Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Неліктен Қазақстанға агробанк қажет
Біздің білуімізше, агробанктерді құру жөніндегі халықаралық тәжірибенің ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер мен ауыл тұрғындары үшін бірнеше түйінді мәні бар. Мысалы, 2000 жылдан бастап кең филиалдық желісі бар «Россельхозбанк» ААҚ сәтті жұмыс істейтін Ресей Федерациясының тәжірибесі, сондай-ақ әр түрлі кредиттік өнімдер (ауылдағы шағын және орта бизнеске кредит беруден бастап жылдық 3-7% ипотекаға дейін), соның ішінде мемлекеттік қолдау аясында фермерлерге жеңілдетілген кредиттер. Банктің акционері - Росимущество.
Қытайдың жақсы тәжірибесі бар, онда 1953 жылы 320 миллион клиентке қызмет көрсететін The Agricultural Bank of China мамандандырылған ауылшаруашылық банкі құрылды. Бұл банк активтер бойынша Қытайдың банк жүйесінде төртінші және таза пайда бойынша жетінші орында. 2014 жылдан бастап жаһандық жүйелі маңызды банктердің қатарына кіреді. Банктің ірі акционерлері Huijin мемлекеттік инвестициялық компаниясы (40,03 %) және ҚХР Қаржы министрлігі (39,21%) болып табылады.
Сондай-ақ, Қырғызстанда агросекторды дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаларды іске асыратын, сондай-ақ жеке және корпоративтік клиенттерге қызмет көрсетуді, инвестициялық банк бизнесін, сауда қаржыландыруын және активтерді басқаруды қамтитын сапалы банк қызметтерінің толық тізбесін ұсынатын елдегі ірі қаржы институттарының бірі «Айыл Банкі» бар. Бұл банкті Қырғыз Республикасының Үкіметі Дүниежүзілік банктің қаржылық және техникалық қолдауымен 1996 жылы «Қырғыз ауылшаруашылық қаржы корпорациясы» (ҚАҚК) қаржы-кредит мекемесі түрінде құрды. 27 жыл ішінде «Айыл банкі» елдің ауыл тұрғындарының едәуір бөлігі үшін кредитке қол жеткізуде айтарлықтай жетістіктерге жетті. Бүгінгі таңда «Айыл банкі» Қырғызстанның жетекші әмбебап банктерінің бірі болып табылады. Банктің шалғай ауылдарда 37 филиалы, 60 жинақ кассасы және 32 көшпелі кассасы, 25 өңірлік және 30 ауылдық кредиттік бөлімшесі бар.
Әлемдегі мамандандырылған аграрлық банктер жұмысының табыстылығын ескере отырып, ҚР Үкіметі қаржыландыру функциялары шектеулі «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ мамандандырылған ұйымының қызметіне және Ұлттық қордың және ел бюджетінен орасан зор қаражат құйылған ондаған екінші деңгейдегі банктер сияқты жабылған «Наурыз банкіне» түрленген «Казсельхозбанк» тәжірибесіне сілтеме жасай отырып, дәлелдермен шектеледі.
Азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері қаржыландыруға қолжетімділікті, саланы салықтық жеңілдетуді немесе толық босатуды, сондай-ақ тауар өндірушілерді субсидиялауды қамтамасыз ете отырып, аграрлық банкті құру арқылы мемлекеттік қолдау түріндегі АӨК-ке қаржылық құю көлеміне тікелей байланысты екенін атап өткім келеді.
Ауылда АӨК және ШОБ субъектілерін қаржыландырудың ағымдағы жағдайы қарыз алушылардың қызмет түрлерін және экономикадағы салалардың басымдылығын ескере отырып, сыйақылардың оңтайлы мөлшерлемелерімен кредит берудің жаңа тәсілдері мен тетіктерін талап етеді.
Бүгінгі таңда коммерциялық банктер ауыл шаруашылығына іс жүзінде кредит бермейді, ал егер олар кредит берсе, басқа салалардан қарыз алушының басқа бизнесінің кепілімен және кепілдігімен ғана. Сондай-ақ, қаржыландыруға негізінен ірі агроөнеркәсіптік кешендер қол жеткізе алатынына назар аударамыз, ал шағын және орта шаруашылықтар негізінен мемлекеттік органдар гранттар түрінде бөлетін шағын сомаларға қанағаттануға мәжбүр.
