Фермерлер өнімдерінің тазалығын қалай дәлелдей алады

«Фермерлік өнім» ұғымы кеңінен қолданылады. Сатып алушылар көбінесе оның сапасы жоғары және агрохимия қалдықтары жоқ деп санайды. Бірақ мұндай пікір дұрыс па және оны фермерлердің өздері қалай растай алады? Мұндай жағдайлар үшін әлемде бұрыннан шешім бар. Қазақстан мүшесі болып табылатын IFOAM Organic International халықаралық органикалық қозғалыс федерациясы шағын шаруашылықтарға арналған әдістемені ұсынады. Ол PGS (Participatory Guarantee System - Бірлескен кепілдік жүйесі) деп аталады. Қарапайым тілмен айтқанда, фермерлер және тіпті жеке қосалқы шаруашылықтар бірігіп, сертификаттаушы органды тартпай-ақ өздеріне кепілдік бере алады.

Мұндай өнімдер мен органикалық өнімдердің айырмашылығы неде?

Органикалық өндіріс сертификатталуы керек, ал сертификаттау шығындар болып табылады. Сонымен қатар, органикалық өндірістің ерекшелігі - өнімнің жоғары сапасы мен оның тазалығымен - өнімділік төмен, өйткені мұнда минералды тыңайтқыштар, гербицидтер және басқа агрохимия қолданылмайды. Демек, өсімдіктердің өнімділігі аз, ал мал мен құстың салмақ қосуы төмен. Сондықтан органикалық өнімдер қымбат, және әрбір сатып алушы оның пайдасына таңдау жасай бермейді.

Сонымен қатар, PGS бірлескен кепілдік жүйесі таза өнім өндіретін фермерлерге сертификаттауға және көптеген тексерулер мен зертханалық талдаулардан өтуге ақша үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұл мұндай өнімдерді салыстырмалы сапасы мен экологиялық таза органикалық өнімдерге қарағанда арзанырақ етеді.

- Иә, PGS органикалық өнімі шетелде танылмайды, ол тек ішкі нарыққа арналған, - деп Қазақстанның органикалық өнім өндірушілер одағының директоры Арсен Керімбеков түсіндірді. - Ал экспортқа жұмыс істейтін органикалық өндірушілер ресми сертификаттауға мүдделі.

Одақ 2021 жылдан бастап PGS жүйесін органикалық өнімнің өндірісі мен айналымын реттейтін Қазақстанның заңнамасына енгізу үшін жұмыс істеді. Оның ішінде қызметкерлер Қазақстан-Германия Аграрлық-Саяси Диалогының қолдауымен IFOAM-да оқудан өтті. Нәтижесінде заң шығарушылар бұл норманы қолдап, 2024 жылдың 11 желтоқсанынан бастап ол PGS жүйесіне қатысушы деген не екенін және оның қалай жұмыс істеуі керектігін ашып көрсететін Органикалық өндіріс туралы заңның 14-бабына енгізілді.

- Заңда «бірлескен кепілдік беру жүйесін (PGS) қалыптастыру және оның жұмыс істеу тәртібін органикалық өнімдерді өндіру мен айналымы ережелеріне және ұлттық стандарттарға сәйкес бірлескен кепілдік жүйесінің (PGS) қатысушылары әзірлейді және бекітеді», - деп атап өтті Арсен Керімбеков. - Әрине, әзірге фермерлердің ешқайсысы мұндай тәртіпті өзі әзірлей алмайды, сондықтан Carlsberg Kazakhstan қолдауымен біз профессор Бердібек Булашев бастаған ғалымдарды шақырып, 14 құжаттан тұратын қажетті жинақ әзірледік. Бір жылдан астам уақыт бойы әлемдік тәжірибе зерттелді, халықаралық нормаларды бейімдеу бойынша пікірталастар болды.

Ресми және бір қарағанда күрделі атауға қарамастан, құжатта қарапайым және түсінікті тілде - заң техникасының барлық талаптарын сақтай отырып - PGS жүйесінің қалай жұмыс істейтіні көрсетілген. Онда жүйеге кім қатыса алатыны, оны қалай басқаратыны, тексерулер қалай жүргізілетіні және өнімнің органикалық күйі расталатыны, қандай құжаттар мен жазбалар сақталуы керек, ашықтық, әділдік, өзара есеп беру және фермерлерге қолдау қалай қамтамасыз етілетіні егжей-тегжейлі жазылған. Бұл құжат PGS жүйесі арқылы органикалық ауыл шаруашылығын дамытуға қатысатын барлық қатысушылар үшін практикалық нұсқаулық және сенімді тірек ретінде қызмет етеді.

