Ауылдағы бизнес үшін өсу кезеңдері

Ақбота Махұлбек

Ауыл шаруашылығындағы әйелдердің еңбегін асыра бағалау қиын. Нәзік жандылар күн сайын жерде жұмыс істеп, бау-бақшаға қарап, мал бағуда. Дегенмен, статистика ауыл шаруашылығындағы әйелдер жер мен малды иеленуге, тең еңбекақыға, ресурстар мен нарыққа қол жеткізуге қатысты айтарлықтай кемсітушілікке ұшырайтынын көрсетеді. Құрылымдық кедергілер мен әлеуметтік нормалар әлі де шешім қабылдау мүмкіндігін шектейді. Сондықтан барлық ауыл тұрғындарының тең мүмкіндіктеріне жағдай жасау қажет.

1000000 теңгеден басталатын гранттар

2012 жылдан бастап Coca-Cola Belesteri («Өсу қадамдары») жобасы ауылда тұратын әйелдерге қолдау көрсетіп, олардың кәсіпкерлік дағдыларын дамытуға, өз ісін ашуға және табысқа жетуге көмектесуде. Бағдарламаны Coca-Cola Халықаралық қайырымдылық қоры қаржыландырады. Бизнес пен фермерлік негіздерін тегін оқыту, өз ісін бастау үшін қаржылық көмек алу байқауларына қатысу – бұл әйелдер үшін өз өмірін жақсартып қана қоймай, отбасы үшін тұрақты табыс әкелуге, даму мүмкіндіктерін алуға нақты мүмкіндік.

Қолдау көрсетудің маңызды элементі ауыл әйелдеріне арналған форумдар өткізу болып табылады, оның барысында қатысушылар тәжірибе алмасып, бір-бірін жігерлендіреді.

2024 жылдан бастап жоба жаңа бағыт - жастар кәсіпкерлігін қолдау үшін арнайы құрылған оқыту бағдарламасын ашты.

Бизнес негіздерін, оның ішінде "жасыл" технологияларды қолдана отырып оқытуға тегін қолжетімділік ccb.kz және farmerschool.kz веб-сайттарында барлық тілек білдірушілер үшін қол жетімді.

- Өткен жылы біз https://ccb.kz/ инновациялық білім беру платформа – сайтымызға оқу бағдарламаларының жаңа бағыттары мен жаңартылған оқу модульдерін қостық, бұл сабақтардың практикалық мәнін барынша арттыру үшін қолданбалы сипатын нығайтады. Биыл жалпы жүлде қорымен біріктірілген әйелдер мен жастар арасындағы үздік бизнес-идея байқауларына қатысу үшін өтінімдерді қабылдау ашылды – 11 грант беріледі, - дейді Belesteri жобасын іске асыратын "Әлеуметтік динамика" қоғамдық қорының директоры Елена Ожго (суретте).

Тіркеу ашық және бизнес негіздері бойынша 2025 жылғы оқу ағындарында оқыту жүріп жатыр. Бағдарламалар туралы көбірек біліп, сілтемелер арқылы тіркелуге болады:

Business Qymyz – ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге арналған бизнес негіздерін оқыту бағдарламасы → https://ccb.kz/qymyz

Business Órken – жастар кәсіпкерлігін қолдау бағдарламасы → https://ccb.kz/orken

Сертификат алған бағдарлама түлектері бизнесті дамытуды қолдауға 1 000 000 теңге, сондай-ақ «жасыл» технологияларды қолдана отырып жобаға 1 800 000 теңге көлемінде грант алу мүмкіндігімен әйелдер мен жастар арасындағы бірыңғай байқауға қатысуға өтінім бере алады. Сайысқа қатысу ережелері https://ccb.kz сайтында қол жетімді.

Фермерлік бизнесті дамытуды шешкен кәсіпкерлер үшін https://farmerschool.kz сайтында «Жеке қосалқы шаруашылықтар» онлайн-мектебінде бір немесе бірнеше бағыт бойынша оқудан өту ұсынылады.

Мектепті Belesteri жобасының серіктесі – «G-Global» дамыту және жасыл экономика коалициясы» ЗТБ жүргізеді. Курсты аяқтағаннан кейін берілген сертификат әйелдер арасындағы Байқауға қатысу үшін жобаның негізгі Сертификатына қосымша қажет.

