Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Қазақстанда сиыр етінің бағасын қалай төмендетуге болады
08:05
Сарапшылар Қазақстанда сиыр етін экспорттауға енгізілген шектеулерді мал шаруашылығы саласы үшін «екінші аяқты ату» деп атады. «Бірінші аяқты ату» тірі малды экспорттауға тыйым салу болды. Бірінші шара ел ішіндегі сиыр етінің бағасын төмендетпегендіктен, екіншісі де мұны істей алмайды.
Мұның себебін анықтайық.
Статистика деректері бойынша Қазақстандағы ІҚМ басының 70-80%-ы ауыл тұрғындарының жеке қосалқы шаруашылықтарында және шағын шаруашылықтарда ұсталады. Олар базарларға, қасапханаларға және т. б. сиыр етінің негізгі жеткізушілері болып табылады.
Яғни, олар елдің ішкі нарығын сиыр етімен қамтамасыз ету міндетін орындайды. Сиыр етінің экспортына өндірушілердің бұл бөлігі қатыспайды.
Премиум сапалы сиыр етін өндіретін ірі агрохолдингтер экспортқа бағытталған. Ішкі нарықта халықтың көпшілігі үшін қымбат болғандықтан оған сұраныс төмен.
Қазақстанда 2011 жылы басталған ІҚМ етінің экспорттық әлеуетін арттыру жобасының басты мақсаты премиум сапалы сиыр етін экспорттауға шығу екенін есте ұстаған жөн. Осы мақсатта елге мәрмәр етін алуға мүмкіндік беретін тұқымдардың шетелдік асыл тұқымды малы әкелінді - бұл Ангус пен Герефорд.
Өкінішке орай, мәлімделген мақсаттарға қол жеткізу, атап айтқанда 2016 жылы 60 мың тонна сиыр етінің экспортқа шығуы осы уақытқа дейін, мәлімделген мерзімнен 10 жыл өткен соң қол жеткізілмеді. Себебі, субсидиялау жүйесінің жетілмегендігіне (және жалпы мал шаруашылығын дамыту схемасының пысықталмауына) байланысты нарық қатысушыларына ел ішінде дайын өнім өндіруден гөрі, тірі малды - бордақыланбаған төлдерді экспортқа жіберу оңайырақ болды. Бұл көптеген жылдар бойы бастапқы жоспардың орындалуын кейінге қалдырды.
Тек толық технологиялық тізбегі бар тігінен интеграцияланған холдингтер ғана нағыз ет экспорттаушы бола алды. Тек оларда жоғары сапалы сиыр етін өндірудің экономикалық моделін қалыптастыру үшін ресурстар болды: жеткілікті көлемде жоғары сапалы жем өндіру мүмкіндігі; еттің мәрмәрленуін қамтамасыз ету үшін малды дұрыс бордақылау; ірі қара малын сойып, сыртқы нарық талаптарына сай кесіп, буып-түйеді.
Бүгінгі таңда ет экспорты біртіндеп өсуде, оның ішінде тірі мал экспортына қойылған шектеулердің арқасында. Бұл экспорттың көлемі аз болып қалады. 2024 жылдың қорытындысы бойынша - 30 мың тоннаға жуық (жас, салқындатылған, мұздатылған) немесе елдегі сиыр етін өндірудің жалпы көлемінің (бұл 400 мың тонна) шамамен 8%-ы. Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында экспорт қарқыны шамамен бірдей болды - 16 мың тонна. Айтпақшы, сарапшылар жалпы өндірістен экспорттың мұндай үлесі ел ішіндегі бағаларға айтарлықтай әсер ете алмайды дейді. Әсер өндірілген өнімнің кем дегенде 25% экспорттау кезінде байқалуы мүмкін.
Ел ішінде сиыр етінің бағасын тұрақтандыру үшін басқа да шаралар қажет. Атап айтқанда, ЖҚШ мен шағын шаруа қожалықтарының алдында тұрған мәселелерді шешу. Бұл:
1) малды төмен пайызбен және сатып алынатын малдың өз кепілімен сатып алуға несие берудің ұзақ мерзімді бағдарламаларының болмауы;
2) ауылдардың айналасындағы жайылымдарға қол жеткізудегі қиындықтар немесе осы жайылымдардың тозуы;
3) жемшөптің қымбаттығы (шөп, жем). Елдің оңтүстігінде бір тонна кебектің бағасы 95 мың теңгені құрайды, бұл бір тонна бидайдың бағасына тең. Сондай ақ пішеннің бағасы өте жоғары;
4) ауыл тұрғындары үшін өз өнімдерін қалалардағы базарларда өз бетінше өткізу мүмкіндігінің болмауы. Қазір барлық сату делдалдар арқылы жүзеге асырылады, бұл сатып алушы үшін соңғы бағаның екі есе өсуіне әкеледі.
Ал сиыр етінің экспортына енгізілген шектеулер бастапқыда ішкі нарыққа емес, экспортқа бағытталған мал шаруашылығының сегментіне мағынасыз соққы болып табылады. Экспортты квоталау ішкі бағаның төмендеуіне әкелмейді, өйткені ол өндірушілердің ішкі нарықта жұмыс істемейтін бөлігіне әсер етеді. Шектеулер енгізілгеннен кейін де жұмыс істемейді - ішкі нарық мәрмәр етінің бұл көлемін 10 мың теңгеден және одан жоғары бағамен «жұта» алмайды.
Олай болса, жылдар бойы қалыптасқан тұтас бір саланың сату шұңқырын жойып, бұл өнімнің экспортын неге шектеу керек?
