділікке жету шынайы деп саналады, қазіргі орташа көрсеткіш гектардан 12-13 ц.

Қайта өңдеудегі табыстылық

Азық-түлік секторындағы түпкілікті өнімнің өзіндік құнын төмендетудің қосымша құралы өсімдік шаруашылығының мал шаруашылығымен (немесе құс шаруашылығымен) өзара іс-қимылы болуға тиіс. Атап айтқанда: егер арзан ресейлік өнімдермен бәсекелестікке байланысты астық немесе майлы дақылдарды нарықта сату қиын болса, онда оларды жемге жіберу керек. Осылайша, тігінен интеграцияланған компания нарықта ауылшаруашылық шикізатын сатқаннан гөрі жоғары табыстылыққа ие болады.

Сонымен қатар, жергілікті аграрийлермен өзара әрекеттесуді дамытуға болады. Атап айтқанда, "Жайық Ет" БҚО фермерлерінен сатып алуға дайын сояның қосымша көлеміне мүдделі. Бұл өзара тиімділікті қамтамасыз етеді.

-  Біз Қытайдан жабдықтар әкелдік, сояны май мен күнжара шығарумен өңдей бастадық, - деп атап өтті Темірғали Ескендіров. - Бұдан әрі технологияны жетілдіреміз және шрот шығарамыз - бұл біздің құс фабрикасына арналған жоғары ақуызды жем. Біз қазір сояны суармалы жерлерімізде өсіреміз, жылына шамамен 2 мың тонна, бірақ бізге қосымша шикізат қажет. Жылына тағы 4 мың тонна соя сатып алуға дайынбыз. Біздің өңірде суаруды дамыту мүмкіндігі бар, ал басқа шаруашылықтар мұны біздің өңдеуімізге қарай жасай алады. Сонымен қатар, мемлекет қазір суару жабдықтарына субсидияларды көбейтуде. Оны өсіргенде табыстылық кез-келген жағдайда бидайға қарағанда жоғары болады.

Соя майына келетін болсақ, оны өндіру және сату соя бұршақтарын "шикізатпен" сатумен салыстырғанда 40% табыстылық береді. Бұл аграрлық өндірістің табыстылығын арттырудың тағы бір құралы.

Қорытындылай келе, тігінен интеграцияның артықшылықтарының ең бастысы - компанияға майлы дақылдар, бұршақ дақылдары және дәнді дақылдар түрінде өсірілген ауылшаруашылық шикізатын қосымша құн ала отырып, мал немесе құс арқылы "өткізуге" әлдеқайда тиімді. Құстың өзіне келетін болсақ, оны ұшамен емес, қосымша құны бар өнім түрінде бөлу және сату тиімдірек. Шұжықтар мен дайын ет өнімдері одан да жоғары табыстылықты береді.

Қазақстанның ішкі нарығы қазір ет және сүт өнімдері бойынша импортқа тәуелді, сондықтан отандық өндірушілердің өсетін жері бар. Бұл жағдайда тігінен интеграцияланған агрохолдингтерге тек бір секторға  - өсімдік, құс немесе қайта өңдеуге бағытталған компаниялармен бәсекелесу оңайырақ. Шынында да, агрохолдингте жем мен шикізаттың, демек дайын өнімнің өзіндік құны әрқашан төмен болады.

Ал болашақта қазақстандық азық-түлік компанияларына экспортқа да жұмыс қажет. Бұл бағыттағы келешекті ірі халықаралық көрмелерде зерттеп, трендтерді қадағалап, әлемнің түкпір-түкпірінен сатып алушылармен келісім-шарт жасасуға болады.

Сергей Буянов