Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Қазақстан фермерлердің жаппай банкроттығын күтуде
Қазақстанның астық нарығына қатысушылардың 2023 жылғы жаппай егін жинау басына деген оптимизмі үреймен ауыстырылды. Себебі — тамыздың 20-жұлдызынан бастап құйған жаңбыр фермерлерге далаға шығып, егін жинауға жол бермейді. Қазірдің өзінде маусымның қорытындысы ауыр болатыны анық — ел астықтың көлемінен де, сапасынан да айырылады. Ал 14 млн тонна бидай жинау бойынша алдын ала болжам ақталмайды. Бұл дегеніміз, Үкімет қазірдің өзінде фермерлерді қалай қолдау керектігін ойластырып, соңғы жылдары табыстылық шегінде жұмыс істеген көптеген фермерлердің күйреуіне жол бермеуі керек.
Бұдан не шығады?
Ұзақ және «дымқыл» егін жинау, егіннің көлемі мен сапасын жоғалтудан басқа, астықты кептіруге қосымша шығындар әкеледі, бұл оның құнын 10-12%-ға арттырады. Егер бұрын сарапшылардың есептеулерінде 3-сыныпты бидайдың орташа өндірістік құны тоннасына 75-80 мың теңге аралығында қабылданса, онда қалыптасқан жағдайды ескере отырып, ол 95-100 мың теңгені құрауы мүмкін.
Элеваторлардың астықты кептіру қызметтеріне сұраныстың артуына байланысты тарифтің негізсіз көтерілуіне жол бермеу маңызды, әйтпесе бұл оның өзіндік құнының одан әрі өсуіне әкеледі.
Ағымдағы жағдайда бидай дақылының келесі құрылымын күтуге болады: жалпы көлемнің 25%-ын 2 және 3-сыныпты астық, 45% — 4-сыныпты, 30% — 5-сыныпты және сыныпсыз (жемдік) бидай құрайды. Сатып алушылардың негізгі сұранысы бидайдың 2, 3 және 4-сыныптарына келеді. Оларға сатып алу бағасы сапалық көрсеткіштерге байланысты 3-5 мың теңге айырмашылықпен қалыптасады.
Алдын ала есептеулер бойынша жаңа өнімділіктегі жемдік бидай шамамен 3 млн тоннаны құрауы мүмкін және оған ішкі нарықта сұраныс негізінен құс өсірушілер тарапынан қалыптасады. Екінші жағынан, құс өсірушілерге ресейлік бидайды импорттауға мүмкіндік берілді. Әзірге қазақстандық және ресейлік бидай бағасының тепе-теңдігі байқалады (1 рубль үшін 4,8 теңге бағамы және Ресей Федерациясындағы бидайдың ағымдағы ішкі бағасы кезінде). Егер бұл паритет бұзылса және ресейлік жемдік бидай қазақстандыққа қарағанда арзанырақ болса, қазақстандық астық өндірушілер үшін жағдай нашарлауы мүмкін.
2023 жылғы сәуірден бастап қолданылатын ҚҚС қайтару тәртібі астық және оны қайта өңдеу өнімдерін экспорттаушыларды сатып алу бағасын төмендетуге мәжбүр етеді, бұл ішкі бағаларға қысымның қосымша факторы және тиісінше астық өндірушілердің кірістерін қысқарту болып табылады.
Ағымдағы маусымда мемлекеттік органдардың назары, біздің ойымызша, бірінші кезекте отандық астық өндірушінің қажеттіліктеріне аударылуы тиіс. Қалыптасқан төмен бағалар, сондай-ақ астықтың жоғары құны және жаңа дақылдың тауарлық өнімінің аз көлемі аясында отандық аграршыға кредиттер мен лизинг бойынша қаржы ұйымдары алдында, форвардтық сатып алу бойынша контрагенттер алдында, өсімдіктерді қорғау құралдарын және төлемді кейінге қалдыру шартымен алынған басқа да өндірістік ресурстарды жеткізушілер алдында өз міндеттемелерін уақтылы және толық орындау іс жүзінде мүмкін болмайды. Бұл, өз кезегінде, астық өндірушінің контрагенттеріне теріс әсер етеді, өйткені олар өз уақытында фермерлерге өндірістік ресурстарды жеткізу үшін кредиттер тартты. Осылайша, астық өндірушілердің төлем қабілетсіздігі одан әрі мультипликативті әсерге әкелуі мүмкін, сонымен қатар оларды келесі егіс науқанына дайындықты айтарлықтай шектеуі мүмкін.
