Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Венгрияның тәжірибесі қазақстандық фермерлерге сүт саласына салынған инвестициялардың қайтарымдылығын жеделдетуге көмектесе алады
Әлемдегі сүт шаруашылығы соңғы жылдары әртүрлі бағыттарда қарқынды дамып келеді, технологиялық процестер автоматтандырылуда, азықтандырудың жаңа әдістері енгізілуде, жануарларды ұстаудың жайлылығы артуда, өнімділікке қол жеткізу және фермалардың экономикалық көрсеткіштерін жақсарту үшін генетика жақсаруда. Мұның бәрі өндірілетін сүт өнімдерінің көлемін ұлғайтуға және халықтың әртүрлі топтарының өсіп келе жатқан қажеттілігін қамтамасыз ету үшін оның ассортиментін кеңейтуге мүмкіндік береді.
Қазақстан да осы процестерден тыс қалмайды. Елімізде шикі сүт өндірісін ұлғайту қажеттілігі бар, осыған байланысты жаңа фермалар белсенді салынуда, озық жабдықтар сатып алынуда, асыл тұқымды мал импортталуда. Елеулі инвестициялар саланың дамуын алға жылжытады, бірақ сонымен бірге өндірілетін өнімнің өзіндік құнын төмендету одан да маңыздырақ болады. Күрделі салымдардың тезірек өтелуі үшін өнімділіктің сүт бағытындағы ІҚМ мал шаруашылығы саласындағы селекциялық жұмысты қарқындату және оңтайландыру қажет.
Венгрияның голштейн малы бойынша селекциялық жұмыстағы озық тәжірибесін пайдалана отырып, Қазақстанның сүтті мал шаруашылығында селекциялық жұмысты қалай құру керектігі туралы ElDala.kz порталына Hunland компаниялар тобының аймақтық директоры Алексей Китаин (басты суретте) айтты.
Генетикалық әлеуетін ашу құралы
Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытудағы тежеуші факторлардың бірі селекциялық жұмыста пайдаланылатын деректердің жеткіліксіздігі болып табылады. Ақпаратты есепке алу мен өңдеудегі кемшіліктер пайдаланылатын әрбір асыл тұқымды малдың генетикалық әлеуетін іске асыруға теріс әсер етеді. Сенімді ақпараттың болмауы дұрыс селекциялық шешімдер қабылдауға мүмкіндік бермейді, бұл кірістің жетіспеушілігінен кәсіпорынның тікелей шығындарына әкеледі.
Бұл мәселені шеше отырып, алдыңғы қатарлы елдердің мал шаруашылығы кәсіпорындары генетикалық құнды жас малды алу үшін көбею процесіне геномдық бағалауды белсенді түрде енгізуде. Бұл ферманың ең жақсы зоотехникалық көрсеткіштеріне қол жеткізуге ықпал етеді және нарықтық құны жоғары асыл тұқымды жас малды сатудан қосымша табыс әкеледі.
Малды геномдық бағалауды кеңінен енгізу және фермаларды асыл тұқымды құндылықтың кешенді индексі бар асыл тұқымды малмен жинақтау арқылы озық елдерде табысты өсіру жұмыстары мүмкін болады. Бұл индекс малдың нақты генетикалық деңгейін сипаттайды және бұқаларды таңдалған мақсаттарға сәйкес ферма малының тұрақты және жылдам селекциялық дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Венгрияның ерекше тәжірибесі қандай
Венгрия бүгінде сүт өнеркәсібінің әлемдік көшбасшыларының бірі болып табылады. Голштейн-фриз тұқымының венгриялық селекционерлер қауымдастығы қысқа уақыт ішінде жоғары әлемдік деңгейдегі ел бойынша орташа өнімділікке қол жеткізуді қамтамасыз ететін Ұлттық селекциялық даму бағдарламасын жүзеге асырудың басында болды. Бұл бірегей трансформация жылдамдығының нәтижелері сүт өндірісінің жоғары рентабельділігі және сүт саласына салынған инвестициялардың жылдам қайтарымы болып табылады.
Бұл елдің тәжірибесі екі елдің климаттық жағдайлары мен өнеркәсіптік сүт фермаларының ауқымды ауқымының жақындығына байланысты Қазақстан үшін қызығушылық тудырады.
Өз малымен белсенді селекциялық жұмыс Венгрияда өткен ғасырдың 1970 жылдарының басында басталды. Сол кезде Венгрияда қызыл тұқым (симментальды типтегі жергілікті тұқым) басым болды. Дамудың жаңа кезеңі Солтүстік Американың генетикалық материалын жаппай сатып алудан басталды, бірнеше жыл ішінде зәкірлі мал шаруашылығы кәсіпорындарына бөлінген асыл тұқымды қашарлар, бұқалар, эмбриондар мен тұқымдар әкелінді, олар кейіннен бүкіл сала үшін өздерінің асыл тұқымды жас малдың жеткізушілерге айналды. 1999 жылға қарай ел бойынша орташа сүт өнімділігі айтарлықтай өсіп, 6 723 кг сүтті құрады. Әр бас үшін жалпы саууды едәуір арттыру бойынша қойылған міндеттер орындалды.
