Нұрлан Оспанов: Қытай 4 млн тоннаға дейін қазақстандық астықты қабылдай алады

Фото көзі: ElDala.kz

AGRICOM 2024 алғашқы Қазақстан-Қытай астық форумы маусым айының басында Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы Болэ қаласында өтті. Мұнда Қазақстанмен шекаралас өңірде Алашанькоу бекетінің жанында қазақстандық астық жүктері өтетін астық терминалы бар бонд аймағы орналасқан. Форумның қорытындысын ElDala.kz тілшісіне берген сұхбатында Қазақстан астық одағының төрағасы Нұрлан Оспанов қорытындылады.

AGRICOM-ның негізгі нәтижесі жүктерді тасымалдау кезінде туындайтын проблемалық мәселелерді жедел шешу үшін жұмыс тобын құру туралы келісім болды.

- ШҰАА әкімшілігі бұл топтың конференциядан конференцияға емес, тұрақты негізде жұмыс істеу қажеттілігін қолдады. Жұмыс тобының арқасында біз бір-біріміздің қажеттіліктерімізді үнемі білетін боламыз, тараптардың әрқайсысынан жауапты үйлестірушілер тағайындалады. Алдын ала уағдаластық бойынша жұмыс тобына мемлекеттік органдардың, Астық одағының өкілдері кіреді.

Форумның нақты экспорттаушыларды, өңдеушілерді және астық өндірушілерді жинағаны өте маңызды. Алғаш рет біз 67 қытайлық компаниядан 80 өкіл жинай алдық, олардың арасында бірде-бір делдал болған жоқ, атап айтқанда бізден астық сатып алатындар. Қазақстандық өнімнің әлеуетті тапсырыс берушілерінің портфеліне көптеген жаңа компаниялар қосылды. Мысалы, Famsun (ауылшаруашылық құрал-жабдықтарын өндіруші) зауытты жеткізген барлық нақты қытайлық клиенттерді шақырды.

Қытай тарапынан не естідік? Қытай Қазақстаннан астықтың үлкен көлемін қабылдауға дайын және біз өндіретін өнімдердің барлық желісін сатып алуға дайын. Қытай қызметтері жасымық, бұршақ және рапсты тиеу үшін элеваторларымызды аккредиттеді. Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытайға сапары кезінде өткен жылы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мен ҚХР Бас кеден басқармасы арасында ҚХР-ға экспорттау үшін бұршақ пен тағамдық жасымыққа инспекциялық және карантиндік талаптар бойынша келісімге қол қойылды. Атап айтқанда, қытайлық сатып алушылар қазақстандық соя мен жүгеріні алғысы келеді. Біз бонд аймағын және олардың сақтау қуатын өз көзімізбен көрдік: олар жылына 4 млн тоннаға дейін астық қабылдай алады. Өткен жылдары біз 1 млн тоннадан аз астық жеткіздік, өткен жылғы рекорд 2,2 млн тоннаны құрады.

- Қытайдың астық экспорты бойынша шегі бар ма?

- Қытай нарығының қажеттіліктері орасан зор, біз Қазақстанда көлемді арттыра аламыз, ең бастысы бізге кедергі келтірмеу. Ал біздің мемлекеттік органдар жаңа баж салықтарын енгізе отырып, кедергі жасайды. Бірақ біз естіген ең бастысы: қытайлықтар біз ұсына алатын барлық нәрсені және біз бере алатын көлемде сатып алуға дайын. Олардың іс жүзінде сатып алу шегі жоқ. Бір ғана нәрсе, қорғаныс саясаты бар –  астық өндірушілері орасан зор импорт салдарынан банкротқа ұшырамас үшін тарифтік реттеу шаралары. Атап айтқанда, бүгінде бидай бойынша Қытайға жеткізу кезінде баждар кедендік құнның 67%-на жетеді. Себебі Қытайдың өзі бидайдың ең ірі өндірушісі: 130 млн тоннадан астам.

- Қытайда импорттық баждар қалай қалыптасады және бүгінде астық бағасы қандай?

-Мемлекет астықты өз өндірушілерінен үнемі сатып алады. Әлемнің түкпір-түкпірінен арзан импорт ағыны бағаны төмендетпеуі үшін бүгінде Қытай мемлекеті бидайды жергілікті өндірушілерден тоннасына 300 доллардан сатып алады. Сонымен қатар, әлемдегі ауылшаруашылық шикізатының барлық түрлері бойынша бағалар пандемияға дейінгі деңгейге оралды және мұндай бағалар ішкі өндірісті басуы мүмкін. Сондықтан Қытай үкіметі бажсыз әкелу немесе қайта өңдеу жүргізілетін бонд аймағына әкелу көлемін анықтайды. Әрі қарай, олар қосымша қанша бидай қажет екенін есептейді, СOFCO мемлекеттік компаниясына бажсыз әкелу құқығын береді, ал қалған барлық көлем тек баж салығымен қабылданады. Қытай бүкіл әлем бойынша, оның ішінде Қазақстаннан шамамен 10 млн тонна бидай сатып алады.

- Жүктерді жеткізу жылдамдығына әсер ететін проблемалық мәселелердің бірі рұқсат құжаттарын келісу болып қала береді. Форум барысында қандай шешім қабылданды?

