Қарбыз өңірінің ақбастары

Кайрат Шапуов
Фото көзі: ElDala.kz

Павлодар облысы, Аққулы ауданы, Шарбақты ауылының маңында орналасқан «Кайрат» ШҚ «Қарбыз жұмағы» деп атайды. Ол тек Павлодар облысында ғана емес, бүкіл Қазақстандағы ең ірі қарбыз өндірушісі болғандықтан, бұл атауды иемденді. Сондай-ақ, мұнда бірнеше жыл бұрын 1-ші санатты шаруашылық мәртебесін алып, қазақтың ақбас тұқымды бұқалары өсіріледі.

Қарбыз мен ақбасқа не ортақ? Бұл туралы ElDala.kz командасына шаруашылық басшысы Қайрат Шапуов айтып берді.

...Фермердің меншігі - керемет көрінеді: бақшаның шетіндегі ұқыпты үй. Қарбыз таулары, бірақ маусымдағыдай биік емес - енді тұқым алу үшін қалдырылған жемістер ғана бар. Сәл алыста  - малға арналған қоралар. Әзірге олар бос, өйткені мал жайылымда. Қорада бірнеше жылқы ғана бар…

Павлодар облысында қарбыз өсетіні туралы көп адам білмейді. Қайрат Шапуов Астанаға өз өнімдерін сату қиын екенін айтты, өйткені елорда тұрғындарының өздері де, сауда желілері де тек оңтүстік өңірлерден тауар алуға дағдыланған. Соңғы бірнеше жылда ол өз өнімін солтүстік және шығыс өңірлердегі қазақстандықтар арасында танымал етуге тырысуда. Мұның белгілі бір жемістері бар: егін жинау маусымында Павлодар - Семей тас жолында орнатылған шаруашылық павильонының жанында кезек тұрады. Ал кейбір қала тұрғындары InDriver жеткізу арқылы қарбыз партиясына тапсырыс беруден бас тартпайды-павлодарлық қарбыздардың дәмі де, олардың экологиялық тазалығы да оларға қатты ұнады. Өйткені, Қайрат Шапуов бір грамм химияны түбегейлі пайдаланбайды, ұзақ ауыспалы егісті артық көреді: ол бір жыл қолданғаннан кейін 15-20 жылдан кейін қарбызды егістікке қайтарады. Ұзақ уақыт бойы судан шөбі (бір жылдық дақыл) егістікке, содан кейін еркекшөп (көпжылдық шөп) егіледі. Бұл цикл жүріп жатқанда, топырақ табиғи түрде қалпына келтіруге уақыт алады.

Әрине, осылай жұмыс істеу үшін жердің кең аумағы қажет және "Қайрат" ШҚ-да олар бар. Олардың құнарлылығы төмен, бонитет ұпайы 5-8, мұнда астық немесе майлы дақылдарды себудің мағынасы жоқ. Бірақ олар бақша дақылдарына қолайлы. Сонымен қатар, суарусыз - қарбыздың тамыры ұзын және жер асты суларына жетеді, олар мұнда 5 метр тереңдікте орналасқан.

Бұл құнарсыз жерлердің тағы бір мақсаты - жайылымдар. Жұмыспен қамтудың бұл түріне Қайрат Шапуов 2016 жылы келді. Сонымен қатар, бұл жаңа бағытты өзі үшін жұмыспен қамту ретінде қарастыру арқылы.

- Бір сәтте мен алты ай бойы ештеңе істемеуден ұялдым, - деп түсіндірді Қайрат Шапуов. - Егін жиналды - көктемге дейін жұмыс жоқ. Мен үш-төрт күн бойы бос отырсам өзіме орын таба алмаймын. Ия, және балалар үшін бір сәтте алты ай бойы жалқау болу ұят болды. Сондықтан мен мал шаруашылығымен айналысуды шештім.

Бұл жерде жұмыс көп, жалығуға уақыт жоқ. Фермердің малмен жұмыс істеу тәжірибесі болмағандықтан, барлығы мәселені терең зерттеуден басталды. Бизнесті сенімді әрі табысты етіп құрғым келді. Сондықтан жылқы өсіру идеясынан бірден бас тарттым  - сатылым жоқ, өйткені елде жылқы етін шамадан тыс өндіріледі. Мен ІҚМ тоқтадым, бірақ қандай тұқымды таңдау керек деген сұрақ туындады. Ангустың да, ақбастың да нұсқасын қарастырдым. Ақырында қазақтың ақбас тұқымын таңдадым, соған бүгін қуаныштымын.

