Сиыр етінің әділ бағасы қандай болу керек

Кайыржан Наурызгалиев

Көптеген адамдар сиыр етінің бағасының өсуін «қымбаттау» деп қабылдайды, бірақ бұл шын мәнінде әділ құнға жету. ElDala.kz порталымен осындай пікірмен 20 мың басқа арналған бордақылау алаңы мен ет өңдеу кешені бар «Терра Ақжайық» ЖШС (БҚО) құрылтайшысы Қайыржан Наурызғалиев бөлісті. Сарапшының пікірін тыңдайық:

«Ұзақ уақыт бойы саланы реттеуге байланысты баға жасанды түрде ұсталды. Қазір нарық біртіндеп шығындарды жабуға және өндірісті дамытуға мүмкіндік беретін экономикалық негізделген деңгейге оралуда.

«Қымбаттауды» ескере отырып, біздің сиыр еті әлемдегі ең арзан болып қала береді деп жиі жазады. Бірақ басқа елдермен емес, өзімізбен салыстыру дұрыс болады — мысалы, 2015 жылы, біз алғаш бастаған кезімізден бастап.

Сол кезде тірі мал салмағының бір килограмы 750–800 теңгеден сатылатын, бұл жартылай ұшаның бір килограмы үшін 1500–1600 теңгеге сәйкес келетін. Шамамен 180 теңге бағамымен бұл 8–9 АҚШ долларын құрады. Бұл 8–9 долларды ағымдағы бағамға айналдырсақ, жартылай ұшаның бір килограмы үшін 4300–4800 теңге шығады.

Бүгінгі бордақылау алаңынан немесе ет комбинатынан сатылатын баға әлі доллармен есептегенде бұл деңгейге жеткен жоқ.

Ет бағасының «қымбаттауы» туралы айтқанда, әдетте қала тұрғындарының дауыстары шығады. Бірақ ауыл халқы туралы не деуге болады? Біздің облыста тұрғындардың 43%-ы ауылдарда тұрады және олардың жалғыз табыс көзі — етті мал шаруашылығы. Олар сиыр етінің бағасы көтерілгеніне қуанышты!

Қазақстан бойынша ауыл халқының үлесі біршама төмен, бірақ бұл әлі де әсерлі 37%.

Қала тұрғындарының таңдауы бар: сиыр еті қымбаттаса — тауық немесе басқа ет сатып алуға болады, ал ауыл тұрғындары үшін ақша табудың баламасы жоқ. Мұнда етті мал шаруашылығы тек жұмыс қана емес, сонымен бірге бүкіл отбасылардың өмірінің негізі болып табылады. Еңбегіне әділ баға алу бұл адамдарға «тыныс алуға» мүмкіндік берді.

Әйтпесе, егер малдың азаюы жалғаса берсе, онда баға одан да жоғары көтерілер еді — және бұл өсімді ешқандай тыйым салу мен реттеуді тоқтату мүмкін емес еді.

Фермадан табаққа дейін 30 ай

Біз Батыс Қазақстан облысында бизнес жүргіземіз. БҚО — кәсіби фермерлер саны мен тұқымдық қайта құру қарқыны бойынша Қазақстанның етті мал шаруашылығының көшбасшысы. Сапалы сиыр етін өндірудің өндірістік циклі орта есеппен 28-30 айға созылады. Оған мыналар кіреді:

• сиырдың шағылысу кезеңі — 3 ай

• буаздық (бұзауды көтеру) — 9 ай

• жайылым (емізу) кезеңі  — 7 ай

• бордақылау — 8–10 ай

• тасымалдау, өңдеу және сату  — 1 ай

Және бұл — оптимистік мерзім. Кез-келген ауытқулар тек өндіріс ұзақтығын арттырады: мысалы, салмақ қосудың төмендеуі бордақылауды ұзартады және өндіріс шығындарын арттырады. Бұл 2,5-3 жылдық цикл, ең алдымен, фермерлер үшін пайда әкелуі керек.