- Coca-Cola Belesteri жобасы Қазақстандағы әйелдерге өздеріне ұнайтын іс ашуға және отбасылық табысын арттыруға мүмкіндік береді. Білім беру бағдарламасы жұмыс істеген жылдары 140 мыңнан астам әйел тегін оқытылды, – деп атап өтті Орталық Азия мен Кавказ елдеріндегі Coca-Cola компаниясының үкіметпен байланыс және коммуникациялар жөніндегі директоры Александра Аккирман (суретте).

2012-2024 жылдардағы «Coca-Cola Belesteri» түлектері Қазақстанда 10 мыңнан астам шағын кәсіпорын ашып, 13 мыңнан астам жұмыс орнын ашты.

Дәстүрлі рецепттер

Жобаның көптеген қатысушылары өздерінің фермерлік шаруашылықтары мен шағын өндірістерін ұйымдастырды, жұмыс орындарын құрды, осылайша ауылдағы өмір сүру деңгейін арттырды. Әйелдер өз қауымдастықтарында көшбасшы болып, қоғамдық ұйымдарға, әйелдер кеңестеріне қатысады, ауыл өмірінің маңызды мәселелерін шешуге көмектеседі.

Мысалы, Coca-Cola Belesteri-2023  байқауының жеңімпазы Ақбота Махұлбек (суретте) тәжірибелі фермерлерден үнемі білім алып, өнімді жақсарту және әртараптандыру жолдарын іздейді.

Ақбота – үйленгеннен кейін Батыс Қазақстан облысының Ақсу ауылына көшіп келген Алматының бұрынғы тұрғыны. Жаңа жерде өмір сүру оған көптеген мүмкіндіктер ашты – әйел фермада өз күшін сынап көруді шешті.

Мұның бәрі екі сиырдан, көрші фермерлерден сабақ алудан, онлайн курстардан және күйеуінің көмегінен басталды. Ол біртіндеп дәстүрлі сүт өнімдерін: айран және қаймақ өндірісін игерді. Ақботаның өнімі соншалықты дәмді болды, оның артығы тек ауылда ғана емес, сонымен қатар шағын дүкендерде де тез сатылды. Осылайша бизнесті бастау идеясы пайда болды.

- Мен әлеуметтік желілерде Coca-Cola Belesteri туралы білдім – жоба бизнес негіздері мен фермерлік дағдылар бойынша тегін онлайн оқытуды, сондай-ақ стартап үшін грант алу мүмкіндігін ұсынады. Бұл маған дәл керек еді. Мен оқытуға үлкен қызығушылықпен қатыстым. Instagram-да бизнесті жылжыту бойынша сабақтар әсіресе пайдалы болды - бұл мен үшін мүлдем жаңа білім болды, ол мен сияқты шағын бизнес мысалдары арқылы берілді. Оқыту нәтижелері бойынша «Органикалық сүттен сүт өнімдерін өндіру» бизнес-жоспарын құрып, Байқауға қатысуға өтінім бердім. Жеңіске жеткенде қатты қуандым, – деп еске алады Ақбота.

Грант сомасына кәсіпкер тағы үш сиыр сатып алды және отбасылық жинақтарды қосып, еңбекті едәуір жеңілдететін сауу аппаратын сатып алды.

- Мен өз өнімдерімді дүкендер, супермаркеттер, көршілерге – бөлшек саудада да, көтерме саудада да сатамын. Өнімдер тез сатып алынады. Бірақ қазір көлем ұлғайып, сатылымды белсенді түрде ұйымдастыру керек, - деп Ақбота толықтырды.

Оқыту кезінде алған білімдерін пайдалана отырып, @aksuonim Instagram-аккаунтын жүргізе бастады, бұл сату көлемін арттырады, өз бизнесіңіз, жануарларға деген сүйіспеншілігіңіз және үй шаруашылығын жүргізудің экологиялық тәсілдері туралы айтуға мүмкіндік береді.

2024 жылдың көктемі Батыс Қазақстан облысы үшін ауыр болды. Ақботаның отбасы тұратын ауыл су тасқыны аймағында болды, нәтижесінде оның барлық шаруашылық ғимараттары шайылып, шөп, мал азығы су астына кетті. Бірақ жануарлардың өздері құтқарылды!

