Әлемде үздік-5 пішен экспорттаушы
Жасанды кептірілген пішеннің ең ірі экспорттаушысы АҚШ болып табылады, 2022 жылы ел әлемдік нарыққа 5 млн тонна дайын өнім жеткізді. Бұл - жаһандық сауданың жалпы көлемінің жартысына жуығы, ол $ 4,3 млрд сомасына 10 млн тоннадан асты. ElDala.kz порталына осындай мәліметтерді Пішен және жем-шөп өндіруші-экспорттаушылар қауымдастығы (APEHF) ұсынды.
АҚШ-та пішен өндірісі ХХ ғасырдың ортасынан бастап, 50-60 жылдардан бері белсенді дами бастады. Нәтижесінде технологияның дамуы елге қазіргі деңгейге жетуге мүмкіндік берді.
- Негізінде, пішен экспорты жоғары баспалау технологиясы қолжетімді болғаннан кейін ғана мағыналы болды, - деді Сергей Гонтарь (суретте), APEHF бас директоры. - Бұған дейін ауаны тасымалдаудың экономикалық мәні болған жоқ. Пішенді жеткілікті тығыздықта жаншитын баспақтар пайда болған кезде, логистикалық тұрғыдан қолайлы болып, әлемдік экспорт нарығы қалыптаса бастады.
Жалпы, түйіршіктер ХХ ғасырдың 80-90 жылдарында экспортқа бастама берді. Ол кезде теңдерді баспалау технологиясы әлі болған жоқ, бірақ жоңышқа түйіршіктері бұрыннан бар еді.
Пішенге арналған баспақтар 2000 жылдары пайда болды, ал теңдер экспорттың басым бөлігін тез жеңіп алды, қазір нарықта олар 70%. Тиісінше, түйіршіктерде 30% қалды. Себебі пішен ірі қара малға арналған жем-шөп қоспаларын дайындау үшін қолдануда қарапайым.
Жоңышқа пішені малдың азықтық құндылығы жағынан ең тиімді шикізат ретінде үлкен үлес алады.
Сонымен қатар, АҚШ-та пішенді кептіру технологиясы басқа елдерде қолданылатыннан ерекшеленеді.
Яғни, Еуропада технологиялық процесс келесідей: жоңышқа өрістегі біліктерге шабылады, оларды арбалар жинап алып, ылғалдылығы шамамен 30% шөпті кептіру зауытына жеткізеді. Онда барабан түріндегі кептіргіштерде 10-12% ылғалдылықтың қажетті деңгейіне дейін кептіру процесі жүреді, содан кейін теңдер басылып, қоймаға жіберіледі.
Бұл туралы ElDala.kz порталына Испаниядан репортажда егжей-тегжейлі айтып берді, оны мына жерден көруге болады:
АҚШ-та бәрі басқаша - пішен өндіруге маманданған аймақтардың құрғақ, ыстық климатына байланысты. Бұл негізінен Калифорния, онда табиғи жағдайлар іс жүзінде шөлді.
- Онда күн күйдіріп, жел соғады, - деп түсіндірді Сергей Гонтарь. - Осының арқасында шабылған жоңышқа бір күнде далада 8-10% ылғалдылыққа дейін кебеді. Яғни, ол кеуіп, сынғыш болады. Бұл баспалау кезінде жапырақтардың жоғалуына әкелуі мүмкін. Бұған жол бермеу үшін американдықтар шөпті таңдағанда трактор мен баспақ-жинақтағыштың арасына қосымша арнайы агрегат орнатады. Бұл, негізінен, сенсорлары бар бу генераторы. Ол шөптің біліктегі ылғалдылығын автоматты түрде анықтайды және оны шикізатқа қажетті ылғалдылық беру үшін қажет мөлшерде бумен пісіреді, оны баспалауға жарамды етеді, шамамен 12%.
Бұл агрегат өте қымбат, бірақ американдық фермерлерге тәулік бойы жоңышқа жинауға мүмкіндік береді. Ал Еуропада пішен жинау күніне 4-6 сағат, таңертең және кешке шық түсу кезеңінде жүргізіледі, бұл жапырақтарды жұмсартуға көмектеседі.
