Өнуге ең жақсы тұрақтылықты "Фантазия" қазақстандық сорты көрсетті

Фото көзі: ElDala.kz

Биылғы жыл Қазақстан аграрийлері үшін маңызды емтихан болды. Егін жинау кезеңінде жоғары ылғалдылық мәселелерінен фермерлерді отандық дәнді дақылдардың сорттары "құтқара алатын еді". Алайда, көпшілігі шетелдік селекцияға қызығушылық танытты және осыған байланысты зардап шекті.

Бұл туралы ElDala.kz порталына бүгінгі таңда еліміздің жетекші селекциялық орталығы болып табылатын Қарабалық ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының басқарма төрағасы Дамир Қалдыбаев айтып берді.

Егер 2023 жылғы егін жинау нәтижелері туралы айтатын болсақ, онда Қарабалық АШТС-де ол әлі де жалғасуда, алаңдардың 90% бастыру қорытындысы бойынша орташа өнімділік - 19,3 ц/га. Маусым бойы барлық операциялар уақытында жүргізілді, тыңайтқыштар мен қорғаныс құралдары қолданылды. Егер күзде шығын болмаса, онда өнімділік 25 ц/га-ға кетер еді.

- Біз егін жұмыстарының нәтижесіне таң қалдық, - деді Дамир Қалдыбаев. - Бұл күтілмеген сорттар "озып шықты".

Өкінішке орай, мұндай нәтижелер барлық шаруашылықтарда бола бермейді. Негізгі массада фермерлер жемшөптің 70% - на дейін алды. Яғни, бұл төмен құлаған бидай - тұқым ретінде қолдануға, ұнға өңдеуге жарамсыз.

Көп жағдайда мұндай мәселелер фермерлердің Қазақстанда аудандастырылмаған шетелдік сорттарға деген құштарлығының нәтижесі болып табылады. Агротехнологияның басқа да бұзылыстары бар, олардың салдары қолайсыз ауа-райына байланысты күшейе түсті.

- Өткен жылдары фермерлерді кешірген көптеген кемшіліктер үшін табиғат биылғы жылы "сәтсіздікке" ұшырады, - деді Дамир Қалдыбаев. - Өсірілетін сорттарға келетін болсақ: пісу тобын таңдау бойынша қарапайым операциялар бар, онда егістікте 20% үлесі орташа кеш, 50% - орташа пісетін, 30% - ерте пісетін болуы керек. Бұл табиғаттың қазіргі кездегі қыңырлығынан сақтандыру.

Сонымен қатар, әр санаттың егу мерзімі бар. 15 мамырда ерте пісетін сорттарды себуге болмайды - олар әлдеқайда аз өнім береді. Бірақ көптеген фермерлер бұл ұсыныстарды орындамайды.

Фотода: Дамир Қалдыбаев

Қарабалық АШТС-нің өзінде ғылыми ұсынымдарға қатаң сәйкес жұмыс істейді, сондықтан ағымдағы маусым станция үшін маңызды болмады. Ия, қиындықтар болды, бірақ оларды жеңе алды. Бұл табысқа негізгі үлес - отандық селекцияның сорттарын пайдалану. Бұл Қазақстанның барлық фермерлері үшін сигнал-тек шетелдік сорттарды сүйетін отандық селекцияны екінші орынға қоюға болмайды. Жылдар ұқсас болмайды және тәуекелдерді әртараптандыру қажет. Кейбір маусымда кейбіреулер, басқалары өздерін жақсы көрсетеді. Өрістегі тепе-теңдік маңызды.

- Барлық импорттық сорттар өсіп шықты деп айтпаймын, - деп түсіндірді Дамир Қалдыбаев. - Жоқ. Бірақ негізінен - иә, олар өсіп шықты. Бұл алыс шетелдерді және ресейлік сорттарды таңдауға қатысты. Мен барлық қазақстандық сорттар бұл сынаққа төтеп берді деп айтпаймын - жоқ. Бірақ егер біздің сорттарымыз, Қарабалық АШТС туралы айтатын болсақ, онда біздің тиімділігіміз - 75%. Яғни, біз жұмсақ жаздық бидайдың төрт түрін саттық - "Айна", "Фантазия", "Ламис" және "Қазақстандық ерте пісетін". Олардың ішінен тек "Ламис" өсіп шықты.  Ал қалған үш сорт ылғалдылық сынағынан өтті.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстанның АӨК 50%-ға қаржыландырылмайды

Егер біз сорттардың тұрақтылығы туралы айтатын болсақ, онда бірінші кезекте "Фантазия" болды. Бағалау астықтың құлау саны бойынша жүргізілді.

- "Фантазия" сортын 16 қазанда жинап болдық, - деді Дамир Қалдыбаев. - Ол барлық жаңбырмен кездесті - тамыз, қыркүйек және қазан айларында. Мен ол жерде ештеңе жоқ деп ойладым. Бірақ біз жинап, талдау жасағанда, оның мүлдем өспегенін көрдік. Ол дән желімшесін жоғалтты, бірақ 4-сыныпқа сенімді түрде шықты. Құлау саны-135.  Бірақ біз өз өнімін бір ай бұрын, қыркүйектің ортасында жинаған көптеген фермерлер импорттық сорттарда 60 құлау санын алғанын білеміз.

Осы маусымның қорытындылары тәуекелдерді әртараптандыру үшін әр фермада сорттар желісі болуы керек деген ойдың дұрыстығын тағы да растады. Селекционерлер мен тұқым өсірушілердің өздері үшін бұл сипаттамаларымен ерекшеленетін тұқымдарды өсіру қажет екендігі туралы белгі. Қазақстанда бір маусым екіншісіне ұқсамайтындығын ескерсек, бір кездері бір сорт, ал бір кездері екіншісі жақсы нәтиже көрсетеді.

Алынған егіннің арқасында ҚАШТС фермерлерге элита және суперэлита класындағы отандық сорттардың 6-7 мың тонна жұмсақ жаздық бидай тұқымын ұсына алады. Арпа бойынша - шамамен 500 тонна.

- Тұқымның сапасы жақсы болады, - деді Дамир Қалдыбаев. - Иә, кейбір партияларда өсімнің 5% дейін болуы мүмкін, бірақ бұл өте маңызды көрсеткіш емес. Яғни, егер біздің тұқымдарымыздың қалыпты өнуі 96-97% болса, онда бұл маусымда ол шамамен 90% болады. Әрине, бізде фотосепаратор бар және ол сапасыз тұқымдарды бөлуге мүмкіндік береді. Бірақ мұның экономикалық мәні жоқ. Осы 5% қоспаға көзіңізді жұму оңай, олар рөл атқармайды.

Тұқымға өтінімдер қазірдің өзінде әртүрлі аймақтардан келеді, олардың саны өте көп, өйткені елде тұқым тапшылығы күтілуде. Әрине, бірінші кезекте элиталық тұқым өсіру және тұқым өсіру шаруашылықтарының қажеттілігі қанағаттандырылатын болады.

Сергей Буянов