Кургансеменаның өнімді хиттері

Қазақстанның көптеген ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бидайдан басқа майлы және бұршақ дақылдарын қосу арқылы ауыспалы егістерді кеңейтуге тырысуда. Әртараптандыруды соңғы жылдары бидай бағасының тұрақсыздығы ынталандырады, ал балама дақылдар маусымнан маусымға дейін үздік табыстылықты көрсетеді.

Сондай-ақ, бұл жағдайда табиғаттың қыңырлығына төзімді сұрыптардың оңтайлы жиынтығының сапалы тұқымын дұрыс таңдау маңызды.

Бұл тұрғыда РФ Орал өңірінде және Қазақстанның солтүстік өңірлерінде 37 жыл қызмет еткенде өзін жақсы жағынан көрсете білген «Кургансемена» Агрокешені» компаниясының мамандары дұрыс шешім қабылдауға көмектесуде.

Сұрыптардың географиясы

«Кургансемена» қоржынында жаздық бидайдың нағыз хиттері бар. Мысалы, «Омская 36», оның авторы (Омбы АҒО-мен бірге) «Кургансемена» селекционерлері. Сондай-ақ, компания кез-келген шаруашылықты әртараптандыру үшін жаздық арпа, бұршақ, майлы зығыр, күнбағыс және қарақұмық ұсынады. Соңғы жылдары балама дақылдарға сұраныс тұрақты түрде артып келеді, дегенмен бидай негізгі дақыл болып қала береді.

Қазақстанда «Кургансемена» тұқымдарды белсенді жеткізу 2008 жылы «Омская 36» сұрыпының арқасында басталды. Ол 2007 жылдан бастап Ресейде аудандастырылды, бұл бидайды Орал егістіктерінде Қазақ КСР-нің бұрынғы ауыл шаруашылығы министрі, «Қостанай ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС бас директоры Валентин Двуреченский көрді. 2008 жылы ол бірінші болып оны Қазақстанға әкелді. Сұрып құрғақшылыққа төзімділіктің, астықтың өнімділігі мен сапасының арқасында тез танымал болды және Қазақстанның астық белдеуінің егіс алқаптарының құрылымында жұмсақ жаздық бидайдың барлық сұрыптары арасында ұзақ уақыт бойы бірінші орында тұрды.

Суретте: Артем Моргунов

Бүгінде агрокешен Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарының, сондай-ақ Қарағанды және Павлодар облыстарының шаруашылықтарымен белсенді ынтымақтасуда.

Қазақстанға жыл сайын 10 мың тоннадан астам тұқым жөнелтіледі. 2024 жылғы егінге шамамен 15 мың тонна жеткізілді.

- Біздің көптеген сұрыптарымыз Қазақстанда аудандастырылған және үлкен алаңдарда өсіріледі, - деді ElDala.kz порталына «Кургансемена» Агрокешені» ЖШҚ коммерциялық мәселелер жөніндегі директордың орынбасары Артем Моргунов. - Фермерлерге белгілі сұрыптардың ішінде - «Омская 36», «Тобольская», «Уралосибирская 2». «Омская 36» әлі күнге дейін Ресейде де, Қазақстанда да жоғары орында. Жаңаларының қатарында «Старт», «Зауральская волна», «Зауральский простор», «КС Гарант» сұрыптары бар. Олар жайлы жақсы пікірлер бар, әсіресе «Старт» бидайы туралы. 2023 жылғы егін жинау науқанының қорытындысы бойынша тұтынушыларымыздың 95%-дан астамы «Старт» сол маусымда тамаша нәтиже көрсетіп, көктеп шықпаған сұрыптардың бірі екенін атап өтті. Аграрийлер жоғары сапалы астық алды, құлау саны іс жүзінде мүлде азаймай, 2024 жылы егіс үшін тұқым жиналды.

Келешекті жаңалықтар

«Зауральская волна» сұрыпына келетін болсақ, бұл Солтүстік Қазақстан облысында ерте орта сұрыптар арасында стандарт болып табылады.

