2025 жылы Қазақстанда бидайдың қандай түсімі болжанады

Фото көзі: ElDala.kz

Күзгі топырақ ылғалдылығы орташа деңгейден төмен болғандықтан, жаңа аграрлық маусымның басталуы қиын болады. Оның үстіне қар жамылғысы жеткіліксіз. Әрине, көп нәрсе бұл қардың қалай еритініне және сәуір-мамыр айларында жаңбыр жауатынына байланысты болады. Қалай болғанда да, қазақстандық фермерлер 2025 жылы рекордтық өнім күтпейді.

Қалыптасқан жағдайлар егіс алқаптарының құрылымына және ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасына қалай әсер ететіні туралы ElDala.kz порталына "Мелитопольское" ЖШС (Қостанай облысы) басшысы Эдуард Двуреченский айтып берді.

- Жаңа маусымға арналған болжамдарымда мен топырақтың күзгі ылғалдылығы сияқты маңызды факторға сүйенемін, - деп атап өтті Эдуард Двуреченский. - Мен Қостанай облысының Сарыкөл және Меңдіқара екі аудандарында жұмыс істеймін. Күзгі ылғалдылық метрлік қабатта шамамен 150 мм болды. Бұл орташа көрсеткіш, оған сәйкес бидайдың өнімділігі гектардан шамамен 15 ц болады деп күтуге болады. Бірақ, әрине, егер ылғалдану 200-250 мм деңгейінде болса жақсы болар еді.

Бейне форматындағы толық сұхбатты біздің Youtube арнамыздан көріңіз:

Егістік топырақтың орташа ылғалдылығымен жүргізіледі

Фермерлер өз болжамдарында ескеретін екінші маңызды фактор - қар жамылғысының биіктігі. "Мелитопольский" өрістерінде ол қазір 15-25 см. Бұл төмен көрсеткіш, өйткені 40 см оңтайлы болып саналады.

- Яғни, қалыптасқан жағдайлар - орташа көрсеткіштің төменгі шекарасы, - деді Эдуард Двуреченский. - Сондықтан маусымның басталуы, егіс шарттары көбінесе қардың еруіне және көктемде жауын-шашынның түсуіне байланысты болады.

Қар өте тез еріп, температура тым жоғары болса, егіс үшін қауіп төнеді. Бұл топырақтың жоғарғы қабаттарынан ылғалдың тез жоғалуына әкеледі. Қалай десек те, фермерлер қар ерігеннен кейін егіс алқаптарындағы ылғалды жауып қойғаны абзал.

Су тасқынына келетін болсақ, олар биылғы маусымда күтілмейді: біріншіден, топырақтың терең қатуы байқалмайды, екіншіден, топырақ күзден бері ылғалмен қанықпаған, үшіншіден, егістіктерде қар аз.

Егу мерзімдері туралы айтатын болсақ, егер топырақтың ылғалдылығы төмен болса, Эдуард Двуреченский ғалымдар әдетте ұсынғаннан бірнеше күн бұрын егіске шығуға кеңес береді. Бұл көктемгі ылғалды тиімдірек пайдалануға мүмкіндік береді.

Әрине, сәуір-мамыр айлары салқын және жаңбырлы болса, бәрі өзгеруі мүмкін. Сонда топырақтың ылғалдылығы жақсарып, себу стратегиясын реттеуге болады.

- Әрине, әр нақты шаруашылық үшін көп нәрсе күзден бастап топырақты қалай дайындағанына байланысты, - деп атап өтті Эдуард Двуреченский. - Егер сүдігерлік өндеу болмаса, онда жоғары температурада аңыздық фон өте тез кебеді. Кезінде мамыр айында температура +30 деңгейінде болып, содан кейін 25 мамырда ылғал буға айналғаны да болды.

"Мелитопольскийдің" өзінде өрістерді дайындауға өте мұқият қарайды. Мұнда олар тігінен өңдеуді қолданады - күзде Case-нің Ecolotiger және Barracuda агрегаттарының көмегімен, көктемде - McFarlane (сүдігер бойынша) немесе Degelman (аңыз бойынша) тісті тырмаларымен.

Егістің құрылымында майлы дақылдар мен бұршақ дақылдары пайда болады

Жаңа маусымға дайындық кезінде маңызды мәселе - сапалы тұқым қорын қалыптастыру. Өткен көктемде бұл мәселе әсіресе өткір болды, өйткені 2023 жылғы егін жинау кезеңінде артық ылғалдан зардап шекті және тұқымның сапасы төмен болды. Нәтижесінде кейбір фермерлер 2024 жылдың көктемінде қолда барды себуге мәжбүр болды. Көбінесе - тауарлық астықты.

"Мелитопольское" ЖШС басқа жолмен жүрді - Омбы аграрлық ғылыми орталығынан - элита, суперэлита, асыл тұқымды тәлімбақтардан сапалы тұқым сатып алып, тұқым қорын толығымен жаңартты. Соның ішінде бұл процеске мемлекеттік қолдаудың ауқымды шаралары көмектесті.

Биылғы көктемде шаруашылықта өз тұқым шаруашылығы бойынша жұмыс жалғасады.

