Қазақстанда арзан астық болмайды

Фото көзі: ElDala.kz

Егін жинау науқаны кезінде астық пен майлы дақылдардың үлкен көлемі нарыққа шығуына байланысты ауыл шаруашылығы өнімдерінің құны дәстүрлі түрде төмендейді. Бұл фермерлерді әділ кірістен айырады. Алайда, соңғы маусымдарда үкімет құлдырауды болдырмайтын бағаны тұрақтандыру құралдарын қолдана алды. Бұл Азық-түлік корпорациясының қорына астық сатып алу, сондай-ақ бидайды алыс нарықтарға экспорттау үшін көліктік субсидиялар.

Бағаның өсу триггерлері

Қыркүйек айының соңында Қазақстанның Астық одағы бидай нарығының баға түбіне жеткенін атап өтті - 4-сыныпты бидай үшін орта есеппен 74 мың теңге/тонна, қатардағы 3-сыныпты бидай үшін - 87 мың теңге (ҚҚС-пен) берілді. Осы деңгейден бағаның абайлап өсуі басталды, оны екі фактор анықтады - Азық-түлік корпорациясының нарықтан сәл жоғары форвардтар бойынша сатып алу бағасын көптен күткен жариялауы (4-сыныпты - 82 мың теңге, қатардағы 3-сыныпты - 90 мың теңге), сондай-ақ жаппай жинаудың соңына жақындау.

Қазан айының ортасына қарай бағалар осы деңгейде қалады, ал фермерлер үкіметтің нарықты тұрақтандыру үшін тағы екі маңызды құралдарды - Азық-түлік корпорациясының ауылшаруашылық өнімдерін коммерциялық ресурстарға сатып ала бастауын, сондай-ақ жаңа маусымға (2026 жылдың қыркүйегіне дейін) көлік субсидияларының қабылданған сомасы мен шарттарын жариялауды күтіп, сатылымға асықпайды.

Бұл екі фактор бағаны әділ деңгейге көтеруге мүмкіндік береді және өткен жылы оны дәлелдеді.

- Өткен жылы осы кезеңде 3-сыныпты бидайдың бағасы өзіндік құнынан 45 мың теңгеге дейін төмендеді, - деді Ақмола облысы Атбасар ауданы «Атамекен» ҰКП филиалының директоры Роза Тасмағамбетова. - Көлік субсидияларының енгізілуі жағдайды сақтап қалды, соның арқасында қашықтағы нарықтарға өткізу басталып, бағалар 90 мың теңге/тоннаға дейін өсті.

Бағалар төменнен көтерілді

Ақмола облысының Атбасар ауданы - жоғары сапалы бидай өндіретін ірі орталық. Егін жинау кезеңінде қонақ үйлердегі орындар мен жалдамалы пәтерлер толып кетеді - қалаға көрші мемлекеттерден сатып алушылар, трейдерлер мен ұн тартушылар келеді. Бағалар төмен болған кезде барлығы келісімшарт жасағысы келеді.

- Қазір далада, фермерлердің дала диірмендерінде мыңдаған тонна бидай бар - биылғы жылы облыста егін рекордтық, 7 млн тоннадан астам, ал элеваторлар толып жатыр, - деп атап өтті Роза Тасмағамбетова. - Сақтау қуатын түсіру үшін астық сатуды жеделдету керек. Сату фермерлер әділ деп санайтын бағаны көргенде және олардың осы маусымдағы шығындарын жабатын және келесі жылдың егісіне сапалы дайындалуға мүмкіндік беретін кезде ғана болады. Қазір, мысалы, қатардағы 3-сыныпқа 95 мың теңге/тонна ұсынылады, фермерлер 125 мың теңгені (ҚҚС-пен) күтеді.

Ақмола облысы бойынша орташа өнімділік биыл 16 ц/га-дан асты. Бұл құрғақ климаты бар аймақ үшін тамаша көрсеткіш. Ауылшаруашылық технологияларын, соның ішінде минералды тыңайтқыштар мен сапалы тұқымдарды қолдану фермерлердің табысқа жетуіне көмектесті. Мұның бәрі инвестицияны қажет етеді, ал келесі жылға өсу әлеуетін сақтау үшін қазіргі егінді ұн тартушыларға немесе алыпсатарларға төмен бағамен емес, жақсы бағамен сату керек - өткен жылы екеуі де астықты максимум 60 мың теңге/тонна алғысы келді, бірақ соңында оны 85-92-ден алуға тура келді.

Жоғары сапа қазірдің өзінде қымбаттап барады

Айтпақшы, өткен маусымның тәжірибесін талдай отырып, сарапшылар көліктік субсидияларды төлеу тәртібін түзетуді  - экспорттың сомасы мен бағытын ертерек жариялауды ұсынады. Бұл трейдерлерге бағыттарды алдын-ала жоспарлауға мүмкіндік береді және бағаны тиімді тұрақтандырады.

- Өткен жылы бидай бағасының өсуін қаңтар айында көрдік, ол кезде қанша субсидия және экспорттың қандай бағыттары бойынша төленетіні белгілі болды, - деп атап өтті Роза Тасмағамбетова. - Бірақ барлық фермерлер өз астығын қаңтар айына дейін сақтай алмайды. Біреу оны ертерек, төмен бағамен сатуға мәжбүр болып, шығынға ұшырап, әлі қалпына келген жоқ. Сондықтан экспорт бойынша шығындарды өтеу тетігінің егжей-тегжейлері бар ақпараттың мүмкіндігінше ертерек түсуі маңызды, бұл фермерлерді тиімдірек қолдауға мүмкіндік береді.

Келесі маусымға көлік субсидияларының қанша сомасы бөлінетіні туралы әлі деректер жоқ. Бұл орын алғаннан кейін нарық өсуге жаңа серпін алады. Ал әзірге Қазақстанның Астық одағы hi-pro бидай бағасының табиғи өсімін атап өтуде, өйткені биылғы жылы ол аз: бір апта ішінде 27-29% желімшесі бар 3-сыныпты астық 7 мың теңгеге қымбаттап, тоннасына 125 мың теңгеге жетті.

Сапасы төмен 3-сыныпты бидайды әлі де арзанырақ, тоннасына 90-96 мың теңгеге сатып алуға болады.

Сергей Буянов