Смайылов ҚТЖ дефолт болуы мүмкін екенін мәлімдеді

Бір кездері өзін-өзі қамтамасыз ететін «Қазақстан темір жолы» компаниясы тиімсіз және консервативті менеджмент, ойластырылмаған мемлекет иелігінен алу себебінен аман қалу алдында тұр. Бұл туралы Парламент Мәжілісінің жалпы отырысында Жоғары аудиторлық палатаның төрағасы Әлихан Смайылов мәлімдеді.

«Барлық жоғары кірісті қызметтер жеке компаниялардың қолына берілді. ҚТЖ төңірегіндегі артық делдалдар үшін жасалған жағдайлар сатып алынатын тауарлар мен қызметтердің құнын 80 млрд теңгеден астамға арттыруға алып келді», - деді Смайылов.

Ол 2018 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан жеке тасымалдаушылардың магистральдық теміржол желісіне қолжетімділігі жөніндегі пилоттық жоба күтілетін нәтиже бермегенін және ҚТЖ кірістерінің жоғалуына әкелетінін атап өтті. Жеке теміржол жүк тасымалдаушыларының тарифтері асыра бағаланды. Жекелеген жағдайларда 32%-ға. Оның ішінде іс жүзінде өндірілмейтін шығындарды қосу есебінен. Бұл соңғы тұтынушы үшін тауарды тасымалдау құнына айтарлықтай әсер етеді.

«Мұнда тарифтерді реттеу жөніндегі уәкілетті органның әлсіз позициялары да көрінеді. Тарифтеу тәсілдері әділ болуы керек. Сондықтан жеке теміржол тасымалдаушыларының одан әрі жұмыс істеуінің орындылығын қарастыру қажет», - деп атап өтті аудиторлық палата басшысы.

Оның ақпараты бойынша, 2020 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңде ҚТЖ жүк айналымының 73%-ы өзіндік құннан төмен тарифтер бойынша тасымалданған.

«Реттелетін тарифтер бойынша шығындар 907 млрд теңгені құрады, оның жартысынан астамы - экспорт бойынша. Бұл ретте экспортқа жекелеген реттелетін тарифтердің деңгейі республика ішінде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларын тасымалдауға арналған тарифтерден төмен. Барлық шығындар негізінен ҚТЖ транзиттік кірістері есебінен жабылады. Бұл жерде жалпы экономикалық мағына жоқ. Бірде-бір кәсіпкер өз қызметін қайырымдылық қағидаты бойынша жүзеге асыруға мүдделі емес. Бұл банкроттыққа апаратын тікелей жол», - деді Смайылов.

Ол бүгінде ҚТЖ өз міндеттемелерін төлей алмайтынын атап өтті.

«Компания несиелік тәуекелдің «қызыл»м аймағында орналасқан. Оның 2024 жылдың басындағы қарызы 2,9 трлн теңгені құрады және өсуін жалғастыруда. Жалпы қарыздың 45% немесе 1,3 трлн теңгесі бұрын қабылданған борыштық міндеттемелерді қайта қаржыландыруға бағытталған», - деді Жоғары аудиторлық палатаның төрағасы.

Оның айтуынша, қаржылық және техникалық жағдайды сауықтыру бойынша нақты мерзімдерді айқындай отырып, ҚТЖ компаниялар тобының шығындарын оңтайландыру қажет. Бұл ретте, оның пікірінше, «Самұрық-Қазына» АҚ корпоративтік басқарудың қолданыстағы әдістері мен даму стратегиясы елдің ұлттық теміржол компаниясының дағдарысын болдырмауға қабілетті емес.

«Активтердің жай-күйінің одан әрі нашарлауы, қарыздардың өсуі және оларды басқаруда түбегейлі өзгеріссіз қызмет көрсету мүмкін еместігі ҚТЖ дефолтына әкеп соғады», - деді Смайылов.

Сондай-ақ, оның айтуынша, жүк транзиті бойынша мәліметтердің толықтығына қатысты сұрақтар бар. Статистика нақты көрсеткіштерге сәйкес келмейді.