Қазақстан Ресей бидайын әкелуді қиындатады

Фото көзі: ElDala.kz

2023 жылдың басынан бастап қазақстандық бидайдың бағасы, оның ішінде арзан ресейлік астықтың қысымына байланысты күрт төмендеді. Сәуір айында Қазақстан астықты автокөлікпен әкелуге тыйым салды, бірақ теміржол арқылы жеткізілімдердің өсуі жалғасқандықтан, контрабандаға қарсы күрес үшін қатаң шаралар енгізе отырып, оларды да шектеу туралы шешім қабылданды.

Астық пен ұнтақтау өнімдерінің импорты барлық мүдделі мемлекеттік органдар мен бизнес өкілдерінің қатысуымен ҚТЖ-да өткен кеңестің негізгі тақырыптарының біріне айналды. «ҚТЖ-Жүк тасымалы» басшысының орынбасары Нұржан Келбуғановтың айтуынша, ағымдағы маркетингтік жылы 2022 жылдың қыркүйегінен 2023 жылдың маусымына дейін ел бойынша астық тасымалының жалпы өсімі 29%-ға өсті, бұл ретте экспорт 33%-ға ұлғайды, ал республикаішілік қатынаста тасымалдау 14%-ға немесе 300 мың тоннаға төмендеді.

- Ресейден импорттық тасымалдардың өсу факторы әсер етеді деп санаймыз, оның өсімі өткен жылға қарай 50% немесе 500 мың тоннаға құрады, - деді Нұржан Келбуғанов. - Соңғы бірнеше жылда астық импортының өсуі байқалды. Өткен жылы ғана біз 1,5 млн тоннаны қабылдадық, бұл жосықсыз жүк жөнелтушілердің жүктердің жасырын транзиті және қазақстандық экспорттық астықты ресейлік астықпен алмастыру схемаларын қолдануы мүмкін екендігін көрсетеді. Бұл фактор транзиттік тасымалдардан ҚТЖ кірістерінің жоғалуына әкеледі.

Биылғы жылы үрдіс жалғасуда, тек бірінші жартыжылдықта ғана ҚР темір жолдары 1 млн тонна импорттық астық тасымалдады. Сұр импортқа қарсы күрес мақсатында автокөлікпен жеткізуге тыйым салынған сәуір айынан бастап белсенді әкелу байқалады. Сарапшылардың пікірінше, контрабандалық ағын теміржол тасымалына айналды, ал қазір Ресей бидайы транзиттік тариф пен басқа да алымдарды төлемей, Өзбекстан шекарасына өтіп, экспорттық бағаны құлатуда. Ал осы кезде Қазақстанда ҚТЖ, ауыл шаруашылығы өндірушілері мен трейдерлері шығынға ұшырауда.

- Астықтың экспорттық бағасы құлдырап жатыр, - деді Қазақстанның астық өңдеушілер одағының президенті Әлихан Талғатбек. - Біз есептеулер жасадық: егер Ресейден экспорттық баж және транзиттік тариф төленетін ресми экспорт жүрсе, онда Сарыағаштың бағасы $280 болады. Егер олар Қазақстанға әкелсе, ҚҚС төлесе, кері экспорт жасаса, транзиттік тариф төлесе, онда баға шамамен $260 болады. Біз қазір $220-230 бағамен сатамыз, өйткені астық транзит төлемей келеді, демпинг жүріп жатыр. Онымен түбегейлі күресу керек.

Тақырып бойынша оқу: Қытайлықтар қазақстандық бидайдың бағасын түсіріп жатыр

Қайта өңдеушілердің бақылауына

Импортты бақылауды қатаңдату бойынша жүйелі шаралар әзірлеу ұсынысын кеңестің барлық қатысушылары қолдады. Осыған байланысты ҚТЖ Ауыл шаруашылығы министрлігіне олардың өндірістік қуаттары мен астық қажеттіліктерін көрсете отырып, өңдеуші импорттаушы кәсіпорындардың тізімін ұсынуды сұрады. Яғни, импорттаушылардың – құс фабрикаларының, ұн тартатын зауыттардың және ресейлік астықты өз қажеттіліктері үшін сатып алатын басқа кәсіпорындардың тізілімі жасалады. Егер деректерді салыстыру нәтижесінде олар өндіріс үшін талап етілгеннен көп сатып алатыны анықталса, онда мұндай компания жасырын транзиттік схемаларға қатысуы мүмкін.

