Қазақстанның ет саласы паразиттерден арылды ма?

Фото көзі: ElDala.kz

2024 жылдың аяғынан бастап Қазақстанда сиыр еті қымбаттады. Әр тараптан құзіреттілігі әртүрлі сарапшылардың бағаның өсу себептері туралы пікірлерін және осы өсімнің сала үшін нені білдіретінін бағалауды тыңдауға болады. Ет бағасының себептері мен салдарын бағалай отырып, осы хорға қосылайық.

Бейне форматындағы толық шолуды біздің youtube арнамыздан көріңіз:

Демек, жоғарыда аталған мамандардың көпшілігінің ұстанымдарын үстірт талдаудың өзі олардың сөздерінен қайшылықты көруге мүмкіндік береді. Бір жағынан, малдың (және сиыр етінің) төмен бағасы етті мал шаруашылығы саласына зиянын тигізіп, оның тоқырауына әкеліп соқтырады дейді. Екінші жағынан, олар тірі малды экспорттауға (бағаның өсуіне себеп болған) шектеулер де нашар, өйткені олар көптеген ойыншылардың нарықтан кетуіне әкеліп соқтырады деп мәлімдейді.

Логика қайда? Ол жоқ.

Логикалық көріністі біріктіру оңай: тірі малды экспорттаудағы шектеулер шынымен де бірқатар ойыншылардың нарықтан кетуіне және бағаның өсуіне әкелді. Ал бағаның көтерілуі саланың болашағы үшін жақсы. Демек, тірі малды сыртқа шығаруға шектеу қойылуы етті мал шаруашылығын дамытудың келешегі үшін игілікке айналды.

Қисынды ма? Иә, 100%.

Міне, себебі: бірқатар ойыншылар нарықтан кетіп, бұл игілікке айналды. Себебі бұл ойыншылар бір кездері ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұрынғы басшыларының қолдауымен тірі малдың субсидиялары мен жаппай экспортында табыс тапқан тиімсіз шаруашылықтар болды. Бұрынғы күйінде мемлекеттік қолдау жойылғаннан кейін және тірі мал экспортына шектеулер енгізілгеннен кейін, олар өз қызметін тоқтатуға мәжбүр, өйткені олар нақты нарық жағдайында тек өз күштеріне сеніп, жұмыс істей алмады. Көбінесе олардың әлсіз жері өздерінің жемшөп қорының болмауы болды. Бұл факторды бірқатар құрғақ мезгілдер күшейтті, онда қысқа жемді дайындау ғана емес, жазда мал жаю да қиындық тудырды – жайылымдар күйіп, жануарларға қосымша азықтандыру қажет болды. Жемшөпті ғарыштық бағамен сатып алу туралы айтпағанда.

Нарықтан қысқа мерзімді жұмысқа бағытталған ойыншылар кетті – ең алдымен, өз егістік алқаптары жоқ, басқалардан жемді сатып алуға үйренген, тіпті бордақылаусыз тікелей экспортқа жіберу үшін жас малдың тауарлық партияларын жинақтаушы ретінде жұмыс істеген бордақылау алаңдары. Олар бордақылау үшін субсидияларды (олар жойылғанға дейін) пайдаланды, сонымен қатар табыстың бір бөлігін фермерлердің өздерінен алды. Негізінде, бұл нарық қатысушылары етті мал шаруашылығы саласына ештеңе бермейтін паразиттер болды, өйткені олар ешқандай қосымша құн қалыптастырған жоқ.

Енді не көріп тұрмыз? Өнеркәсіп қалпына келді. Уақытша қатысушылары кетіп, тек осы жылдар бойы өз инфрақұрылымына инвестиция салған компаниялар ғана қалды. Ең озық шаруа қожалықтары дамудың негізгі қадамын жасады – олар үлкен аумақтарға суаруды орнатты, бұл оларға жемді жеткілікті мөлшерде және аз шығынмен өсіруге мүмкіндік береді.

Осындай ресурсқа ие бола отырып, олар өздерінің асыл тұқымды малдарын белгілі бір тұқымды репродукторлар бойынша ұстап, асыл тұқымды өзегін сақтауды қамтамасыз етіп қана қоймай, етті мал шаруашылығының зәкірлік құрылымын қалыптастыру орталықтарына айнала алады.

Дәл осындай шаруашылықтардың болашағы зор, ал ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі үшін қазір осындай жобаларға мемлекеттік қолдаудың түрлі құралдарын қайтару туралы ойланатын кез келді.

Бұл шаруашылықтар қазір ет бағасының өсуі кезінде фермерлерден жас малды жоғары бағамен сатып ала алады. Осылайша, салауатты жағдай қалыптасуда – Қазақстан тірі малды емес, етті (қосылған құны бар өнімді) экспортқа көбірек сатуда.

Қазір ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі үшін ең бастысы – тірі малдың бақылаусыз экспортын ашу арқылы, сондай-ақ оны жай ғана қалтасына басып алғандарға мемлекеттік қолдауды қайтару арқылы паразиттерді қайтадан асырауды бастамау.

Аграрлық ведомство австралиялық технология бойынша етті мал шаруашылығын дамыту бойынша кейбір жобаларды қолдау жоспарларын жариялады, онда мемлекет тарапынан миллиардтаған теңгеге инвестициялар уәде етілген. Бұрынғы тырмаларды қайтадан басып қалмас үшін және салаға ұзақ мерзімді стратегияны дамытып, инфрақұрылымға инвестиция салғысы келмей, жылдам ақша іздеп келгендерді қаржыландырмас үшін мемлекеттік ақшамен қамтамасыз етілетін жобаларды таңдауға мұқият қарау керек.

Қиын жағдайларда өміршеңдігін дәлелдеген және ет нарығының салауатты құрылымын одан әрі қалыптастыру үшін жұмыс істеуге дайын шаруашылықтарды қолдау қажет. Етті мал шаруашылығы дамыған елдердегі бұл құрылым келесідей: жас малды өсіретін фермерлік шаруашылықтар - асыл тұқымды репродукторлар - бордақылау алаңдары - ет комбинаттары. Қазір бұл құрылымды сала көшбасшыларын қолдай отырып, Қазақстанда да құруға болатын жағдайлар қалыптасты.

Сергей Буянов