Селекцияны дамытудың келесі қадамы ақпаратты жинау, сақтау және талдау болды. Венгриялық голштейн сиырларының сыртқы түрінің негізгі көрсеткіштері функционалды түрі бойынша анықталды, аяқ-қолды, желінді және дене бітімін бағалау жүйесі жасалды.
Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, Венгр селекционерлері малдың өнімділігі мен олардың сыртқы классификациясының қорытынды бағасы арасында байланыс орнатты.
Нәтижесінде Голштейн тұқымының әрбір Венгр асыл тұқымды малына берілетін Ұлттық Голштейннің жаһандық асыл тұқымды құндылық индексі (HGI) енгізілді, бұл оның генетикалық әлеуетін одан әрі селекциялық жұмыс тұрғысынан бағалауға мүмкіндік береді.
Геномдық бағалау тиімділік құралы ретінде
Селекциялық дамуды одан әрі айтарлықтай жеделдетуге ұлттық мемлекеттік бағдарлама негізінде аналық мал мен жаңа туған жас малды геномдық бағалауды кеңінен енгізу есебінен қол жеткізілді.
Өнеркәсіптік сүт фермалары — бұл жас малды өсіру және одан әрі ұстау үшін агрессивті орта. Табынның геномдық бағасы жаңа туған жас малдан кәсіпорынның селекциялық өзегін құрайтын ең жақсы өкілдерді таңдауға мүмкіндік береді. Практикалық тұрғыдан алғанда, бұл генетикалық тұрғыдан келешегі жоқ малда қымбат жыныстық тұқымды пайдаланудың мағынасы жоқ дегенді білдіреді. Табынның көбеюіне мүлдем жарамсыз малды сүтті қашар ретінде өсірудің мағынасы жоқ, бірақ ет үшін бірден бордақылау тиімдірек.
Селекциялық даму стратегиясын селекционерлер дербес анықтайды.
Жалпы, малды геномдық бағалауды енгізу есебінен селекциялық даму бағдарламасына қатысатын әрбір мал бойынша пайдаланылатын ақпараттың сенімділік дәрежесі айтарлықтай өсті. Генотиптеу негізінде мал басының ұлттық голштейн тұқымының асыл тұқымды құндылық индексі GHGI геномдық индексімен толықтырылды,оның сенімділігі едәуір жоғары. GHGI асыл тұқымды құндылық индексін пайдалану фермерлерге генетикалық әлеуетті цифрлық мәнге байланыстыруға мүмкіндік берді, бұл өз кезегінде өздерінің селекциялық стратегиясын дамытудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
GHGI сүт фермасының құрылымын көрсететін экономикалық маңызды параметрлерді қамтиды:
∙ сүт өнімділігі;
∙ аяқ-қолдар мен желіндердің денсаулығы, өнімді ұзақ өмір сүру;
∙ ұрықтылық;
∙ төлдеудің жеңілдігі.
Бұл параметрлердің барлығы венгриялық геномдық бағалауда ескерілген.
Қорытындылай келе, малды жаппай геномдық зерттеу және оны дұрыс түсіндіру Венгр селекциялық бағдарламасының сәттілігінің негізі болды деп айтуға болады. Бұл Венгрияға фермадағы сауын сиырлардың орташа саны 450-ден асатын орташа өнімділігі 10 436 кг болатын әлемдік сүт бағытындағы мал шаруашылығының алдыңғы қатарына шығуға мүмкіндік берді. Бүгінгі таңда бұл өнімділік бойынша әлемдегі алтыншы және фермадағы орташа мал басы саны бойынша әлемдегі бірінші орын.
Венгрия голштино-фриз қауымдастығы жинақталған тәжірибені пайдалана отырып, Қазақстанда голштейн тұқымының ұлттық асыл тұқымды құндылық индексін әзірлеу және енгізу, селекциялық дамытудың ұлттық бағдарламасы шеңберінде голштейн малы бойынша селекциялық жұмысты жандандыруда Qazaq Sut ІҚМ Республикалық сүт және аралас тұқымды палатасына кәсіби қолдау көрсетуге ниетті. Венгриялық әріптестер Qazaq Sut палатасының ағымдағы жылдың қараша айында Дүниежүзілік WHFF голштейн қауымдастығына кіруіне қолдау көрсетеді. Бұл қазақстандық мал өсірушілерге сүт саласының барлық озық әлемдік жетістіктеріне тікелей ақпараттық қолжетімділікті қамтамасыз етеді.
Экономикалық тиімсіз сүт фермаларының уақыты өтті. Қазақстанда сүтті бағыттағы ІҚМ селекциялық дамытудың ұлттық бағдарламасын оны мемлекеттік қолдаудың қажетті шараларын табысты іске асыруды қамтамасыз ете отырып қабылдау уақыты келді. Қазақстан Республикасы мен Венгрияның бейінді ұйымдары арасындағы кәсіби ынтымақтастық қажетті ақпараттық негізді дайындайды.
