Неліктен фермерлер өнімділікті азайтады

Фото көзі: ElDala.kz

«Приречное» агрофирмасында көктемгі егіс алдағы күндері басталады. Семейден 25 шақырым жерде орналасқан бұл шаруашылық - Шығыс Қазақстандағы ең ірі шаруашылықтардың бірі. Мұнда мал шаруашылығымен және өсімдік шаруашылығымен айналысады. Жайылымдарды қоса алғанда, жердің жалпы ауданы - 40 мың га, суармалы егістік - 1800 га, бұл Семей мен Өскеменді көкөніспен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

- Биыл қыс аяз тұрғысынан жұмсақ болды, бірақ жауын-шашын аз болды, - дейді портал ElDala.kz Мұхит Тұмабаев, «Приречное» агрофирмасының директоры. - Егер көктемгі жаңбыр жеткілікті мөлшерде жаумаса, онда фермерлерге қиын болады. Әрине, суару бізге белгілі бір дәрежеде көмектеседі, суарылатын учаскелерде біз жоспарланған өнім аламыз. Дегенмен, ауа-райы тосын сыйынан біз сақтандырылмағанбыз. Мысалы, егер қырыққабат, пияз, жүгері, жоңышқа үшін +27-ден жоғары жылу болса, бұл қалыпты жағдай, бірақ картоп таяз болады.

Картоп көбірек отырғызылады

Биыл Приречныйда олар картоп отырғызуды 309 гектарға дейін арттыруды жоспарлап отыр, өйткені бүгінде аймақта картоппен айналысатын бір ферма қалды.

- Бұрын 200 га отырғыздық, тіпті қайда қою керектігін білмейтінбіз, ал қазір шығыста тек біз ғана қалдық, - деп түсіндірді Мұхит Тұмабаев (фотода). - Көптеген шаруашылықтар, менің әріптестерім өткен маусымнан кейін банкротқа ұшырады, сондықтан картопқа сұраныс артады. Біз ең соңғы қырыққабатты отырғызамыз, 1-15 маусым аралығында біз 30 га отырғызамыз. Алдымен біз оны үлдірмен жабамыз, суарамыз, содан кейін оны ашық топыраққа отырғызамыз. Егер кешіксек, онда оның пісіп-жетілуіне уақыт болмайды. Біз оны 5-20 қазан аралығында жинаймыз. Сондай-ақ, дәнді дақылдар, жүгері, сүрлем, пияз, қызылша, сәбіз егеміз.

Кәсіпорын директорының айтуынша, биылғы егіс науқанының басты қиындығы - бағаның шектен тыс өсуі. Фермерлер қаражаттың жетіспейтіндігін сезінеді.

Бәрінің бағасы қымбаттады

- Бағалар ессіз өсуде, биылғы жылы тіпті қорқынышты, - деп шағымданды Мұхит Тұмабаев. - Егер біз өткен жылы 500 млн теңге кредит алсақ, қазір екі есе көп қарыз алуға тура келеді. Мысалы, аммофос өткен жылмен салыстырғанда 206%-ға қымбаттады. Бұл фермерлер үшін қандай ауыртпалық екенін елестетіп көріңізші? Мемлекет жартысын төлесе де, бәрібір қиын. Аммиак селитрасын 2020 жылы тоннасына 82 мың теңгеден, 2021 жылы-138 мың теңгеден, ал биыл - 200 мың теңгеден сатып алдық. Немесе калий сульфатын: өткен жылы тоннасына 299 мың теңгеден, ал биыл - 587 мың теңгеден сатып алдық. Яғни 96% - бағаның өсуі.  Аммоний сульфатын өткен жылы тоннасына 110 мың теңгеден сатып алды, ал биыл - 350 мың теңге, 216%-ға қымбаттады. Бұл - тек минералды тыңайтқыштар. Тыңайтқышсыз ештеңе қалыпты өспейді, әрқашан ақылмен қоректендіру керек.

Тақырып бойынша оқу: Алматы облысында егін науқаны басталды

Арамшөптермен күресу қиынырақ болды, өйткені гербицидтердің бағасы еуро бағамына байланысты. Голландиядан сатып алынатын сәбіз, пияз, қырыққабат, қызылша тұқымдары да қымбаттады.

- Бізде техника да импорттық, ол жерде бәрі де еуро бағамына байланысты және барлығы өнімнің өзіндік құнына жүктеледі, - деп түсіндірді Мұхит Тұмабаев. - Биыл біз техниканы жаңартуды жоспарламаймыз, өйткені өткен жылы жаңартылды, бірақ қосалқы бөлшектер әлі де қажет. Бізде егіншілікте жұмыс істейтін техника 50% еуропалық: неміс CLAAS комбайндары, Agrotron тракторлары, жем-шөп жинау және т.б.  Бұрын жеткізушілермен біз соманың 50%-ын төлейміз, қалғаны кейінірек деп келісетінбіз. Ал қазір бұған ешкім бармайды. Әлемдегі жағдай өте тұрақсыз, ертең не болатыны белгісіз, бәрі шығынға ұшыраудан қорқады, сондықтан олар 100% алдын ала төлем жасауды талап етеді.  Қарапайым, тіпті электр қуаты да қымбаттады.

Ұзақ мерзімді кредиттер қажет

«Приречное» агрофирмасы директорының айтуынша, дәл осы ұзақ мерзімді кредиттер алу мүмкіндігі бүгінде фермерлер үшін мемлекеттің ең өзекті қолдауына айналар еді. Төлемді кейінге қалдыру ұсынылады - төлемдерді кредит алғаннан кейін кем дегенде бір жылдан кейін бастауға болады.

