Қазақстанда жасымықтың жоғары өнімін қалай алуға болады

«Қазақстанның солтүстік және шығыс облыстарында қара топырақ бар, онда жасымық өте жақсы өседі. Ең бастысы, қышқыл және сілтілі топырақ жоқ. Қазақстанда топырақ бейтарапқа жақын, сондықтан қышқылдығы бойынша шектеулер жоқ. Негізгі мәселе - үлкен құрғақшылық. Бірақ жасымық басқа бұршақ дақылдарына қарағанда төзімді. 600 мм жауын-шашын кезінде өнімділік гектарына 23 центнерді, 300 мм жауын-шашын кезінде 13-14 центнерді құрайды», - деді ElDala.kz порталына «ЭкоНива-Семена» компаниясының «ЭкоНива» МК селекциялық-тұқым өсіру бөлімшесінің консультанты, агрономия докторы Вилли Древс.

Бір жағынан, жасымық өте ыңғайлы, өйткені олар суыққа төзімді. Соядан айырмашылығы, бұршақ сияқты ол өте ерте себіледі, топырақ қөғюпи температурасы 5-6 градусқа дейін қызған кезде. Ол аязға төзеді. Ол Қазақстанның жағдайына сәйкес келеді, өйткені оны мамыр айының басында, топырақта ылғал болған кезде себуге болады, қысқа мерзімді аяздар қайта оралса, қатып қалады деген қауіп жоқ.

Сондай-ақ аз ылғал қажет. Өну үшін бұршақ дақылдары әдетте тұқым көлемінің ісінуі үшін 100-110% ылғал жинайды. Бірақ қиындығы бұл қысқа сабақты дақыл. Барлық сұрыптардың өсімдік биіктігі 30-дан 40 сантиметрге дейін. Жасымық сабағы шөпті болғандықтан, сабағы соншалықты төмен. Ол құлауы мүмкін.

Фермерлер үшін басты қиындық - егіс алдында егістік бетін жақсы тегістеу.

- Қазақстанда жер жырту мүмкін емес, өйткені ылғал жоқ. Қопсыту және тегістеу үшін аралас құралдарды пайдалануға болады. Қажет болса, тереңдеткіштер қолданылады. Ең бастысы, өрістің беті тамаша тегістелген, - деп түсіндірді спикер.

Суретте: Вилли Древс

Қопсытқышсыз технологияны қолданып, сабанға немесе ең аз өңдеумен себуге болады.

- Қопсытқыштар қажет. Олар топырақты тамаша тегістейді және басады, себу кезінде өрісте толқындар болмайды. Сол кезде жасымықты төменірек кесуге болады - 5-6 сантиметр. Бұл жағдайда шығындар аз, - деді Вилли Древс.

Егіс 12,5-тен 25 сантиметрге дейін, егу тереңдігі 3-5 сантиметрге дейінгі қарапайым дәнді отырғызғыштармен жүзеге асырылады. Егістен кейін қайтадан тегістеу және ылғалды жабу үшін нығыздау қажет.

Қазақстан жағдайында вегетация мамырдың бірінші онкүндігінде ерте себу кезінде 89 күнге созылады. Тұқым себу мөлшері гектарына 2-2,2 млн дана.

Жинау кезінде иілгіш пышақпен - "Flex" икемді кескіш аппаратпен дестелегіш қажет. Олар 5-6 сантиметр биіктікте кесіп алады. Мұндай жинау төмен кесіндіде болған кезде шығындар да төмен болады.

Түйнек бактериясының пайдасы

Бұршақ дақылдарының ішінде жасымық - ең кішкентай жемісті өсімдік. Мысалы, майбұршақтың 1000 дәнінің минималды салмағы 130-170 грамм, бұршақ үшін 220-260 грамм, ноқат үшін одан да көп - 350 грамм. Олар ірі тұқымды дақылдар. Жасымықта 1000 дәннің массасы 30 граммға тең, үлкен табақшада - 50 граммға дейін. Бірақ негізінен бізде жасыл және қызыл жасымықтың ұсақ тұқымдық сұрыптары өндіріледі.

Салыстыру үшін: Қазақстанға ең жақын Алтай өлкесінің құрғақ жағдайында 2022 жылы өнімділік гектарына 10,9 центнерді құрады, Саратов облысында - 13,5, Орынбор облысында - 14,4, Рязань облысында ең ылғалды аймақта - 20,7. Бірақ Ресейде орташа есеппен 2022 жылы өнімділік гектарына 11,9 центнерді құрады, 2023 жылы - 9,9 ц. Гектарына 1 тонна деп айтуға болады. Қазақстанда өнімділік шамамен бірдей болуы керек.