- Біз Қытай тарапына импортқа рұқсат беретін құжаттарды рәсімдеу мерзімін қысқартуды ұсындық. Сондай-ақ, біз өз өнімдерімізді жеткізу кезінде шағым пайда болған жағдайда, Қытай аумағында біздің тарапымыздан сюрвейерлерді қабылдау мүмкіндігін сұрадық. Екі инспектор – қазақстандық және қытайлық - жетіспеушілік мәселелері бойынша коммерциялық актіні бірге ресімдеуі үшін және т.б. Қытай тарапы жеткізілгеннен кейін 6-9 ай өткеннен кейін шағым үшін пайызды шегеріп тастаған кезде де жиі кездесетін мәселе. Нәтижесінде, біздің жеткізушілер кірістерін жоғалтады және бұл туралы тоғыз айдан кейін ғана біледі. Біз шағымға қатысты барлық мәселелер халықаралық келісімдердің талаптарына, соның ішінде GAFTA (Астық және жем саудасының Халықаралық Қауымдастығы) талаптарына сәйкес келуін қалаймыз. Қытай да, Қазақстан да осы халықаралық қауымдастықтың қатысушылары, сондықтан біз GAFTA- ның белгіленген мерзімдерін ұстануды ұсындық - 6-9 ай емес, 10 күн. Боро-Тала әкімшілігі бұл ұсынысты орталық органдарға жіберуге уәде берді.

- Халықаралық форум барысында тағы қандай маңызды келісімдерге қол жеткізілді?

-Бірінші және ең маңызды мәселе – біз Қытайдың құрамдарды қабылдау мүмкіндіктерін білдік. Қазір шекарада кептеліс бар, жоспарлар толық келісілмеген және бұл бірнеше айға созылды. Біздің экспорттаушылар үшін тасымалдауды қандай себеппен келіспегенін білмедік. Мұнда келгеннен кейін біз бұл мәселені түсіндік. Қазақстандық және қытайлық мемлекеттік органдардың өзара іс – қимылы кезінде тараптардың әрқайсысының ішінде органдар - кеден басқармасы, темір жол комитеттері арасындағы ішкі өзара іс-қимыл да болады. Белгілі болғандай, бұл ведомстволар арасында коммуникациялар пысықталған жоқ, және біз жеткізу көлемін ұлғайтқаннан кейін мұнда қабылданған регламенттер жұмысын тоқтатты. Енді осы регламенттер қайта қаралатын болады. Егер біз барлық тараптардың (қазақстандық және қытайлық) өзара іс-қимылын реттейтін болсақ, онда олар бізден тәулігіне кемінде екі астық таситын вагон құрамын қабылдауға дайын болады.

- Бұл шекарадағы кептеліс мәселесін шеше ме?

- Біз бірнеше ай тұрдық, енді бізге жақын арада өтуге мүмкіндік беруге уәде берді. Көлік министрлігі бұл туралы жариялайды, сонымен қатар жеткізілімге қанша рұқсат етілетінін анықтайды деп күтеміз. Шілде айында өтеміз деп ойлаймын.

Қазақстанның Көлік министрлігі логистикадағы әлсіз жерлерімізді түсіну үшін ҚХР-мен пилоттық шешімдер туралы келісті. Алашанькоудағы келіссөздерден кейін біз қазақстандық астықтың барлық жолын – элеватордан бастап бонд аймағына дейін - хронометраж түрінде бірлесіп пысықтау үшін Қытай тарапының келісімін алдық. Бұл нормативтік мерзімдердің қай кезеңде сақталатынын немесе орындалмайтынын және қандай себептермен екенін түсінуге, сондай-ақ осы мәселенің шешімін табуға көмектеседі.

Бізбен бірге Қытайда үлкен жұмыс атқарған ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің, Темір жол көлігі комитетінің және ҚТЖ компаниясының өкілдеріне алғыс айтқым келеді. Біз Қытай өкілдері байқамаған көптеген сәттерге назар аудара алдық.

- Форум барысында Астық одағы қытайлық Famsun компаниясымен келісім жасады. Қандай келісімге келгеніңіз туралы толығырақ айтып беріңізші?

- Famsun компаниясы астық өңдеуге, жем-шөп өнімдерін өндіруге немесе жаңбырлату жабдығын пайдаланғысы келетін қазақстандық қатысушыларға арналған жобаларды тапсыруға дайын. Олар біздің қатысушыларға екі жылға дейін кейінге қалдырылған инвестицияның қайтарымы бар жеңілдікті шарттармен жабдықты ұсынуға мүдделі. Бірінші болып Altyn Astyk Group компаниясымен ынтымақтасуға келістік, егер жоба сәтті жұмыс істесе, онда біз астық нарығының барлық қатысушыларына осындай шарттарды ұсынғымыз келеді. Бірақ бұл үшін алдымен «Бәйтерек» ҰБХ және «Даму» қорымен осы жобаларға кепілдік беру мүмкіндігін пысықтау қажет болады. Өтініш берушіге кепілдік беру туралы шешімді осы қаржы ұйымдары қабылдайды, егер бәрі ойдағыдай болса, бұл жобаның қазақстандық бастамашылары үшін өте жақсы көмек болады – екі жыл толық кейінге қалдыру. Бірақ мемлекеттік органдарданосындай кепілдік өнімін сұрау үшін біз бір нақты жобаның сәтті жүзеге асырылғанын көрсетуіміз керек.

Шолпан Жабаева