Қазақстанға АҚШ-тың етті мал шаруашылығындағы тәжірибесі немен қызықты

Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстандық фермерлер етті мал шаруашылығын дамыту қағидаттарымен танысу үшін АҚШ-қа бірнеше рет барған. Қазақстанда 2010 жылы іске қосылған ІҚМ етінің экспорттық әлеуетін арттыру жобасы да Солтүстік Американың тәжірибесіне негізделді. Бұл кездейсоқ емес, өйткені Қазақстан мен АҚШ фермерлері ұқсас табиғи-климаттық жағдайларда жұмыс істейді.

Өткен 15 жыл ішінде американдық тәжірибенің қайсысы біздің топырағымызда тамыр жайып үлгерді және әлі нені жүзеге асыру қажет екенін ElDala.kz порталына Қазақстанның Ангус республикалық палатасының директоры Дәурен Салықов айтып берді.

- АҚШ етті мал шаруашылығын дамытудағы ҮЗДІК-5 әлемдік көшбасшының қатарына кіреді, - деп атап өтті Дәурен Салықов. - Сонымен қатар, ел жылына 1,2 млн тонна сиыр етін экспорттайды, сонымен бірге жылына 1 млн тонна импорттайды. Американдық нарықтағы мұндай тепе-теңдік көптеген жылдар бойы, ғасырдан астам уақыт бойы қалыптасқан. Енді бізді осындай тәжірибе қызықтырады, өйткені біздің нарық әлі де дұрыс реттелуі керек.

Бейне форматындағы толық сұхбатты біздің youtube арнамыздан көріңіз:

АҚШ Қазақстанға немен ұқсайды

2010 жылы ІҚМ еті бойынша экспорттық әлеуетті арттыру жобасының басталуымен Қазақстанға басқа елдерден асыл тұқымды мал әкеліне бастады. Нәтижесінде ет тұқымдарының импортының жартысынан көбі АҚШ-қа келді. Олар негізінен екі тұқым болды - ангус және герефорд.

Бүгінде асыл тұқымды мал алыс шетелден әкелінбейді. Бірақ генетикалық материал жеткізілуде - осы тұқымдардың бұқаларының ұрығы.

- Уақыт көрсеткендей, шетелдік озық тәжірибе біздің етті мал шаруашылығымызды дамытуға серпін берді, - деп атап өтті Дәурен Салықов. - Енді біз жаңа деңгейге шығуымыз керек, мұнда АҚШ тәжірибесі бізге көмектесе алады.

Бұл ретте Дәурен Салықов бағдарлама басталған кезде АҚШ-тан Қазақстанға мал тасымалдауға көптеген қарсыластар болғанын еске салды. Адамдар біздің табиғи-климаттық жағдайымызда импортталған жануарлардың аман қалатынына күмәнданды.

Бірақ Солтүстік Америкада жағдай Солтүстік Қазақстандағыдан кем емес қатал аймақтар бар. Мысалы, Солтүстік Дакота немесе Небраска штаттары жазда +30-дан қыста -30-ға дейінгі температураның өзгеруімен ерекшеленеді. Барлығы, бізде сияқты, елдің солтүстігінде, шығысында немесе орталығында. Ал Батыс Қазақстанның жағдайларын Монтана штатымен салыстыруға болады - климаттың құрғақтығы және өсімдігі тапшы жайылымдық жерлер.

Тиісінше, американдық мал Қазақстанда ұстауға оңай бейімделеді.

- Бұл штаттардағы жайылым кезеңі шамамен 5-6 айға созылады, - деп қосты Дәурен Салықов. - Қар жамылғысының биіктігі 25 см жеткен сәтте жануарлар қораға айдалады.

АҚШ-та қандай тұқымдар танымал

Етті мал шаруашылығының өндірістік құрылымына келетін болсақ, ол да нақты құрылған - бұл Қазақстанда жетіспейтін нәрсе. Барлығының негізі - жайылымдары бар және жас малды өсіретін шағын шаруашылықтар.