- 2023 жылы "ЭкоНива" шаруашылықтарында 25 мың гектарға жуық жасыл және қызыл жасымық егілді. Біз міндетті түрде ризоторфинмен - өте үлкен титрі бар түйнек бактериясымен өңдейміз. Бұл инокулянт Санкт-Петербургтегі арнайы зертханада алынады. 1 гектарға оның 2 литрі қажет. Тамырларда түйін бактериясы пайда болады, ол өсімдікті 70-80% азотпен қамтамасыз етеді. Егер бұл жасалмаса, онда тыңайтқыштың өте үлкен көлемін енгізу керек. Біз тыңайтқыштарды себу кезінде ең аз мөлшерде - 2 центнер селитраны ғана қолданамыз, - деді компания кеңесшісі.

Инокуляция технологиясында егін шыққаннан кейін шамамен 4 аптадан кейін бактерияларды алу маңызды. Өсімдікті күрекпен қазып, қарау керек: егер түйіндер пайда болса және олар қызғылт түсті болса, онда азотты бекітетін бактерия өте жақсы жұмыс жасады. Жоғары өнім алуға болады.

Жасымық ауыспалы егіс үшін қаншалықты пайдалы?

Жасымық - ауыспалы егістің маңызды элементі, әсіресе дәнді дақылдар үшін, өйткені топырақта одан кейін маңызды элемент - азот қалады. Тиісінше, осы алқаптардағы жасымықтан кейінгі жылы егілген дақылдар жоғары өнім береді.

Жасымықтың алдында күздік дәнді дақылдар егу дұрыс болады. Бірақ қажет болған жағдайда оны жаздық бидайдан кейін егуге болады. Жасымық үшін ең нашар ізашары - күнбағыс, жағымсыз ізашары - жүгері. Жасымықты жасымықтан кейін себу және 4-5 жылдан ерте бұрынғы орнына егу ұсынылмайды. Оны басқа бұршақ дақылдарына, соның ішінде бұршақ тұқымдас дақылдардан кейін егуге болмайды, өйткені олардың аурулары мен зиянкестері жиі кездеседі.

- Арамшөптермен күресу өте қиын. Егіс алдында біз тұқымдарды дәрілегішпен өңдейміз. Олар топырақ инфекциясымен - аскохитозбен және т.б. күреседі. Үлкен аумақта егу кезінде фунгицидтерді қолдануға болады, - деді сарапшы.

Арамшөптермен кешенді күрес белсенді зат прометрин негізінде ауыртпалықсыз топырақ препаратын қолдануды қажет етеді.

Жасымық үшін ең қауіпті ерте көктемгі арамшөптер, мысалы, лебеда сияқты. Прометрин оған және басқа арамшөптерге қарсы жақсы жұмыс істейді. Бірақ оны топырақта ылғал болған кезде өте ерте қолдану керек.

- Қазақстан жағдайында шыққаннан кейінгі препараттар жақсы жұмыс істейді. Біз метрабузин гербицидін ұсынамыз - 0,34 килограмнан 2-3 түйінге дейін. Немесе имазетапир - гектарына 0,65 литрге дейін. Содан кейін жасымық ауырады, ол фитотоксты көрсетеді, бірақ бір аптадан кейін ол қалпына келеді және бәрі жақсы, арамшөптерсіз өседі. Қазақстанда абиотикалық және биотикалық күйзеліс факторларының әсеріне төзімді сұрыптар тізілімге енгізіліп, өсірілетіні белгілі. Олар имазетапирден аз зардап шегеді. Біз имазетапирге де төзімді, бірақ оған уыттылық танытатын жасыл жасымықты ұсынамыз, - деп атап өтті Вилли Древс.

Аурулармен мәселелер аз. Егер жинау кезінде жаңбыр жауса, онда аскохитозға қатысты сұрақтар болады.

Қазақстандағы типтік зиянкестер, ең алдымен, шегіртке, бізтұмсық. Сары тұзақтар зиянкестерді көруге және инсектицидтерді қолдануға және жоюға мүмкіндік береді. Жасымықта кенелермен мәселелер туындаған жоқ.

«ЭкоНива-Семена» компаниясы жасымық сұрыптарын сатқан кезде аймақта осы дақылды өсіру бойынша егжей-тегжейлі кеңес береді.

Валентин Шипунов