Ұсынылатын шара қандай?
Отандық фермерлерді қолдау үшін қалыптасқан жағдайға төтенше ден қою шараларын қабылдау үшін Үкімет отырысын жедел өткізу қажет деп санаймыз, атап айтқанда:
1. Ең қысқа мерзімде астық өндірушілерге МемАгро жүйесінде «күту режимінде» және «резервте» мәртебесі бар барлық субсидияларды төлеу, берілген, бірақ қаралмаған өтінімдерді қарауды жеделдету.
2. Мемлекеттік қаржы ұйымдарына астық өндірушілердің кредиттер мен лизингтің барлық түрлері бойынша міндеттемелерін орындау мерзімдерін 2026 жылғы 31 желтоқсанға дейін ұзарту туралы шешім қабылдау.
3. Екінші деңгейдегі банктерден алынған кредиттер мен лизинг бойынша астық өндірушілердің борышын мемлекеттік қаржы ұйымдарына аудару және оны өтеу мерзімін 2026 жылғы 31 желтоқсанға дейін ұзарту.
4. Мемлекеттік қаржы ұйымдары астық өндірушілердің өсімдіктерді қорғау құралдары мен басқа да өндірістік ресурстарды жеткізушілер алдындағы ағымдағы міндеттемелерін өтеу. Астық өндірушілердің мемлекеттік қаржы ұйымдары алдындағы осындай борышты өтеу мерзімдерін 2026 жылғы 31 желтоқсанға дейін ұзарту.
5. Азық-түлік корпорациясы форвардтық сатып алу бойынша түпкілікті есеп айырысу бағасын ұлғайту жағына қарай, бірақ тоннасына 100 мың теңгеден кем емес қайта қарау.
6. Астық өндірушілерге салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша міндеттемелерді орындау бойынша кейінге қалдыруды ұсыну.
7. Астық пен оны қайта өңдеу өнімдерін экспорттаушылар үшін ҚҚС қайтару тәртібін жеңілдету, оның ішінде жеткізушілер пирамидасының қалыптасуын қайта қарау.
8. Бидай, арпа және күнбағыс тұқымдарының импортын тек өңдеушілерге, құс өсірушілерге және мал өсірушілерге импорттық квота енгізу арқылы шектеу – олардың өндірістік қуатының 15%-нан артық емес. Олар отандық астық өндірушілер үшін төлемге қабілетті сұранысты және әділ (нарықтық) бағаны қалыптастыруды қамтамасыз ете отырып, ішкі нарықта қалған көлемдерді сатып алуы тиіс.
9. Сауда министрлігіне: а) астықты әділ (нарықтық) бағамен өткізуде шектеулер туғызатын шаралар қабылдамау. Нарықта сатып алушылардың екі санаты – қайта өңдеушілер мен астық трейдерлері қалуы тиіс; ә) астықты қайта өңдеу өнімдеріне және онымен байланысты азық-түлік тауарларына бағаларды белгілеуден бас тарту. Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған тапсырмасына сәйкес ішкі бағаларды тұрақтандыру жөнінде шаралар қабылдау.
Ағымдағы маусым біздің астық өндірушілер үшін қиын болады және көптеген фермерлер үшін бұл соңғы маусым болуы мүмкін. Егер біз жетілген қоғам болсақ, онда мемлекеттік органдар да, бизнес те, өз уақытында екінші деңгейдегі банктерімізді қолдағандай, бұл үшін барлық қажетті ресурстарды іздей отырып, астық өндірушілерімізге жан-жақты қолдау көрсетуі тиіс.
Нұрлан Оспанов, Қазақстан астық өндірушілер одағының төрағасы