Олар сыйымдылығы 50 мың және 100 мың басы бар ірі бордақылау алаңдарымен жұмыс істейді. Бордақылау алаңдары малды ет комбинаттарына жеткізеді, ал олар кесілген сиыр етін супермаркеттерге тікелей жөнелтеді немесе экспорттаушы компанияларға жөнелтеді.

- Тарихи тұрғыдан алғанда, мал фермаларының көпшілігі - отбасылық фермалар, - деді Дәурен Салықов. - Бұл бизнеспен олар ұзақ уақыт бойы айналысады. Сату үшін олар бордақылау контингенті деп аталатын тауарлық табын өсіреді. Орташа фермада мал саны 500-800 бас. Бұл әдетте екі тұқымның, ангус пен герефордтың буданы. Мағынасы - таза тұқымды жануарларға қарағанда будандастырудың бірінші буынын алуға мүмкіндік беретін гетерозис әсерін пайдалану. Қазір АҚШ-тағы ет малының 90%-ы тауарлық мал. Асыл тұқымды мал 10% үлесін алады.

Айтпақшы, ElDala.kz командасы Абай облысындағы "Елім-Ай Көкпекті" ЖШС мысалында Қазақстандағы осындай жұмыс туралы жазған.

Мұнда герефорд тұқымының малы қазақтың ақбас тұқымын шығаруға қатысушылардың бірі болғанын және одан ерекше ет сипаттамаларын мұра еткенін қосуға болады.

АҚШ-та бір гектар жайылым қанша тұрады

АҚШ-та жердің өзі қымбат (1 га үшін шамамен 5 мың доллар) және жер салығы жоғары болғандықтан, онда жайылымдардың сапасына өте мұқият қарайды.

Біріншіден, олар жақсы шөпті қамтамасыз ету үшін жемдік шөптермен егіледі. Осының есебінен Қазақстандағы орташа 7 гектарға қарағанда 1 басына 0,5-тен 1 гектарға дейінгі алаң келеді. Фермерлер жайылымдардың тозуына жол бермеу үшін мұқият қадағалайды және шөптің биіктігі 15 см-ге дейін төмендеген бойда малды бір жерден екіншісіне айдау арқылы уақтылы ротация жүргізеді.

Екіншіден, барлық жайылымдар қоршалған. Бұл малдың басқа біреудің жайылымдық жерлеріне өтуін болдырмайды, бұл шөпке зиян келтіруі мүмкін. Қоршаулардың болуының тағы бір плюсы - бұл ветеринарлық қауіпсіздік, өйткені мал да, жабайы мал да ауруларды бөтен жерлерге таратпайды.

Үшіншіден, жануарлардың суға қол жетімділігі 2 км-ден артық жүрмеуі үшін қамтамасыз етіледі. Әйтпесе, мал энергияны өсуге емес, артық физикалық белсенділікке жұмсайды.

- Қазақстанда да жайылымдарды қоршау жұмыстарын жүргізу қажет, бұл киіктердің шабуылынан бастап аурулардың таралуына дейінгі көптеген мәселелерден арылуға мүмкіндік береді, - деді Дәурен Салықов. - Бұл туралы Ауыл шаруашылығы министрлігі бізді тыңдайды деген үмітпен саланы дамыту жөніндегі барлық ірі кеңестерде айтамын.

Сондай-ақ, АҚШ-та барлық малдар чиптелген, бұл табынды тиімді басқаруға мүмкіндік береді және соңғы өнімнің қадағалануын қамтамасыз етеді.

АҚШ-та мал қанша тұрады

Қазақстандағы бордақылау алаңдарына немесе ет комбинаттарына тапсыру кезінде малдың құнын анықтау - барлық фермерлер үшін ауыр мәселе. АҚШ-та жүйе бәріне түсінікті және ашық түрде құрылған, ал біздің еліміз де бұл тәжірибені қабылдап, енгізе алар еді. Бұл Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Сауда министрлігінің міндеті.

