Қазақстанның фермерлері майлы дақылдарға қандай бағаны күтуде

Фото көзі: ElDala.kz

Ақтөбе облысындағы жалғыз «АкМэз» май зауыты 70-80%-ға жүктелген, ал шикізаттың көп бөлігі Ресейден келеді. Себебі - өңірдің әлсіз шикізат қорында.

Биыл Ақтөбе облысында екі майлы дақыл - мақсары мен күнбағыс егілді. Олар бірге 62,2 мың гектар жерді алды, бұл өңірдің барлық егістігінің 10%-ы. Фермерлер мақсары дақылдарын өткен жылғы 33 мың гектардан 20 мың гектарға дейін қысқартты - өткен жылы жергілікті май зауыты оны өңдеуге қабылдамады. Бұл ретте күнбағыс алқаптары өскенімен, өткен маусыммен салыстырғанда небәрі 18 мың гектарға ғана өсті. Себебі, тұқымның бағасы экспортқа баж салығын енгізгеннен кейін төмендеді және фермерлер оның аумағын кеңейтуге асықпайды.

Хромтау ауданындағы «Табантал» ЖШС-де күнбағыс пен мақсары бесінші жылы егіледі.  Мұнда егіс алқаптары - 8 800 га. Оларда арпа, бидай, судан шөбі, 1 мың га күнбағыс, 730 га мақсары бар. Мақсары Ақтөбе ауылшаруашылық тәжірибе станциясында түрік сұрыпының негізінде құрылған "Ахрам" сұрыпын өсіреді. Егіс алқаптарында әзірге аласа көшеттер ғана бар.

-Олар 30-40 сантиметрге дейін көтерілген кезде гүлдер пайда болады - жасыл, қызыл. Ең бастысы, оларды шегірткенің жемегені. Ол мақсарыны өте жақсы көреді. Оны 500 гектар жерге себуге кірістік. Егу жылдамдығы бидайдан 5 есе аз, 1 гектарға 20 килограмм тұқым кетеді, бидайға 100 килограмм қажет. Мақсары шығыстары ЖЖМ ескеріле отырып, жалақысы гектарына 20-22 мың теңгені құрайды. Бұл құрғақшылыққа төзімді дақыл. "Ахрам" сұрыпы жақсы өнім береді, бірақ өткен жылы ол жергілікті май зауытына қабылданбады», - деді «Табантал» ЖШС басшысы Нұрбек Тілемісов.

Суретте: Нұрбек Тілемісов

Сондықтан шаруашылық егінді трейдерлерге тапсырады. Олар Түркия мен Қытайға мақсарыны сатады. Шетелде ол косметологияда кеңінен қолданылады.

Қытай тарапы Ақтөбе сафлорына емдік шай жасау үшін де қызығушылық танытты: өсімдікте қанды сұйылтатын заттар бар, бірақ мақсары жапырақшаларын жинау өте көп уақытты қажет ететін процесс, жапырақтары өте жеңіл, қажетті көлемді жинау қиын, сондықтан фермерлер мұндай ұсыныстан бас тартты.

- Әдетте күнбағыс алдында мақсары жинаймыз. Біз оны сақтауға қалдырмаймыз - қоймалар жоқ. Мехтоқта бірінші және екінші тазалау жұмыстарын жүргізіп, 650 келіден салып сатамыз. Қалғанын малға береміз, олар мақсарыдан жақсы семіреді. Биыл мақсары бағасы қандай болатынын білмейміз. Шығындарды ақтау үшін тоннасына 90 мың теңгеден кем болмауы керек», – дейді Нұрбек Тілемісов.

Күнбағысқа келетін болсақ, оны өткен жылы «Табантал» ЖШС-де 2300 гектарға себкен, осы жылы - тек 1 мың гектарға. "Табанталда" Америкада шығарылған күнбағыс будандарын пайдаланады, олардың өнімділігі жоғары және құрғақшылыққа төзімді. Гектарға шығындар - 50-60 мың теңге.

- Күнбағыс өсіру үшін біз трактор, сепкіш, бүріккіш, орақ сатып алдық, 210 миллион теңге жұмсадық, бірақ оның бағасы экспорттық баж салығының енгізілуіне байланысты төмендеді. Өткен жылы күзде жаңбыр жауды, біз күнбағысты кеш жинадық, бұл шығынға әкелді. Май зауытына дақылды өткізгені үшін қазір ешқандай субсидия жоқ, дегенмен бұрын өңдеуге тапсырылған әрбір тонна үшін бюджеттен 15 мың теңгеден берілген. Сондықтан да егінді қысқарттық, - деп түсіндірді Нұрбек Тілемісов.

Әйтеке би ауданының Құмкұдық ауданында күнбағыспен он жыл бойы айналысады. Егінді «АкМэз» май зауытына тапсырады, оған дейін ауылдан - 400 км. Жеткізуге үлкен шығындар фермерлердің мойнына түседі.

- Бұрын зауыт 200-250 мың теңгеден бір тонна күнбағыс қабылдайтын, бірақ экспортқа мемлекеттік баж салығын енгізгеннен кейін баға төмендеді. Күзде біз тоннасын 145 мың теңгеден бердік. Бір кездері бізге субсидия берілді, бұл кем дегенде көлік шығындарын жабатын, қазір олар жоқ. Зауытқа жеткізілген әрбір 23 тонна күнбағыстың бір тоннасы арамшөп үшін есептен шығарылады. Биылғы жылы біз 1,4 мың гектарға күнбағыс сепкенбіз, бірақ одан бас тартатын шығармыз – бұл тиімсіз, - деді "Құмкұдық" ЖШС басшысы Александр Чемоданов.

«АкМэз» май зауыты биыл фермерлерден күнбағыс пен мақсары қабылдауға дайын. Кәсіпорын тазартылмаған күнбағыс майы мен жемдік күнжара шығарады. Күнжараны құс фабрикалары мен «Айс» сүт фермасы алады, Ақтөбеден май Қытайға, Өзбекстанға және Тәжікстанға экспортталады.

- Зауыттың өнімділігі – тәулігіне 150 тонна күнбағыс, жылына 40 мың тонна шикізатты өңдей аламыз. Жұмыс оның болуына байланысты. Біздің компаниялар тобына жататын үш шаруашылық – «Родники-Агро», «Ақжар Агро», «Интер-Агро», 15 мың гектар күнбағыс егеді, олар зауытқа шамамен 15 мың тонна шикізат жеткізеді. Тағы 6-7 мың тоннаны жергілікті фермерлер тапсырады. Үлкен көлем Ресейдің көршілес Орынбор облысынан келеді, бірақ бұл ретте зауыт тек 70-80% - ға ғана жүктелген, - деді «АкМэз» зауытының директоры Қазбек Өтесінов.

Оның айтуынша, егер субсидия төлеу мәселесі шешілсе, ақтөбелік аграрийлер майлы дақылдарды көбірек өсіре алар еді. Фермерлер бұл туралы үнемі айтып отырады, жақында ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Ақтөбе облысына келгенде де мәселені көтерді, бірақ фермерлерге ақша уәде етілмеді.

Шаруа қожалықтары егіс техникасын, күнбағыс үшін егін жинау орақтарын сатып алу шығындарын көтерді, миллиондаған несие төледі. Бірақ дақылдың бағасының төмендеуіне байланысты шаруалардың оны өсіруге деген қызығушылығы азайып барады. Егер субсидиялау қайта басталса, мүмкін облыста майлы дақылдардың аумағы ұлғаяды. Сонда ғана зауыт толық қуатпен жұмыс істей алады.

Марал Жалгас, автордың суреті