Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
«Ақылды жайылым» ауылшаруашылық жерлерінің тозуын қалай болдырмайды?
Етті малға арналған «ақылды жайылымды» құру технологиясын пысықтау жөніндегі үш жылдық жоба осы маусымда СҚО Аққайың ауданы Шағалалы ауылындағы Солтүстік Қазақстан ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының базасында аяқталады. Жобаны С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің ғалымдары ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Рашит Өскенов басшылығымен жүзеге асырды.
Ғалымдардың мәліметтері бойынша, Қазақстанның жайылымдық жерлерінің жалпы ауданы шамамен 175 млн га құрайды. Алайда, олардың барлығы мал жаюға, тіпті ірі қара мал жаюға да жарамайды. Мұның себебі табиғи аймақтар бойынша бөлінуде, сондай-ақ жердің бір бөлігінің тозуында.
Қазақстанның жайылымдарының басым бөлігі шөлді аймақтарға тиесілі - 67,3 млн га, сонымен қатар бұл аймақта ауданы 12,5 млн га тозған жайылымдар да бар.
Шөлейт аймақтағы жайылымдар - 17,9 млн га, оған қоса 3,5 млн га тозған жер.
Ұсақ шоқылықтағы жайылымдар 34,2 млн га, оған қоса 1,3 млн га тозуға ұшырады.
Орман-дала және дала аймақтарында ірі қара мал жаю үшін ең қолайлы, олардың ауданы - 34,2 млн га, оған қоса 4,4 млн га.
Осылайша, Қазақстан жайылымдарының жалпы ауданының 175,3 млн гектарының 21,7 млн гектары тозуға ұшырады. Ал қалған 153,6 млн гектар аумақтың тек 34,2 млн гектарын етті ірі қара мал жаюға жарамды деп санауға болады.
Бұл ретте аймаққа байланысты малдың әр басына жайылымдық жерлердің нормативі өзгереді. Өсімдік өнімділігі төмен болған жағдайда фермердің жерге деген қажеттілігі бірнеше есе артады. Бұл мал басын кеңейтуді тежейді.
Жағдайдан шығудың жолы шаруашылықта бар жайылымдарды ұтымды пайдалану болуы мүмкін. Өйткені, егер сауатты жайылым айналымы қамтамасыз етілсе, онда малдың нормативтен жоғары болуы да тозуға әкелмейді.
С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ ғалымдары іске асырған «ақылды жайылымды» құру жобасы осы тұжырымға ғылыми база беруге арналған.
Дұрыс ұйымдастырылған өрістік жаю жайылымдарды барынша тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Нәтижесінде мал бірлігіне шаққандағы жер көлемінің нормативі төмендейді.
Тұжырымдаманың мәні - фермердің жайылымдық жерлері жеті бөлікке бөлінеді, ал жануарлар бір бөліктен екінші бөлікке рет-ретімен ауысады. Бұл кезде малсыз учаскелер демалып, өсімдіктерді қалпына келтіреді. Табынды басқару электр шопанның көмегімен жүзеге асырылады.
«Электр шопан» қоршауы ақауларының себептері сымдардың үзілуі немесе тұйықталуы, арматурадағы оқшаулағыштардың жоғалуы немесе арматураның көлбеулігі, өскен өсімдіктер арқылы токтың ағуы болуы мүмкін. Жобаны іске асыру барысында осындай проблемаларды болдырмауға мүмкіндік беретін қоршауды орнатудың барлық технологиялық ерекшеліктері пысықталды.
«Ақылды жайылымды» құруға арналған жабдықтар жиынтығының құны 9 млн теңгеге бағаланды. Бұл негізінен «электр шопан» қоршауына арналған электр сымдарының шығындары, күн электр станциясы, ішетін астау, мал таразысы. Бұл ретте шығындар екі жыл ішінде өтеледі, өйткені шаруашылық еңбекақыны (мұнда төрт емес, тек екі шопан қажет) және электр энергиясын үнемдейді.
Сондай-ақ маңызды қосымша артықшылықтар бар - жайылымның жай-күйін жақсарту және жер оттылығының өнімділігін арттыру. Осының арқасында «ақылды жайылымда» малдың орташа тәуліктік салмақ қосуының өсуі байқалды - дәстүрлі жайылымдағы 720 граммға қарсы 850 грамм.
Ос жоба аясында ғалымдар жануарларды стрессіз өлшеуге арналған таразы платформасын әзірледі. Ол суару аймағымен біріктірілген және базаға енгізу үшін деректерді алу мен беру үшін электроникамен қамтамасыз етілген. Сондай-ақ мұнда жануарлардың жағдайын бақылау үшін бейнебақылау қарастырылған. Мұнда малды жәндіктерден (кенелер, жылқылар, масалар, шыбындар, жүнжегілер) қорғауға көмектесетін реагенттерді шашыратуға арналған төрт бүріккіштен жүйе қарастырылған. Эктопаразиттерге қарсы «Цифлунит» және «Биорекс-ГХ» инсектицидтік препараттары сыналды. Мұндай «душ» препараттардың сулы эмульсиясын жануарлардың жүні мен терісіне біркелкі жағуға мүмкіндік береді.
Электр қуатын беру күн панельдерінен де, орталықтандырылған желіден де мүмкін. СҚ АШТС схемасы негізгі қуат күн станциясы арқылы өтетін кезде жүзеге асырылады, ал орталық желі резервтік көз рөлін атқарады. Осылайша, тәжірибе кезінде (мамыр-қазан) күн ұзақ уақыт болмаған (48 сағаттан астам) кезең ешқашан болған емес.
Айтпақшы, «ақылды жайылымды» басқару үшін С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ мамандары «Фермер планшеті» арнайы мобильді қосымшасын әзірледі. Мұнда малдың салмақ қосуы, жануарларды сәйкестендіру және суаруды (астауға келу саны) бақылау туралы барлық қажетті ақпарат жинақталған. Мұндай мониторинг ауру және проблемалы жануарларды жедел анықтауға және қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік береді.
Айтпақшы, 19 шілдеде сағат 11-00-де «Ауыл» партиясы «Ақылды жайылымдар» құру тақырыбында онлайн-семинар ұйымдастырады, оған барлық өңірлік ауыл шаруашылығы басқармалары шақырылды. Мақсат - тозудың алдын алу үшін осы жайылымдық жерлерді басқару технологиясын кеңінен енгізу.