Сонымен, егер бізде билік бұл мәселелерден аулақ болса, бәрін, шын мәнінде, нарық өзі шешсе, онда АҚШ-та бағаның қалыптасуы биржа арқылы жүреді.

Бұл экспортқа тұрақты жөнелту және Канада, Австралия немесе Аргентина сияқты басқа елдерден импортталған сиыр етін алу кезінде бағаның күрт өсуін болдырмауға мүмкіндік береді. Бұл жүйе сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігін сақтайды, Қазақстандағыдай шектеулер мен тыйымдарды енгізудің қажеті жоқ.

- Қазақстанда 2019 жылы мал экспортына тыйым салынды, бұл саланың даму қарқынына нашар әсер етті, - деп атап өтті Дәурен Салықов. - Бизнес тиімсіз болды, малдың бір бөлігі сойылды, ал қазір ішкі нарықта ет тапшылығы сезілуде. АҚШ-та мұны елестету мүмкін емес. Олар жас және салқындатылған премиум сиыр етін экспорттау тиімдірек екенін жақсы түсінеді. Ал ішкі сұраныс басқа елдерден әкелінетін арзан ет түрлерімен жабылады.

Мұндай жүйемен ішкі нарық әлемдік бағаларға да назар аударатыны түсінікті. Ет комбинаты өзінің экспорттық келісімшарттарын ескере отырып, оған сәйкес келетін малдың құнын есептейді және оны бордақылау алаңына түсіреді. Ол фермерлерден бордақылауға малды сатып алу бойынша жұмыс істейді.

Жүйе түсінікті, нәтижесінде бәрі бағаның қайдан шыққанын біледі. АҚШ-тың Қазақстаннан айырмашылығы, фермер малды қайда және қандай бағамен сатуға болатына алаңдамайды. Оның міндеті - бордақылау, содан кейін бүкіл тізбек нақты реттелген.

Айтпақшы, ет комбинаттары ангус тұқымының бұқалары үшін ең жоғары баға береді, өйткені кейінірек олар мұндай етті қымбатырақ сата алады, Black Angus - бұл әлемдік бренд.

Салмағы мен жасына келетін болсақ, ең көбі стандартты бұқа - 18 ай, салмағы 600 кг үшін төленеді.

Дүкендерге келетін болсақ, АҚШ-тың бөлшек саудасындағы сиыр етінің бағасы 1 кг үшін 12 доллар және одан жоғары. Яғни 6-7 мың теңге.

АҚШ-та фермерлерге қалай қарайды

АҚШ-тағы фермерлерге мемлекеттік қолдау бар, олар субсидиялар алады, олардың стандарттары әр штатта әр түрлі болады.

Жалпы алғанда, Америкадағы фермер мамандығы құрметке ие, өйткені бәрі оның маңыздылығын түсінеді. Сондай-ақ, мемлекет ауыл шаруашылығындағы жұмыстың беделін арттыруға және бала кезінен осы бизнеске деген қызығушылықты арттыруға назар аударады. Мысалы, балалар мен жастарға бағытталған ауылшаруашылық көрмелері өткізіледі.

- Халық фермерді бағалайды, АҚШ-та фермер - жоғары санатты адам, - деді Дәурен Салықов.

АҚШ-та фермерлер қауымдастығы да ықпалды болып, әртүрлі заңнамалық бастамаларды алға тартып, өз салаларындағы мемлекеттік саясатқа әсер етеді. Мемлекеттік субсидияларды бөлу салалық одақтар арқылы жүзеге асырылады.

- Әрине, АҚШ фермерлерінде біздікіне ұқсас мәселелер де бар, - деп атап өтті Дәурен Салықов. - Мысалы, салада әлі де жастар жетіспейді. Фермалардың жанұялық табиғаты осыдан шығады – отбасы ішінде мұндай мәселелерді шешу оңайырақ.

Сергей Буянов