- Менің танысым шаруашылықта ақбастарды ұстаған, - деп еске алды Қайрат Шапуов. - Содан кейін, импортталған малға сән түскенде, ол бір бөлігін сойып, басқасын сатып, ангустарды алды. Жақында маған қоңырау шалып: сен маған 250 акбас бер, орнына мен саған 250 ангус берейін деп ұсынды. Әрине, мен бас тарттым!

Фермердің қазақтың ақбас тұқымды малын бағалайтын сапасы - қиындықсыз. Ақбастар төлдегенде, кейбір ауруларға ұшырау тұрғысынан да көп қиындық тудырмайды. Сондай-ақ, азықтандыру мен қысқы күтімде мәселелер жоқ. Павлодар облысында қыс мезгілі қатты болады - тұрақты жел мен аяз. Сондықтан базада алты қора бар, олардың әрқайсысына ашық серуендеу алаңы іргелес. Суық мезгілде жануарлардың өздері қайда бару керектігін таңдайды  -шатырдың астына жасырыну немесе көшеде қалу.

Жемге келетін болсақ, өткен құрғақ маусымдарда шабындыққа шаруашылықтан 40 км қашықтықта, су басқан шалғындарға бару керек болды. Биылғы жылы жаңбырдың арқасында шөптермен егілген алқаптарда артығымен шөп шабылды. Жем-шөпке арпа тоннасына 60 мың теңгеден сатып алынды. Сондықтан қысқа дайынбыз, ал ол болжамдар бойынша қатал болады деп күтілуде. Сондықтан қорада ұстау кезеңі қазан айының ортасынан сәуірдің ортасына дейін жарты жылға созылуы мүмкін.

Қарбызға оралсақ: биыл олар 200 гектар жерге отырғызылды, бірақ пандемияға дейін болған 500 гектарға дейінгі аумақты қалпына келтіруге ниет бар. Тұрақты сатылымның болмауы кедергі келтіреді: Covid індетіне дейін барлық өнім Ресейге, Сібір қалаларына сатылатын. Бірақ содан кейін шекарада бақылауға қойылатын жаңа талаптар пайда болды, олар әлі де шешілмеді. Ішкі нарықта жұмыс жүріп жатыр, бірақ бұл үлкен аумақтар үшін жеткіліксіз - сондықтан 200 гектарға дейін азайтуға тура келді.

Бұл жағдай малмен тарихты толығымен қайталайды: бұқа экспортына шектеулер (және аналық мал экспортына толық тыйым салу) тауарлық фермаларға ақша табуға мүмкіндік бермейді. Оларда ақша жоқ және дамуға ынталандыру жоқ. Сонымен, олар "Қайрат" ШҚ болып табылатын 1-санаттағы шаруашылықтарда сапалы асыл тұқымды малды белсенді түрде сатып алмайды. Мәселені тек ІҚМ экспортын ашу ғана шеше алады. Ал әзірге бұл орын алған жоқ, "Қайрат" ШҚ өзінің аналық мал басын өсірумен айналысады. Қазір бұл жерде 1 200 бас бар, оны кем дегенде 2 мыңға жеткізу жоспарда бар.

Жас малдың сапалы болуы үшін, бұқалармен ұрықтандырудан басқа, олардың 200 сиыры жыл сайын жасанды түрде Asyl Tulik компаниясынан жақсы бұқалардың тұқымымен ұрықтандырылады.

...Сонымен, ақбас пен қарбыздың ұқсастығы неде? Олар жанды бірдей тыныштандырады екен. Қайрат Шапуовтың айтуынша, іші дүрбелең болған кезде ол қарбыздар арасында бақшада серуендеуге барады немесе жайылымға шығып, ақбастар арасында серуендейді. Қысқа уақыттан кейін психикалық тепе-теңдік қалпына келеді және барлық уайымдар артта қалады…

ElDala.kz командасы Қайрат Шапуов пен оның отбасына жан тыныштығын, жылы қысты, жақсы өнім мен ақбастарға қиындықсыз төлдеуді тілейді. Ал біз жобаның серіктесі - Қазақтың ақбас тұқымының республикалық палатасының қолдауымен АгроКеруен Ет 2024 бағыты бойынша әрі қарай жүреміз.

Сергей Буянов