2025 жылы Қазақстанда бидайдың қандай өнімі алынуда

Павел Лущак
Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы климаттық және топырақ жағдайлары өте әртүрлі, бірақ климаттың жаһандық өзгеруіне байланысты елдің барлық түкпіріндегі фермерлер ылғал тапшылығына жиі ұшырауда. Қарағанды ​​облысындағы Ақпан ауылында 20 мың гектар алқапты егіп жатқан «Найдоровское» ЖШС де бұдан қалыс емес. Жыл сайын алаңның төрттен бір бөлігі бу астында қалады, ал қалған алаңға жұмсақ бидай, қатты бидай және зығыр егіледі. Олар аймақтың құрғақшылығына байланысты осындай дақылдар жиынтығына келді. Сондай-ақ, картоп егілетін шамамен 600 га суармалы алқап бар.

«Найдоровское» ЖШС директоры Павел Лущак шаруашылық өзінің агротехнологиясын ылғалдың тұрақты тапшылығына қалай бейімдей алғаны туралы АгроКеруен Егін 2025 барысында айтып берді.

Ерте себу тәжірибесі

Қардың ерте еруі және күрт жылыну «Найдоровское»-ні тәжірибеге итермеледі - кейбір бидай алқаптары ғалымдар ұсынған мамырдың екінші жартысында емес, айдың басында егілді.

- Соңғы рет ерте егуді баяғыда, 2012 жылы бастаған едік, - деп еске алды Павел Лущак. - Сол кезде нәтиже бізді қуантпай, 7-10 ц/га алдық. Сондықтан осы жылдар бойы тәжірибені қайталаудан бас тарттық. Осы маусымда сынап көрдік, бірақ қайтадан сәтсіз болды: мамырдың бірінші онкүндігінде егілген алқаптардың өнімділігі 7-ден 17 ц/га-ға дейін болды. Әрине, төбелерде егістіктерді бірінші болып себу туралы тағы бір нюанс бар, өйткені ылғал бірінші кезекте сол жерде кетеді және біз оны ұстағымыз келеді. Бірақ ол жерде ылғалдану вегетациялық кезеңде де нашар, сондықтан төмен нәтижелер.

Оңтайлы уақытта егілген егістіктер 20-29 ц/га өнім береді. Рекордтық өріс (бу) 32 ц/га нәтиже көрсетті. Биылғы жылдың орташа өнімі шаруашылық үшін орташа, өйткені жаңбыр шаруашылық алқаптарын айналып өтті - маусымда да, шілдеде де айтарлықтай жауын-шашын болған жоқ.

Ылғалды сақтау формуласы

Жалпы, өңірдегі тапшы ылғалды «ұстап алу» Найдоровское-да осы жылдар бойы жеткен агротехнологиясының негізгі бағытының бірі. Мұнда бірнеше компоненттер бар.

Біріншіден, құрғақ жағдайларға төзімді дақылдар жиынтығы - жұмсақ және қатты бидай, зығыр. Мұнда жасымықтан күнбағысқа дейін көптеген басқа дақылдар сыналды, бірақ экономикалық тиімділік табылмады.

Екіншіден, бидай сұрыптарын таңдау. Жұмсақ та, қатты да қысқа сабақты. Бұл өсімдіктің ылғалға деген қажеттілігін азайтуға мүмкіндік береді, өйткені сабақтың ұзындығы бір метр немесе 50 см болған кезде вегетативті массаны қалыптастыру мүлдем өзгеше.

- Бізде австриялық селекция - Floradur дурумы және жұмсақ «Гранни» өзін жақсы көрсетеді, - деп атап өтті Павел Лущак. - Қазақстандық селекциядан біз бірнеше жыл бойы өзімізде Бараев атыдағы АШҒӨО-ның «Таймас» жаңа сұрыпын өсіріп келеміз. Ол орташа сабақты - сабағының биіктігі 80 см. Біз төрт жыл бұрын төрт қаппен «Таймас» сұрыпын өсіре бастадық. Асыл тұқымды тәлімбақтан алдық, биыл элитаны отырғыздық. «Таймастың» бу алаңы биыл 29 ц/га берді. Яғни, ол өнімділігі бойынша «Гранни» сұрыпымен бәсекелеседі.

Үшіншіден, Найдоровское-да егістіктен кейін міндетті түрде егістікке тығыздау жүргізіледі. Бұл ылғалдың булануын азайтуға көмектеседі.