«Ворожея» бидайы өзін жақсы көрсетеді. Бұл жаңа буын сұрыпы 2022 жылдан бастап Ресейдің селекциялық жетістіктерінің мемлекеттік тізілімінде. Еділ-Вятка, Орал және Батыс Сібір аймақтары бойынша аудандастырылған. «Ворожея» сұрыпын «Кургансемена» агрохолдингі мен Воронеж ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының селекционерлері шығарды.

- Бұл сұрып жоғары өнімділікпен сипатталады, мемлекеттік сынақтан өту кезінде Томск облысында гектардан 69,4 ц көрсеткіші алынды. Сұрып учаскесіндегі агротехника деңгейі өндірістік жағдайлардан мүлдем алыс екенін түсіну керек, - дейді сұрыпты жасаушылардың бірі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, директордың орынбасары, «Кургансемена» ғылыми орталығының агротехнология бөлімінің меңгерушісі Алексей Кетов.

Неліктен «Ворожея»? Селекционерлердің айтуынша, жұмсақ жаздық бидайдың бұл жаңа сұрыпына бұл атау бекер берілмеген, ол әрқашан көзді алдайды.

- Егер егістікке жақындасаңыз, онда егіннің қандай болатынын анықтау қиын. Бірақ комбайн алаңға кіргенде, бәрі ойдағыдай болады. Себебі неде? Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы 75-79 күн болатын орташа ерте типтегі сұрып. Өсімдіктер салыстырмалы түрде төмен. Сұрып бастапқы кезеңдерде өте тез дамуымен сипатталады. Қоңыр тотқа, септориозға орташа төзімді. Астық сапасы бойынша ол күшті бидайға жатады. Егіннің сабан мен астық бөлігінің оңтайлы үйлесімі қалыптасады, - деп атап өтті Алексей Кетов.

Кішкентай жалауша жапырағының арқасында қоректік заттардың көп бөлігі әсерлі вегетативті массаны ұстауға жұмсалмайды. Өйткені, ол арқылы өсімдік үшін ең маңызды ресурс – ылғал кетеді.

Суретте: Ворожея

Кішкентай жалауша жапырақ, жеткілікті ылғал, күн және жылу жоғары өнім алуда өз рөлін атқарады. Бірақ «Ворожея» немен ерекше? Бұл астықтың ең жоғары натурасы. Мысалы, жұмсақ жаздық бидай сұрыптарының орташа жиынтығында ол 750-780 грамм. «Ворожея» үшін – литріне 820 граммға дейін. Натурасына дәннің оңтайлы мөлшері арқылы қол жеткізіледі. Сұрып құрғақшылыққа төзімді және жақсы қалыптасқан масағы бар. Орташа ерте жетілу тобы фермерлерге көктемде егіс үшін кең терезе береді. «Ворожея» әртүрлі ауылшаруашылық аймақтарында әртүрлі топырақ пен климаттық жағдайларда жақсы өнім беруге қабілетті.

- Біздің топырақ-климаттық жағдайларымыз, әсіресе Қазақстанның солтүстік облыстарымен салыстырғанда, көп жағынан ұқсас, қауіпті егіншілік аймағына жатады және біз көптеген жылдар бойы ресурс үнемдеу технологиясы, топырақты минималды өңдеу технологиясы бойынша жұмыс істеп келеміз, - деп атап өтті «Кургансемена» ғылыми орталығының директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Евгения Кузнецова. - Бұл өте қолайсыз жылдары да тұрақты өнім алуға мүмкіндік беретін қарқынды технология.

Селекцияның басымдықтары

Ғылыми орталық 1996 жылдан бері жұмыс істейді, деді Евгения Кузнецова. Бір кездері оны Ресей Федерациясының еңбек сіңірген агрономы Владимир Немченко басқарды. Орталықтың жұмысы «Кургансемена» ғылыми-өндірістік холдингінің бас директоры, оның негізін қалаушы Марат Исламовтың есімімен байланысты. Мұнда Ирина Кашина, Алексей Кетов сияқты тәжірибелі селекционерлер жұмыс істейді.