- 2024 жылдың күзі қолайлы болды және біз оңтайлы ылғалдылықпен тұқым салдық, - деп атап өтті Эдуард Двуреченский. - Бірақ тұқым қорын жаңартуды жалғастыру үшін Омбы АҒО жасымық пен зығырдың тағы бірнеше жаңа сұрыптарына тапсырыс берілді.

Бұрын "Мелитопольское" жерінің барлығын бидайға арнаған. Ауыспалы егіске зығыр мен жасымықтың енгізілуімен егіс құрылымының ағымдағы өзгеруі нарықтық жағдайға байланысты – бидай бағасы тұрақсыз, ал бұршақ және майлы дақылдар жоғары табыстылықты көрсетеді.

- Омбы АҒО-да "Гарнет" қызыл жасымықтың жаңа жақсы сұрыпы пайда болды, біз оны көбейтуге кірісеміз, - деп түсіндірді Эдуард Двуреченский. - Зығырдың "Сания" сұрыпы да өте жақсы. Бір-екі жылдан кейін біз өзімізді тұқыммен қамтамасыз ету мәселесін шешеміз деп үміттенемін. Өйткені, мысалы, күнбағыстың өте қымбат будандарын сатып алып, содан кейін тауарлық өнімнің бағасы түсіп, барлық пайда осы будандарды шығарғанға түсетінінде жақсы ештеңе жоқ. Егер біз тәлімбақтармен жұмыс жасап, сұрыптарды өздеріміз көбейтсек, онда біз тұқым өндірушілерміз. Фермер үшін бұл әлдеқайда тиімді.

Сапалы тұқымдар жеткілікті мөлшерде жиналды

Бидайға оралсақ - жоғары сапалы астықтың бағасы өткен жылдың күзінде де жақсы болды. Яғни, қатардағы "үштік" тоннасына 50-55 мың теңгеге дейін төмендегенде, hi-pro тоннасына 90-110 мың теңгеден сатылды. Ал "Мелитопольскийде" 2024 жылғы егіннің негізгі бөлігі өте сапалы болды. Рас, өнімділік әдеттегіден төмен болды, шаруашылық бойынша гектардан 17 ц. Мамыр айының ұзақ жаңбыры аяқталғаннан кейін маусым айында егілген алқаптардың жалпы көрсеткіштері әсіресе төмендеді.

Сонымен, шаруашылықтың тұрақтылығы мәселесі егін жинау ғана емес, сонымен қатар жоғары сапалы астық алу болып табылады.

Жаңа сұрыптар олар үшін жаңа жағдайда өсірудің алғашқы 5 жылында жақсы сапа мен жоғары өнімділіктің әсерін береді. Осыдан кейін сұрыптарды өзгерту керек. "Мелитопольскийде" қазір айналымда бидайдың 7-8 сұрыпы бар.

- Біз әкелетін көбейту тәлімбақтары әдетте алғашқы жылдары гектардан 30 ц-ден жоғары өнімділікті көрсетеді, - деді Эдуард Двуреченский. - Уақыт өте келе бұл әсер төмендейді, сондықтан біз тұқымдарды үнемі жаңартып отырамыз. Селекционерлер де қазір өз жұмыстарын әр 5 жыл сайын жаңа сұрыпты шығару үшін құруда. Жалпы, кез-келген фермердің міндеті - 2-ші репродукциядан төмен емес тұқым себу. Сонда жақсы өнімге үміттенуге болады.

Фермерлер жаңа егін бағасының өсуін күтуде

Әрине, тұқымдар мен басқа да өндіріс құралдарын сатып алу үшін фермерлерге айналым қаражаты қажет. Мұнда белгілі бір оптимизм бар. Біріншіден, Аграрлық несие корпорациясы далалық жұмыстарға жылдық 5% несие беруді жалғастыруда. Екіншіден, бидай бағасы айтарлықтай өсті. Қатардағы "үштікке" қазір тоннасына 75 мың теңге беріледі, бұл қазірдің өзінде жаман емес.

Яғни, фермердің маусымда жоғары сапалы тұқымдарды пайдалана отырып, агротехнологияларды және барлық қажетті егістік өңдеулерін орындауға мүмкіндігі бар жағдай жасалған. (Әрине, егер сәтсіз 2023 жылғы шығындарды жабу мүмкін болса). Эдуард Двуреченскийдің өзі биылғы жылы гектарға 90 мың теңге көлемінде инвестиция салуды болжап отыр. Бұл сапалы бидайды алуға мүмкіндік береді.

Мұндай инвестицияның ақталуы жаңа өнімнің астық бағасына байланысты болады. 2025 жылы бидай бағасының болжамы туралы айта отырып, Эдуард Двуреченский екі факторға назар аударады - Қазақстанның өзінде орташа өнім күту, сондай-ақ Ресейдегі егінге қатысты нашар болжамдар. Осыны ескере отырып, нарықтағы ұсыныс қалыпты болады және бұл бағаны қолдауы керек.

- Әрине, бір тонна бидай үшін 180 мың теңгені көруіміз екіталай, бірақ 100 мың теңге болса, бұл артық болмас еді.

Соңғы екі жылда субсидиялар төлеу бойынша мемлекеттің борыштары мәселесі күрделі болып қала береді. Жалпы, бюджеттің шаруалар алдындағы борышы шамамен 200 млрд теңгені құрайды. Барлығы егіс басталғанға дейін бұл қарыздар өтеледі деп үміттенеді.

Сергей Буянов