Қазақстанның фермерлері бидай бағасының қасақана құлдырауы туралы мәлімдеді

Биылғы маусымның жоғары өнімі қазақстандық фермерлерге пайда әкелмеді. Бидайдың бағасы жоғары көлем, қойма сыйымдылығының тапшылығы және экспорттық жөнелтілімдегі мәселелердің қысымымен төмендеді. Астықтың бір бөлігі токтарда ашық ауада қалады, бұл бүліну қаупін тудырады. Бұл жағдайда фермерлер ағымдағы міндеттемелерді төлей алмайды және мемлекеттің қолдауын сұрайды. Әсіресе шағын және орта шаруа қожалықтары қиын жағдайда.

Бағасы жоқ

Қазақстан биылғы маусымда 26 млн тоннадан астам дәнді және бұршақты дақылдар, оның ішінде 17 млн тонна бидай жинады. Егістік көлемі бойынша ең ірі астықты аймақ Ақмола облысында 4,7 млн гектар алқаптан рекордтық 6,6 млн тонна бидай жиналды. Орташа өнімділік гектарына 14 центнерден асты, жалпы өнімнің 60%-дан астамы 3-сыныпқа сәйкес келеді. Сандар жақсы, бірақ егін жинау аяқталғаннан кейін бірден фермерлерден SOS сигналдары келе бастады: элеваторлар астықты қабылдамайды, қоймалар толып кетеді, өнім ашық ауада қалады…

«Белгородское» ЖШС басшысы Артем Любимов былай дейді: астықты сатумен байланысты істер нашар, ал несиелер бойынша төлемдер түріндегі қаржылық міндеттемелер ауыр жүкпен ілулі тұр.

- Биыл шамамен 10 мың гектар егілді, өнім гектардан шамамен 25 ц алынды. Біз бұл көрсеткіштен ылғалдылық пайызын алып тастаймыз, пайлар үшін төлемді, 20 центнер қалады. Егер бір тонна астық үшін 65 мың теңге ұсынылса, онда мен гектарына 130 мың теңге аламын, ал гектарына 128 мың теңге салдым. Бұл кептіру шығындарын есепке алмағанда, ол әлі де жалғасуда. Әрине, бұл жағдайға мүлдем риза емеспін. Сонымен қатар, астық біздің аумақта бөшкелерде сақталады, олар әлі төленбеген, - деп фермер өзінің арифметикасын келтірді.

Қар астындағы астық

«Көкшетау Астық Инвест» ЖШС директоры Жасұлан Әлібаевтың сандары да көңілді емес. Шаруашылықтың егіс алқабы - 8 мың га, оның шамамен 60%-ын бидай алады. Жағдай күрделене түседі, өйткені астық партиялары өз кезегін шаруашылық алаңында күтеді - қазір өнім қар астында қалды.

- Биылғы жылы өнім гектардан 14-15 ц болды, шамамен осы деңгейде біз жыл сайын жинаймыз. Бірақ сақтайтын жер жоқ. Бізде қоймалар бар, бірақ олар жетіспейді, өйткені біз басқа дақылдарды себеміз: майлы дақылдар, бұршақ дақылдары. Біз әдетте астықты «Кенесары Астық» ЖШС элеваторына апарамыз, бірақ биыл оны әлі толық көлемде қабылдай алмайды. Олар вагондардың болмауына байланысты астық қоймаларын босату мүмкін емес деп түсіндіреді. Біздің ашық алаңдағы астық нашарлауда. Біз 4-5 сыныпты бидайымызды сатқымыз келді және Азық-түлік корпорациясы алдындағы міндеттемелерді орындау үшін 3-сыныпты сатып алғымыз келді, бірақ мүмкін болмады: трейдерлерде ақша жоқ. Нарық тұр - ешкім сатпайды, сатып алмайды, ешқайда апармайды. Біз де отыра алмаймыз: мамыр айынан бастап тұқымдарға, өсімдіктерді қорғау құралдарына субсидиялар төленбейді, ал бізде ҚДБ, «Кең дала», «ҚазАгроҚаржы» несие желілері бар. Төлемдер бойынша кейінге қалдыру жоқ. Біз қызметкерлердің жалақысы бойынша қарыз жиналмауы үшін тырысамыз. Мемлекет қандай да бір қадамдар жасайды деп үміттенеміз, - дейді фермер.

Жөнелтілімдер жоқ

Осы уақытта Азық-түлік корпорациясы елдегі 7,6 млн тонна астық сақтайтын бос сыйымдылықтар туралы хабарлады. Оның ішінде Ақмола облысында - 2,5 млн тонна. Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, өңірде жалпы сыйымдылығы 4,3 млн тонна болатын 66 лицензияланған АҚП егін қабылдайды, ал ауыл шаруашылығы өндірушілерінің өздері тағы 2,8 млн тоннаға астық қоймалары бар. Яғни, Ақмола облысында астықты сақтауға арналған жалпы сыйымдылық 7,2 млн тоннаны құрайды.

«Арна» АҚП директоры Клара Меңдібаева осы маусымда қалыптасқан егінді сақтау жағдайына түсініктеме берді.