- 2004 жылдан бастап PGS органикалық ауыл шаруашылығында және агроэкологиялық қозғалыста өндірушілер өз өнімдерінің төрт IFOAM қағидаттарына сәйкес өндірілуін қамтамасыз ете алатын сенімді, өзекті және үнемді механизм ретінде бүкіл әлемде танылды. Сонымен қатар, халықаралық тәжірибеде PGS үшінші тараптың сертификаттауына балама және қосымша болып табылады, оның құрамына сертификаттау органы кіруі керек. PGS жүйесі халықаралық деңгейде танылғаннан бері 20 жылдан астам уақыт өтті, алайда Қазақстанда оны енгізу енді ғана басталып жатыр, - деп түсіндірді № 100 «Органикалық өнім» стандарттау жөніндегі Техникалық комитетінің төрағасы Бердібек Булашев.

Келесі кезең - Қазақстанда бірлескен кепілдіктер жүйесінің алғашқы прецедентін құруды және біріктіруді қалайтын фермерлер тарапынан бастама. Бұл оларға өз өнімдерін «органикалық» брендімен сатуға мүмкіндік береді, ал сатып алушылар өнімнің сапасы мен қауіпсіздігіне сенімді болады.

Процесті бастау үшін кем дегенде бес фермер қажет. Процедураның өзі қиындық тудырмауы керек. Кез келген жағдайда Қазақстанның органикалық өнім өндірушілер одағы консультациялық көмек көрсетеді.

- Мұндай PGS көп болған кезде олар жәрмеңкелерге шығады, адамдар оларды тани бастайды, - деп сенімді Арсен Керімбеков. - Біз алты жылдан бері органикалық брендті насихаттап келеміз, оны барлық жерде көрсете аламыз. Бізде бұл үшін барлық мүмкіндіктер бар. Бір-бірден емес, орталықтан жарнамалау оңайырақ. Бұл біздің ортақ үлкен міндетіміз - өзіміз не жейтінімізге және балаларымызды немен тамақтандыратынымызға байланысты ұлттың денсаулығы туралы ойлау.

Жақын арада Одақ Атамекен ҰКП-мен бірлесіп осы жобаның үлкен тұсаукесерін өткізеді.

PGS Бірлескен кепілдік жүйесі қалай жұмыс істейді?

1. Қатысу - тегін. Өндірушілер кіру үшін де, қатысу үшін де төлемейді. Барлығы ерікті және ынтымақты негізде. Бұл жүйені тіпті шағын шаруашылықтарға да қол жетімді етеді.

2. Әрқайсысы - инспектор. Инспекцияларды қатысушылардың өздері теңдік және ашықтық қағидаты бойынша бір-біріне жүргізеді. Бас инспектор тек үйлестіреді.

3. Сертификат - адал беріледі. «PGS-сертификатын» беру туралы шешімді әкімшілік емес, бүкіл қоғамдастық бірауыздан қабылдайды.

4. Жеке нөмір және логотип. Әрбір қатысушы өзінің органикалық мәртебесін растайтын жеке кодты және PGS таңбалауын (логотипін) пайдалану құқығын алады.

5. Бұзушылықтар үшін - шығару. Органикалық өндіріс стандарттары бұзылды ма? Хаттама, отырыс, дауыс беру – және қатысушы тоқтатылуы немесе шығарылуы мүмкін.

6. Барлығы бір чатта. Байланыс және үйлестіру үшін қатысушылар WhatsApp немесе Telegram қолданады. Бұл ыңғайлы, жылдам және айқын.

7. Оқыту міндетті болып табылады. Жаңадан бастаушылар кіріспе курстан өтеді, ал тәжірибелі қатысушылар білімдерімен бөліседі. Жүйеде семинарлар, дала күндері және тәжірибе алмасу қарастырылған.

8. Минималды рәсімділік – максималды пайда. Өтініш шаблондарын, хаттамаларды, сертификаттарды және тіпті логотипті қоса алғанда, барлық қажетті құжаттар жиынтығы дайын және пайдалануға қол жетімді.