Айта кету керек, ресми мәліметтерге сәйкес, біздің ел халқының үштен бірі ауылдық жерлерде тұрады, сонымен бірге жұмыссыздық ауылда жиі кездеседі. Президент Тоқаевтың агросектор өкілдерімен өткен кездесуінде, 2023 жылғы 21 ақпанда Мемлекет басшысы ауылдық жерлерде өмір сүру сапасы мен жұмыссыздықты арттыру мәселелерін шешу бойынша мәселелер көтерді. Біздің ойымызша, қаржыландыруға қол жеткізбестен аталған мәселелерді шешу қиын.
Салалық міндеттерді шешу үшін мемлекет ипотекалық кредит беру арқылы құрылыс саласына жанама қолдау көрсететін «Отбасы банкі» АҚ және ҮИИДМБ шеңберінде инвестициялық жобаларды іске асыру үшін Қазақстанның Даму банкін құрды. Мамандандырылған банктерді құрудың осындай тәсілдерін ескере отырып, депутаттық корпус ҚР Үкіметінің елде аграрлық банк құруға қарсы, әсіресе банкроттыққа ұшыраған «Наурыз банкі» АҚ-ға немесе қайта құрылған «Казторгбанк» АҚ-ға сілтеме жасай отырып, дәлелдерін қабылдамайды. Коммерциялық әмбебап банктердің банкроттығы жөніндегі статистика аграрлық банк құру мәселесі бойынша ҚР Үкіметінің ресми ұстанымының пайдасына емес екенін атап өткім келеді.
Ел тәуелсіздік алғаннан бері 150-ден астам банк сот шешімі негізінде банкрот деп танылды. Сонымен қатар, «Наурыз Банкі» АҚ бойынша ресми тергеу органдары, сондай-ақ қадағалау органдары бұл проблеманы банктің салалық екендігімен емес, қаражатты жымқыру мен шығарумен байланыстырды.
Сонымен қатар, Ұлттық банк әмбебап микроқаржы және микрокредиттік ұйымдарға теңестірілген ауылшаруашылық кредиттік серіктестіктерінің қызметін реттеу жөніндегі қате саясат олардың жұмысының теріс көрсеткіштеріне алып келді. Өйткені кредиттік серіктестіктер қарыз алушылардың шектеулі тобын нысаналы мақсаты бойынша, атап айтқанда «Ауылшаруашылық серіктестіктері туралы» ҚРЗ сәйкес өз қатысушыларына кредит береді және олардың маржиналдығы 3-4% деңгейінде белгіленеді, микроқаржы және микрокредиттік ұйымдар тұтынушылық кредиттерді барлығы үшін жылдық кемінде 56-57%-бен береді.
«Аграрлық несие корпорациясы» АҚ (бұдан әрі - Корпорация) арқылы ауыл шаруашылығын қаржыландыруға байланысты мәселелер жеке блок болып табылады. Корпорацияның қаржыландыру арналары екінші деңгейдегі банктер және микрокредиттік ұйымдар болып табылады, бұл жағдайда коммерциялық банктер тартылады, олар, өз кезегінде, өз маржаларын кепілге қояды. Бұған қоса, банктердің де, корпорациялардың да филиалдық желісі негізінен қалалармен қамтамасыз етілген, бұл ауылда жұмыс істейтін адамдарға қосымша қиындықтар туғызады. Сондай-ақ, кейбір мемлекеттік бағдарламалар арқылы қаржыландыру жағдайларында қиындықтар туындайды.
Осылайша, Үкіметтен агробанкті құру мәселесіне тек кезекті коммерциялық банк ретінде ғана емес, ауылдық өңірдің әлеуметтік, экономикалық проблемаларының орасан зор қабатын шешу, осы салаға бағытталған мемлекеттік қаражатты барабар бөлу, сондай-ақ жұмыссыздықты төмендету және ауылдық жерлерде өмір сүру сапасын арттыру мәселесіне де назар аударуды және мұқият қарауды сұраймыз. Қаржыландыруға қол жеткізу сонымен қатар импорттық өнімге төмен тәуелділікті қамтамасыз етеді, бұл бағаны тұрақтандыруға көмектеседі, сондай-ақ агротехнологиялардың дамуын қолдайды, елдің азық-түлік қауіпсіздігін және халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етеді, шамадан тыс урбанизация мен қалалық инфрақұрылымға жүктемені болдырмайды.
Жигули Дайрабаев,
Парламент Мәжілісінің депутаты,
Қазақстан фермерлер қауымдастығының төрағасы