- Көптеген фермерлердің тіпті уақытша сақтауға арналған жеке қоймалары жоқ. АҚП бәрі бір мезгілде егін әкелсе, толып қалатыны анық. Неліктен қоймалар босатылмайды? Себебі сату жоқ, тиісті баға жоқ. Егер бар болса, онда вагондар жоқ, жөнелтуге мүмкіндік жоқ – теміржолдағы құлдырау. Біздің элеваторды сақтау қуаты - 120 мың тонна, ал біз жергілікті май зауытының шикізат қоры ретінде қызмет етеміз, сондықтан біз негізінен зығыр, рапс, күнбағыс аламыз. Биылғы жылы қабылдау олардың жоғары ылғалдылығымен қиындайды, ал майлы дақылдарды кептіру жұмсақ режимді, ұзағырақ уақытты қажет етеді. Бірақ мүмкіндігінше біз астықты да қабылдаймыз және ұсақ фермерлерге артықшылық береміз, өйткені көбінесе жиналған өнім олардың жалғыз активі болып табылады. Біз қолдау көрсетеміз, тіпті сақтау үшін қосымша жеңдер сатып алдық, - деп түсіндірді ол.

Клара Меңдібаеваның пікірінше, шаруа қожалықтарына «өлі» кезеңде көмек бола алатын өздерінің шағын тоқтары қажет.

Фермерлер қолдау сұрайды

Осы және басқа да өзекті мәселелер туралы Ақмола облысының өңірлік кәсіпкерлер палатасының АӨК және тамақ өнеркәсібі салалық кеңесінің жуырдағы отырысында сөз болды, онда аграрийлер мемлекеттік құрылымдардың өкілдерімен бірге қиын жағдайдан шығудың жолын табуға тырысты.

«Алатау» ЖШС директоры, АӨК және тамақ өнеркәсібі салалық кеңесінің мүшесі Әбубәкір Абаев ауыл шаруашылығы бизнесімен 30 жыл айналысады. Ол астық нарығындағы тоқыраудың ұзаққа созылуына байланысты шағын шаруа қожалықтары банкроттыққа ұшырауы мүмкін екеніне сенімді. Ол атап көрсетеді: сақтаудың бұзылуы – айсбергтің ұшы ғана: көптеген мәселелер бар, олардың барлығы бір-бірімен байланысты және жүйелі.

- Шағын фермерлер үшін бұл жағдай жойқын, оларда ірі, орта шаруа қожалықтары сияқты қаржылық қауіпсіздік жастығы жоқ. Бұл өндірушілер қазір астықты қайда апарады? Біз мұны барлық отырыстарда айтып отырмыз, бірақ мемлекеттік органдар анық айтты: лизинг шарттары бойынша, Азық-түлік корпорациясының форвардтары бойынша ұзартулар болмайды.

Бірақ ең бастысы, біз негізгі сұраққа жауап таба алмаймыз: астық нарығы неге тұр? Трейдерлер Орта Азия біздің астықты ресейлік астықты артық көрмейтінін түсіндіреді. Бұл дәлел маған сенімсіз болып көрінеді: Ресей сол Өзбекстанмен шектеспейді, олардың өнімдері Қазақстан арқылы транзитпен өтеді, сондықтан біздің астық арзан логистика есебінен артықшылыққа ие болуы керек. Сонымен қатар, қазақстандық өнім сапасы үшін бағаланады - оның тағамдық құндылығын анықтайтын ақуыздың, глютеннің жоғары мөлшері.

Неліктен Орта Азия біздің астықты сатып алмайды? Олар сонда нан жеуді тоқтатты ма? Жоқ. Сондықтан, ішкі нарықтағы жағдай өнімнің артық мөлшерін жасау үшін жасанды түрде итермелейді деген әсер бар. Астық көп болса, бағаның құлдырауы орын алады.

Әрине, фермерлерге тиімді ұсыныс күтуге кеңес беруге болады, бірақ ақша бүгінде лизингке, ӨҚҚ-на, тыңайтқыштарға, қосалқы бөлшектерге және тағы басқаларға алынған ауыл шаруашылығы техникасы үшін міндеттемелерді өтеу үшін қажет, - деді Әбубәкір Абаев.

Оның айтуынша, фермерлер үмітсіздіктен абсурдтық төмен бағамен келісуге мәжбүр: қазір нарықта бір тонна кебек 70 мың теңге, ал 3-сыныпты бидай 65 мың теңге тұрады…

Мемлекет қарыздарды жинайды

​​Жақында Атбасар ауданының фермерлері Ақмола облысы облыстық мәслихатының депутаттарына бірнеше ұсыныс білдіріп, жазбаша түрде жүгінді. Мысалы, «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ «ҚазАгроҚаржы» АҚ, екінші деңгейдегі банктер алдындағы міндеттемелердің орындалуын үш жылға ұзарту, облыстық ауыл шаруашылығы басқармасын субсидиялар бойынша берешектерді өтеуге міндеттеу. Аграрийлер олардың уақтылы төленуі бүгінгі жағдайдың айтарлықтай жақсаруына әкеледі деп санайды.

Ақмола облысының ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Кенеш Әлімжанов өңірдегі субсидиялардың барлық түрлері бойынша тапшылық 64 млрд теңгеден асатынын растады. Республикалық бюджеттен қосымша қаражат бөлуге арналған бюджеттік өтінімдер ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігіне жолданды. Ол астық нарығындағы қалыптасқан жағдайды ескере отырып, 2023 және 2024 жылдардағы форвардтық сатып алу және 2023 жылғы ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін тауарлық несие бойынша қайтару мерзімі 1 желтоқсанға дейін ұзартылғанын хабарлады.

 - Біз мемлекет тарапынан жағдайды мұқият талдауды және аграрийлерді нақты қолдайтын бірқатар жедел шешімдерді республикалық деңгейде күтеміз. Бірақ әзірге біз өзіміз қалған сияқтымыз, - деп қорытындылады Әбубәкір Абаев.

Аэлита Таева