Даладағы американдықтар текше метріне 220 кг тең алады. Содан кейін бұл теңдер арнайы техникамен зауытқа әкелінеді, онда машина бір текше метрге 400 кг тең тығыздығын ала отырып, қайта өңдейді. Бұл - тапсырыс берушіге тасымалдауға дайын өнім.
Айтпақшы, қайта баспалау машиналары да өте қымбат және оларды әлемде жалғыз зауыт шығарады.
- Жалпы, жабдықтың құны бойынша еуропалық және американдық технологияларды салыстыруға болады, еуропалық технологиялар сәл арзанырақ, - деп түйіндеді Сергей Гонтарь. - Бірақ американдық бізге қолайлы емес - ауа-райы Қазақстанның оңтүстік өңірлерінде де тұрақты сапалы өнім алуға мүмкіндік бермейді.
Экспорттаушылардың рейтингіне оралсақ: 2022 жылы 2,8 млн тонна жеткізу көлемімен АҚШ-тан кейін Еуропа келеді. Одан кейін Австралия (1,2 млн тонна), Канада (0,9 млн тонна), Аргентина (0,24 млн тонна) орналасқан.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстандық фермерлер Қытайға шөп жеткізетін болады
Қазақстанда әлі күнге дейін жасанды кептірілген пішен өндіретін кәсіпорындар жоқ, алайда APEHF біздің елімізде құрғақ батыс және оңтүстік өңірлерді азықпен қамтамасыз ету мүмкіндігімен, сондай-ақ Қытайға экспортқа шығумен байланысты бұл бизнесте үлкен перспективалар бар деп санайды. Қауымдастық Қазақстан мен Ресейдің фермерлерін осы тақырыпқа тартуға үміттеніп, Қытайға жылына 700 мың тонна пішен жеткізу бойынша меморандумға қол қойды.
Тақырып бойынша оқу: Неліктен жоңышқа — агробизнестің жаңа алтыны
Перспективалар одан да тартымды көрінеді, өйткені әлемдегі сұраныс уақыт өте келе қазіргі деңгейден өсе түседі. APEHF 2027 жылға қарай әлемдік нарық сыйымдылығының 32 млн тоннаға дейін ұлғаюын жаңа сатып алушылардың - араб және азиялық мемлекеттердің пайда болуы есебінен болжайды, онда мал шаруашылығы қарқынды дамып келеді және жем-шөп өсіруге су жеткіліксіз.
Сонымен қатар, дәстүрлі экспорттаушылар да құрғақшылықтың көбеюіне байланысты өндіріс проблемаларын бастан кешіруде. Испания осы маусымда сәуір айында жауын-шашынның толық болмауына тап болды, бұрын бұл дәстүрлі түрде жылдың ең жаңбырлы айы болатын.
АҚШ-та да жауын-шашын проблемалары бар. Жақында Wall Street Journal хабарлағандай, пішен өндіру бойынша алғашқы ондыққа кіретін Техас, Оклахома және Канзас қатты құрғақшылыққа тап болды. Құрғақшылық Канзастағы жайылымдардың шамамен 60%-ын және Техаста 51%-ын «жаман» немесе «өте жаман» күйге келтірді. Нәтижесінде жоңышқа мен пішеннің барлық түрлерінің орташа маусымдық бағасы тоннасына $235 долларға жетті (өндірушінің қоймасындағы баға), бұл өткен жылмен салыстырғанда шамамен 22% жоғары. 2023 жылдың мамырында Канзаста премиум пішеннің үлкен шаршы тең тоннасы шамамен $300, ал Техаста $400-425 тұрады.
Бұл жағдай басқа елдер үшін әлемдік нарықта өз орнын табуға мүмкіндік береді.
- Қазір біз Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрлігі ішкі нарықты азықпен қамтамасыз ету, сондай-ақ экспорттық перспективалар мақсатында жасанды кептірілген пішен тақырыбын қарай бастағанын көріп отырмыз, - деп түйіндеді Сергей Гонтарь. - Егер мемлекет осы салаға қандай да бір құралдармен бастапқы серпін берсе, онда табыс көп күттірмейді. Қазақстанның оңтүстігінде суарудағы бір гектар жоңышқа бір маусымда 15-20 тонна дайын өнім әкелуі мүмкін. Елдің солтүстігінде - 7-9 тонна.