Бұзау алу — ең қиын және көп уақытты қажет ететін кезең. Бұл ашық аспан астында 19 ай бойы: қыста да, жазда да, +40°C және -40 °C жағдайында үздіксіз жұмыс істеу. Мұндай жұмыс тәжірибені, тәртіпті және үлкен физикалық қайтарымды қажет етеді — және оны әділ бағалау керек. Егер фермерлер өздерінің күш-жігері үшін лайықты қайтарымды көрмесе, онда жалғастыруға қызығушылық жоғалады, ал сиырлар ет комбинатына кетеді. Бұл көптеген шаруашылықтарда болды: бір бөлігі аналық табынды қысқартты, ал кейбіреулері ет шаруашылығынан мүлдем шықты.

Шығындар динамикасын түсіну үшін 2015 жылға қайта оралайық. Сол кезде көптеген шаруашылықтар үшін негізгі жұмыс тракторы болған «Беларусь» шамамен 3 млн теңге тұратын. 2024 жылдың мамырында біз жаңа бордақылау алаңын іске қосқан кезде мұндай трактордың құны 9,6 млн теңгені құрады. Бүгінгі таңда дилерлердің бағасы 10,5 млн теңгеден басталады. Бұл техниканың қаншалықты қымбаттағанының және осы жылдар ішінде аграрлық өндіріске салынған күрделі салымдардың қаншалықты өскенінің бір ғана мысалы.

Егер сиыр етін өндірудің соңғы кезеңіне — бордақылауға көшетін болсақ, онда біздің бизнесіміз — фермерлер бұзауларды аналарынан алып (өйткені сиырлар жаңа төлдеуге дайындалуы керек), оларды бордақылау алаңына тапсырады. Егер бізге салмағы 200 кг болатын бұзау келсе, оны 450 кг-ға дейін жеткізу үшін шамамен 250 күн қажет. Жоспарлы тірі салмаққа жеткеннен кейін біз оны ет комбинатына тапсырамыз. Бордақылау кезеңінде әр жануар шамамен 2 тонна арпа жейді. Қазір бір тоннаның құны шамамен 90 000 теңгені құрайды, ал 2015 жылы оның құны небәрі 20 000 теңге болды — бұл жылдар ішінде жемшөп шығындарының қалай өскенінің тағы бір айқын мысалы.

Әділ баға және болашаққа көзқарас

Нарықта сиыр етінің көптеген түрлері және оны өндіру технологиялары бар. Үнді енеке еті бар, беларуссиялық сиыр еті бар — сиырлардан бастап, сүт тұқымдарының бордақыланған бұқаларына дейін. Ресейлік өнімдер бар — Қазақстанға тірі келетін сүт фермаларының ветақауынан бастап, «Мираторг» премиум стейктеріне дейін. Әр түрдің өзіндік құны бар: бір жерде ет — сүт бағытындағы жанама өнім, ал бір жерде, біз сияқты, бұл бизнестің негізгі мақсаты.

Сондықтан, біздің сиыр еті және ағымдағы бағалар туралы айтатын болсақ бұл сөредегі баға белгісі ғана емес, саланың дамуы мен ауылдардың тірі қалуы үшін қажетті шарт. Әділ баға — етті мал шаруашылығының тұрақтылығы мен ауылдың әл-ауқатының негізі. Бұл фермерлерге, бордақылау алаңдарына, ет комбинаттарына, логистикаға және қайта өңдеуге адал ақша табуға және сапаға, техникаға және жаңа технологияларға инвестиция салуға мүмкіндік береді. Қателесуге болады, бірақ қателіктерді қайталай алмайсыз.

Егер кейбіреулердің мүдделері басқалардың пайдасына бұзылған кезде бұрмаланулар болса, онда мұндай құрылым ұзақ уақытқа созылмайды.

Болашаққа көзқарас қарапайым: жайылымнан сөреге дейінгі барлық жол әрбір қатысушыға лайықты табыс әкелген кезде ғана Қазақстанның ет шаруашылығы тұрақты дами алады, адамдарды ауылда ұстай алады және тұтынушыларды ұзақ жылдар бойы сапалы сиыр етімен қамтамасыз ете алады.

P.S.

Беларусь тағы да бағаны көтерді.

Жақында 4,2 доллар болған сүт тұқымды жартылай ұша еті қазір 5,3 доллар тұрады (қысқа мерзім ішінде +26%).

Қазақстанға жеткізудің өзіндік құны 6,1 долларды құрайды.