- Жалпы, егістікті тығыздау жасымық өсіру кезіндегі агротехнологияның бөлігі болып табылады, – деді Павел Лущак. – 2016 жылы жасымық егілгенде, оны тығыздадық. Ал механизатордың бос уақыты йфболғандықтан, көрші бидай егіс алқабын тығыздауды тапсырдым. Бүкіл өрісті аралап үлгермесе де, ол оны істеді. Күзде өрістердің айырмашылығын көрдік. Бидай көзбен қарағанда да ерекшеленді - қалыңырақ, жоғары. Әрине, тығыздалған өрістің өнімділігі айтарлықтай жоғары болды. Содан бері егістік алқаптарды тығыздап, жемісін көріп келеміз.

Топырақты қалпына келтіру циклі

Төртіншіден, «Найдоровское»-да дәстүрлі төрт өрісті ауыспалы егіс қолданылады. Яғни, жыл сайын 20 мың гектар егістіктің төрттен бір бөлігі қара будың астында қалады. Бұл жерді арамшөптерден тиімді тазартуға және егістікті минералды тыңайтқыштармен «қуаттауға» ғана емес, сонымен қатар топырақтағы ылғал қорын толықтыруға мүмкіндік береді.

- Жер қалпына келуі керек және бұл цикл оған қол жеткізуге мүмкіндік береді, - деп түсіндірді Павел Лущак. - Бізде топырақтың ылғалдылық датчиктері бар және өрісте будан кейін 75% ылғалдылық бар екенін көреміз. Содан кейін циклдың келесі үш жылында көрсеткіш төмендейді: шартты түрде, екінші жылы 66%, үшінші жылы 56%, төртінші жылы 46%. Будан кейін ғана ылғалдылық оңтайлы 75%-ға дейін көтеріледі.

Көлемі, сапасы, бағасы

Әрине, жыл сайын өз жерінің 25%-ын бос тұруға рұқсат беру шаруашылық үшін ауыр қаржылық ауыртпалық болып табылады. Осыны ескере отырып (сондай-ақ маусымға ағымдағы шығындарды (ЖЖМ, жалақы, салықтар, несиелер бойынша пайыздар, тұқымдар, тыңайтқыштар, өсімдіктерді қорғау құралдары және т.б.) «Найдоровское»-да 1 гектарға шаққандағы жыл сайынғы қаржылық жүктемені 200 мың теңгеге есептейді (бұл 2024 жылы болған, қазіргі уақытта жоғары болады). Оны өтеу және шаруашылықтың экономикасын кем дегенде «нөлге» шығару үшін бидайдың қазіргі бағасы шамамен 100 мың теңге/тонна болса, орта есеппен 20 ц/га өнім алу керек. Тапсырма оңай емес.

Әрине, астықтың сапасы жақсы болған жағдайда табыстылықты алу оңайырақ болады - ол қымбатырақ. Әзірге, осы мағынада, «Найдоровское»-да егін қуантады - соңғы бірнеше маусымда алғаш рет. Әдетте, барлық көрсеткіштер - табиғаты да, желімшесі де, ЖДИ (желімшенің деформация индексі), сондықтан астық сенімді үшінші сыныпқа өтеді. Сондай-ақ, 70%-дан бастап дурумның мөлдірлігі де қуантады, бұл Еуропаға экспортқа үміттенуге мүмкіндік береді.

Қыркүйектің бірінші аптасының соңында «Найдоровское»-да бидай алқаптарының 60%-ы және зығырдың 40%-ы жиналды. Олар сондай-ақ картопты жинай бастады.

Енді ең бастысы - егін жинау аяқталғанға дейін ауа-райы қолайлы болғаны. Өйткені, әрбір жаңбыр фермер үшін көлемде де, егін ретінде де шығынға ұшырау қаупі болып табылады.

«Найдоровское» ЖШС ұжымына маусымның сәтті аяқталуын және ауыл шаруашылығы өнімдерінің лайықты бағасын тілейміз! Сонда оны «Астық Транс» компаниясының астық вагондары алыстағы да, жақын маңдағы да өткізу нарықтарына тасымалдайды. Біз жоба серіктестерінің қолдауымен JAC T9 пикапында АгроКеруен Егін 2025 бағыты бойынша әрі қарай жүреміз:

«Эридон Қазақстан» - өсімдіктерді қорғау және озық агротехнологияларды жеткізуші;

«Астық Транс» - Қазақстандағы астық вагондарының ірі операторы;

JAC - Қазақстандағы жаңа автомобильдердің Үздік-5 жеткізушілерінің бренді.

Сергей Буянов