- Біз әртүрлі елдердің, соның ішінде Қазақстанның көптеген ғылыми-зерттеу мекемелерімен ынтымақтасамыз. КАСИБ халықаралық бағдарламасына, «Экада» бірлестігіне қатысамыз. Бұл қауымдастықтарда Ресей мен Қазақстанның 20-дан астам селекциялық мекемелері бар. СИММИТ, Секобра шетелдік ғалымдармен ынтымақтастық жүргізілуде, бұл селекциялық материалдың биотикалық факторларға тұрақтылығын объективті бағалауға мүмкіндік береді. Селекционерлер, генетиктер, тұқым өсірушілер арасындағы сұрыптар алмасуы мен келешекті бағыттар арасындағы мұндай тұрақты қатынастар сұрыптарды неғұрлым толық бағалауды қамтамасыз етеді. Бірлескен жұмыс аудандастыру мен өсірудің кең ауқымы бар көптеген ерекше сұрыптарды шығаруға мүмкіндік береді. ҰО-да қызметтің негізгі үш бағыты бар -  селекция, бастапқы тұқым шаруашылығы және агротехнология. Біздің басты міндетіміз - өндірушілерге қажет сұрыпты қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар тиісті өсіру технологиясын әзірлеу. Біздің тұқымдарымызға технология және агротехникалық әдістер тұрғысынан тұтынушымызға көмекші нұсқаулық болып табылатын сұрыптың паспорты қоса беріледі, - деп жалғастырды Евгения Кузнецова.

Суретте: «Уралосибирская 2»

«Кургансемена» мамандарының селекциясы қай бағытта дамуда? Біріншіден, олар мұнда нарықтың талаптарын қарастырады. Қазіргі уақытта фермерлер сабанмен аз толтырылған және өнімділігі жоғары сұрыптарды сұрайды. Сондықтан «Кургансемена» селекционерлері гектардан 6 тонна әлеуеті бар және дәстүрлі Орал сұрыптарына қарағанда сабаны едәуір қысқа сұрыптарды шығару үшін жұмысты қайта құруда.

«Кургансемена» жаңа сұрыптарды шығаруды жалғастыруда. Мысалы, «Зауральский простор», мемлекеттік сынақтарында ылғалдандырылған жағдайда гектардан 32,8 ц-ден 79,6 ц-ге дейінгі өнімділікті көрсеткен орташа ерте сұрып. Сұрыптық сынақта еуропалық және ресейлік селекцияның үздік қасиеттерін сіңірген келешекті «Зауральская нива» сұрыпы: жоғары өнімділік және құрғақшылыққа төзімділік, сабағы мен сабанының төмендігі.

Агротехнологияның құпиялары

«Кургансемена» ғылыми-өндірістік агрохолдингінде өндіріс үлкен. Ол аймақтың бірнеше ауданында орналасқан. Сондықтан олар әртүрлі топырақ-климаттық жағдайлары бар аймақтарға ұсыныстар бере алады, бұл өте құнды.

- Біз 20 жылдан бері өткізіп келе жатқан жыл сайынғы Дала күні іс-шараларында барлық әріптестерімізді көргенімізге қуаныштымыз. Адамдар келіп, біздің сұрыптарымызды көре алады, сұрақтар қойып, бір-бірімен және сарапшылармен, ғалымдармен және компанияның серіктестерімен сөйлесе алады. Біз бұл іс-шаралардың форматын өзгерттік. Енді біз бидайдың сұрыптарын ғана емес, сонымен қатар тауашалық дақылдарды - күнбағыс, майбұршақ, қатты бидай, майлы зығырды көрсетеміз. Бізде агротехнология бөлімі жұмыс істейді және агротехникалық аспектілермен бөлісе аламыз. «Кургансемена-2025 дала күніне» сұрыптардың әлеуетін бағалауға, өсімдіктерді қорғау құралдарын көруге, агрохимиялық әдістермен және биологиялық препараттармен танысуға болады, - деді Евгения Кузнецова.

Өткен жылы «Дала күніне» 320-дан астам аграрий, оның ішінде Қазақстаннан да қатысты. Биыл бұл шара дәстүрлі түрде шілде айының соңына жоспарланған. Ол тұқым шаруашылығы мен серіктестіктің негізгі өндірістік базасы орналасқан Садовое ауылындағы ғылыми орталықтың орталық тәжірибе алаңында өтеді.

Валентин Шипунов