ҚТЖ АШМ ұсынған қайта өңдеушілер тізіміне сәйкес импорттық тасымалдау жоспарларын келісетін схема құру ұсынылады.

Өз кезегінде Қазақстанның астық өндірушілер одағының басшысы Нұрлан Оспанов астықты автокөлікпен әкелуге тыйым салу 10 қазанда аяқталатынын және Үкіметтің шектеулерді ұзартуы әзірге белгісіз екенін еске салды. Осы уақытқа дейін егін жинау аяқталып, елге импорттың, соның ішінде заңсыз ағыны қайта құйылады. Сондықтан міндет ҚҚС төлеуді қамтамасыз ету болып табылады, өйткені бұл салық түрінен аулақ болу сұр импорттың негізгі мақсаты болып табылады.

- Біз импорттаушыларға таңдау беруді ұсынамыз: не олар астықты лицензияланған астық қабылдау пунктіне әкеле алады, онда астық қолхаты жазылып, кейіннен ҚҚС дәл төленеді, - деді Нұрлан Оспанов. - Лицензияланған элеваторға апарғысы келмейтіндер үшін басқа нұсқаны ұсынамыз: қалаған жеріңе апар, бірақ импортқа ҚҚС алдын ала төле. Осы нұсқаларды пысықтап, мұндай шараларды қолданудың қаншалықты шынайы екенін түсіну керек.

Экспорттық нарықтарда бәсекелестікті сақтаудың негізгі тетіктерінің бірі ҚТЖ транзиттік тарифі болып табылады. Сондықтан мамандар одан кету схемаларын талдайды. Мысалы, астық Қазақстандағы жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарға әкелінеді, әр түрлі көлік түрлерімен (Камаздармен немесе теміржолмен) ел ішінде тасымалданады, содан кейін шетелге, оның ішінде қазақстандық бидаймен араласып әкетіледі. Астықты орын ауыстырудың неғұрлым ашық схемаларын енгізу және құқық бұзушыларды жауапкершілікке тарту қажет. Бірақ бұл контрабандистермен күрес бүкіл нарыққа әсер етпеуі үшін уақтылы және дәл жасалуы керек.

- Қайта экспорт жазалануы тиіс және анықталған жағдайда тариф қосымша есептелуі қажет, - деп атап өтті Әлихан Талғатбек. – Бірақ кең түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет, әйтпесе, егер Сіз қазір есептеулер жүргізе бастасаңыз, онда нарық қатысушылары арасында наразылық пайда болады. Мұның салдарын барлығы түсінуі үшін қазір бұл туралы жариялау керек.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстан астық экспортын субсидиялауды қарайды

Импортты бақылау бойынша өз ұсыныстарын KazGrain ұлттық экспорттаушылар қауымдастығы да енгізді. Атап айтқанда, Қазақстанның оңтүстік шекаралары арқылы автокөлікпен астық экспортына тыйым салу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады. Бұл ретте астық импорты өтетін шекаралық өткелдерде электрондық-цифрлық таразыларды орнату қажет. Сол кезде Камаздарға құжаттарға сәйкес келетіннен артық жүктеу мүмкіндігі жойылады.

Белсенді, оның ішінде контрабанда арқылы импорттық толықтыру кезінде Қазақстан қазіргі уақытта ішкі қажеттіліктен едәуір асатын элеваторлардағы астық қалдықтарын азайта алмайды. Сондықтан Үкімет жақын арада қазақстандық астық экспортын барынша жеңілдету міндетін қойып отыр. Сондай-ақ, бұл мәселе ҚТЖ басшылығының бақылауында, сондықтан компания министрліктер мен әкімдіктерді қоса алғанда, көптеген сарапшылар мен мемлекеттік органдар өкілдерінің қатысуымен кеңес ұйымдастырды.

Жаңа егін астығын тасымалдаудың басталуы қарсаңында ұлттық компания екі жедел штаб құруды ұсынды. Олардың бірі АШМ төрағалығымен ағымдағы сәтте қорытынды шығару, қоймалардағы астық қалдықтарының мониторингін жүргізу және басқа да стратегиялық міндеттерді шешу үшін айына кемінде бір отырыс өткізеді. Екінші штаб ҚТЖ-да жұмыс істеп, астықты тікелей тасымалдау бойынша жедел мәселелерді шешетін болады.

Светлана Калинкина