Қазақстанға Әмірліктерге қой етін жеткізуге не кедергі?

цигайские овцы
Фото көзі: ElDala.kz

Ақтөбе облысында 1,4 млн қой бар, оның 10 мыңға жуығы - кеңес заманында жоғары сапалы ет пен жүн алу үшін арнайы өсірілген қазақ типіндегі цигай қой тұқымы. Жергілікті мамандар мәскеулік ғалымдармен бірге цигай қойларының қазақ типін өсіру бойынша 50-жылдардың аяғынан бастап 20 жылдан астам еңбек етті. Олар ресейлік асыл тұқымды зауыттардан әкелінген таза тұқымды цигайлармен жергілікті құйрықты қойларды шағылыстыру арқылы алынды.

Ақтөбе шаруашылықтарында жануарлардың өнімді қасиеттерін сақтау үшін қой етін экспортқа тұрақты жеткізуді бастауға үміттеніп, бүгінде де асылдандыру жұмыстарымен айналысуды жалғастыруда. Әзірге өңірде тіпті ішкі нарықта да ет сатумен мәселелер бар, өйткені ол жақта ет комбинаты жоқ.

- Шымкенттен келушілер тірі салмағы бойынша малды 900-950 теңгеден сатып алады, - деді «Меңдібай-Қарағаш» ШҚ басшысы Марлен Баймағамбетов. - Жергілікті базарларда ет 1900-2200 теңгеден қабылданады, бағасы бірнеше жылдан бері өзгермейді. Өткен жылы біз 2 мың қозы етін шағын партиялармен Иранға шығардық. Онда вакуумдалған ет сұралды, бірақ бізде өнімді осылай орайтын кәсіпорындар жоқ. Сондай-ақ, фермерлер қой мен сиырларды көрші Оралға «Кублейге» апарып, тірі салмақпен тапсырады.

Цигай немен жақсы

Цигай қойларына күтім жасау оңай. Қыста олар тебіндейді, аязға төзімді, жазда - ыстық пен шаңға төзімді. Орташа алғанда, мұндай тұқымды қойдың салмағы 54 килограмм, қошқарлар 90 немесе одан да көп килограмға жетеді. Ет 48-50% құрайды (қозыларда 1-3% аз). Май құйрығында орналасқан еділбай қойынан айырмашылығы - цигай қойының майы бүкіл ұшаға ​​таралады. Еті дәмді, иіссіз, тағамдық құндылығы 3191 ккал. Кеңес заманында Ақтөбе облысынан қой еті Мәскеу мен Ленинградқа жеткізілетін.

Молдавияда олар сауылады, тәулігіне цигай қойлары екі литр сүт береді, одан ірімшік дайындалады.

Фермер Тілеген Ахметов мұндай қойларды 2008 жылдан бері өсіріп келеді. Ол ағасымен бірге «Кәрім» шаруа қожалығын ашқан, алғашқы қошқарларды «Токмансай» асыл тұқымды қой шаруашылығынан сатып алды. Қазір олардың 300-ден астам асыл тұқымды қойлары бар, мал басын көбейтіп, шаруашылықты асыл тұқымды ету жоспарлары бар. Сонда субсидия алуға болады. Әзірге фермерлер мемлекеттен көмек алмайды. Шикізатты сату мәселесі дамуға кедергі келтіреді. Жыл сайын шаруа қожалығында бір тонна жүн кесіледі. Ол бұрын матаға, трикотажға және кілем жасауға қолданылатын, қазір оны еш жерде қабылдамайды. Бағалы жүн көміледі немесе өртеледі.

- Егер жүнді сатуға болатын болса, мен миллионер болар едім. Токмансайда 40 тонна цигай жүні жатыр! Ешкім алмайды. Тігу үшін жүнге алдын-ала тапсырыс береді, бірақ бұл шағын партиялар, - деді фермер.

Етке сұраныс қайда

Мал басының асыл тұқымды болуы және жануарлардың құнды қасиеттерін сақтауы үшін жыл сайын жаздың басында «Кәрім» шаруашылығында малды бағалау – сұрыптау жүргізіледі. Ұрпақ алу үшін элита, 1-сыныпты қойлар мен қошқарлар таңдалады, қалған мал етке сойылады. Қой етін бағалайтындар «Кәрім» ШҚ-на алдын-ала тапсырыс береді.

Бағалауды жүргізуде фермерге зоотехник, цигай қойларының қазақ түрінің авторларының бірі Сағындық Жетігарин көмектеседі. Зоотехник көптен бері зейнеткерлікке шыққан, бірақ Ақтөбеде қой шаруашылығы бойынша басқа мамандар жоқ.

- Бұрын қойлар Әзірбайжанда, Кавказда, Алтайда ұсталған. Қазір бұрынғы мал жоқ, және, әрине, біздің қой етіне сұраныс болады. Сондықтан экспортты ұйымдастыру мәселелерін шешу қажет, бұл біздің фермерлер үшін тиімді болар еді, - деп атап өтті Сағындық Жетігарин.

Қазір Қазақстан Біріккен Араб Әмірліктеріне, Кувейт, Оман, Бахрейнге ет жеткізеді, бірақ оңтүстік өңірлерден - логистика мәселесі оңай шешіледі. Сондай-ақ, қазақстандық қой еті Өзбекстанда сұранысқа ие.

- Егер мемлекет қолдау көрсетсе және, біз қой етін экспорттай алатын едік. Осы уақытқа дейін біз осы түрді сақтау үшін цигай қойларын ұстаумен айналысамыз, - деді Тілеген Ахметов. - Австралияда, Америкада қозылар етке төрт-бес айлық болып сойылады, олардың еті - диеталық өнім. Біз аналық малды сақтай отырып, жас қой етін экспортқа дайындай аламыз. Біздің шаруашылығымыз орналасқан Мәртөк ауданында жер өте құнарлы, емдік шөптер көп, қойларымыздың еті байытылған. Біздің далада өсетін шөптердің 300 түрінің ішінде қойлар 100-ден астам, ірі қара мал 80-нен астам түрді жейді. Біздің қойлар басқа елдерге қарағанда аз вакцина алады, бұл сатып алушы үшін де маңызды.

Жыл сайын Қазақстан 155 мың тоннаға жуық қой етін өндіреді, бұл ішкі нарықтың қажеттілігін жабады, ал аз ғана бөлігі экспортқа жіберіледі.

Екі жыл бұрын Ақтөбе делегациясы, оның ішінде фермерлер де Дубайға барды. Қабылдаушы тарап Қазақстан оларды қой етімен қызықтыратынын мәлімдеді. Ақтөбеден салқындатылған ет жеткізуге болады, бірақ ол үшін ет комбинатынан басқа, Ақтөбе халықаралық әуежайында тоңазытқышы бар терминал қажет. Әзірге ол жоқ және жақын арада пайда болуы екіталай. Сонымен қатар, облыс орталығы әуежайды қайда көшіру керектігін шеше алмады, өйткені қазір жаппай құрылыстың себебінен ол қала шегінде қалды.

Марал Жалғас, автордың суреті