- Ең бастысы, су тасқыны кезінде сиырлар аман қалды. Жазда жаңа кең қора салдық. Болашақта сүт саууды арттыру үшін мал басын көбейтіп, сиырларды өнімді тұқымдарға ауыстыруды жоспарлап отырмын. Мен үнемі тәжірибелі фермерлерден үйренемін, өнімді жақсарту және әртараптандыру жолдарын іздеймін. Дәстүрлі өнімдерімнен басқа, мен қазір болгар бактериясы бар айран шығарамын – дәмі йогурт сияқты, дәмді және ұзақ сақталады, сүзбе, май, майқұрт, қайнатылған тәтті және кептірілген тұздалған құрт, ірімшік, - дейді Ақбота Махұлбек.

Балалық шақтың дәмі

Бизнесті дамытудың тағы бір мысалын Әсемгүл Жылқайдарова көрсетеді. Ол Қостанай облысында, Сарыкөл ауылында туып-өскен. Отбасы жайлы және жылы болды, әрқашан бәліштердің дәмді иісі және көптеген қонақтар болды. Міне, Әсемгүл қазірдің өзінде бес баланың анасы, және қалай ақша табуға болады, барлығын қалай тез және дәмді тамақтандыру керек деген сұрақтар әсіресе өзекті.

- Кәсіпкерлік оқиғам жолдасым екеуміздің мал бордақылаумен айналысып, ет сатқанда ғана «тірі» ақша алғанымыздан басталды. Бұл ақша бірден үлкен шығындарға жұмсалды, мен күнделікті ұсақ-түйектерге өз қаражатымды алғым келді. Мен жергілікті дүкенмен келісіп, тапсырыс бойынша бәліш пісіре бастадым. Менің шағын бизнесім осылай басталды. Қазіргі таңда өнімім Қостанай облысындағы дүкендерде және ірі супермаркеттерде сатылуда. Басқа қалалардың нарығына шығудың мүмкіндіктерін іздеп жүрмін және болашақта экспорттауды жоспарлап отырмын, – дейді Әсімгүл (суретте).

Грант қаражатына ол сертификаттау процесін аяқтап, қаптамаларды, тігістерді белгілеуге және тығыздауға арналған жабдық сатып алды, түпнұсқа штрих-кодты алды және өз үлгісі бойынша картон ыдыстарға тапсырыс берді.

Армандаған бизнес

2024 жылғы Coca-Cola Belesteri байқауының жеңімпаздары арасында ауылда өнімдер/тауарлар шығару, қызметтер көрсету бойынша жаңа бизнес ашуға 3000 доллар баламалы сомада гранттар алған өз өндірісіндегі сүттен сүт өнімдерін өндіруді жолға қойған Ақтөбе облысынан Динара Нәжмедденова, және фермерлік еттен ысталған шұжық өндірісін құрған Жетісу облысынан келген Шахизада Ілиясова. Ақтөбе облысынан келген Гауһар Жұмағазиеваның жеке ешкі фермасы мен сүт өнімдерін өндіретін өндірісі бар. Ақмола облысынан келген Олеся Кучерюк суда жүзетін құстарды өсірумен және үйрек етін сатумен айналысады. Шығыс Қазақстан облысынан келген Ольга Ершова бал өнімдерін өндіруді кеңейтіп, крем-бал негізінде бал иммунолдарын шығаруды жолға қойды. Жетісу облысынан келген Жанар Тұрғанбаева өзінің шағын ірімшік қайнататын өндіріс орнын іске қосты.

Coca-Cola Belesteri жобасы ауылдағы әйелдерге қолдау көрсетуді жалғастыруда, бұл кәсіби және жеке өсуге және дамуға көмектеседі. Мұнда оқудан өткен және өзінің бизнес-арманын жүзеге асыруға қадам жасаған әрбір қатысушыны мақтан тұтады.

Айта кетейік, Қазақстанның қоғамдық және экономикалық өміріне қосқан үлесі үшін Coca-Cola Belesteri жобасы өткен жылы бірден екі беделді марапатқа ие болды: Қазақстанның Еуропалық бизнес қауымдастығынан (EUROBAK) «Корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік» аталымы бойынша және Қазақстандағы Американдық Сауда палатасынан «Қоғамға қызмет ету – ірі компаниялардың жобалары» аталымы бойынша. Сондай-ақ, 2024 жылы Coca-Cola өзінің әлеуметтік жобалары үшін беделді мемлекеттік «Парыз» сыйлығын жеңіп алды.

Валентин Шипунов