Тақырып бойынша оқу: ҚР Үкіметі аграршыларға трейдерлер арқылы несие беруді ұсынды

- Қазір біз бірден төлей бастауымыз керек, мен әлі егін жинап бастамаған кезде ұзақ мерзімді кредит қайда? - Мұхит Тұмабаев сұрақ қояды. - Олар үш жылға айналым қаражатын береді, бірақ мен қазан айында төлемді бастауым керек. Егер мен үш жылға алсам, онда кестеде төлемдердің басталуын кем дегенде 1-1, 5 жылдан кейін қойыңыз. Әйтпесе, қалай жұмыс істеу керек? Мысалы, 1 млрд теңге алдым , өтедім - тағы да ал. Қазір біз жыл сайын кепіл, жыл сайын бағалау жасаймыз, мұның бәрі - қосымша шығындар. Сонымен қатар, биыл кредиттер жылдық 17%-бен беріледі, ал ол арқылы мөлшерлемені субсидиялауға болатын  «Даму» қорымен мәселе әлі шешілген жоқ. Бізде күтуге уақыт жоқ, бәрін қазір сатып алу керек, әйтпесе кейін кешігіп қаламыз.

Ақшаңды жоғалтқың келсе - ауыл шаруашылығына сал

Бұл қиындықтар «Приречное» агрофирмасында қатты сезіледі, дегенмен шаруашылық аяғына нық тұрып, қазақтың ақбас және Әулиекөл мал тұқымдарының ірі асыл тұқымды репродукторы, елдегі асыл тұқымды ақбас тұқымдарын сату бойынша көшбасшы болып табылады.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда асыл тұқымды ақбасты сатушылардың санының ТОП-10 тізімі

- Бизнес жолға қойылған сияқты, шаруашылықта бәрі ретке келтірілген, қажетінше жасалған, бірақ кейде бір іркіліп қаламыз, - деп мойындады Мұхит Тұмабаев. - Дегенмен, біз әр айдың 7-күні тұрақты түрде 15 млн жалақы төлейміз. 20-күнге дейін барлық салықтарды жабу қажет - табыс, мүлік, зейнетақы, сақтандыру. Төлемесең - шот жабылады. Бірде қатемен 70 теңге (!) салық бересі болдық, бізге екі күнге шотымызды жапты. Ал жазда ақшаны қайдан аласың, сататын ештеңе жоқ. Семей полигоны біздің өңірде болғандықтан, біз де жұмыскерлерге өз қалтамыздан төлейміз, алайда бұны мемлекет төлеуі тиіс. Бұл шығын да біздің тауардың өзіндік құнына жүктеледі. Ыстық - жаман, суық - жаман, жаңбыр аз - жаман, күз - жаңбыр жауды, біз егінді уақытында жинай алмаймыз - жаман. Ашық өндіріс - бұл өте қауіпті бизнес. Бір таныс банкир маған: «Егер ақшаңды жоғалтқың келсе - ауыл шаруашылығына сал», - деп жиі айтады.

Жеке көзқарас қажет

Мұхит Тұмабаевтың пікірінше, мемлекет бүгінде барлық жаппай субсидиялармен шектелмей, фермерлерге көмек көрсетудің икемді және жеке тәсілдерін іздеуі тиіс:

- Кеңес заманында бұл жерде шошқа шаруашылығы болды, мен 3,5 мың тонна шошқа етін өткіздім, ал басқа шаруашылық 500 тонна тапсырды, біз бірдей жалақы алдық, - дейді Мұхит Тұмабаев. - Бірақ қазір нарықтық қатынастар. Бір жер - бай, екіншісі - орташа, үшіншісі - кедей. Ал субсидияларды барлығы бірдей аламыз, мұндай тәсілмен субсидиялар ешқашан жетпейді.  Менде бонитет балы - 9-12%, қарашірік жоқ, ал бізде Шемонаиха, Глубокое тәрізді аудандар бар, онда бонитет - 60 балл және одан жоғары, кейбір жерлерде 90-ға дейін жетеді. Қалай болғанда да, жаңбыр аз жауса да, олар маған қарағанда екі есе көп өнім алады. Бірақ мемлекеттік қолдауды біз бірдей аламыз. Сондықтан мен оларға ешқашан бәсекелес бола алмаймын, менің шығындарым үш есе, ал олардың өнімі екі есе көп. Немесе Жамбыл жігіттері мен біз - картопты бірдей өсіреміз, бірақ климаттық жағдайларға байланысты бізде әрқашан қымбат болады.

Тақырып бойынша оқу: Шығыс әулиекөлі. АгроКараван Ет 2021, 3-күн

Сондай-ақ, Приречный директоры бір литр сүтке субсидия бар сүт өндірісінде сияқты, тапсырылған салмақ бойынша субсидия жасауды ұсына отырып, көкөніс өсірушілерді субсидиялау әдісін қайта қараған жақсы болар еді деп санайды.

- Міне, шығыста іс жүзінде көкөністермен жалғыз біз айналысамыз, неге олай жасамасқа: қанша килограмм көкөніс тапсырдым, мемлекет сонша соманы саған қайтарады, - деп ойымен бөлісті Мұхит Тумабаев. - Сонда мінсіз есеп пайда болар еді. Фермер салмағы бойынша субсидия алатынын біліп, өзінің барлық егінін толығымен ескеруге тырысады. Өндірілген өнім көлемі дәл көрсетілген болар еді, ал салықтарды айналып өту мүмкін емес еді. Ал кейбір шаруашылықтарда, мысалы, күнбағыс өсіретін шаруашылықтарда өз өнімдерін зауытқа тапсыру ниеті жоқ, өйткені ресми түрде, мысалы, 1000 тонна тапсырды - олардан салық төлеу керек. Сондықтан олар есепке алмай, қолма-қол ақшаға сатуға тырысады. Мемлекет үшін салықтар төленбейді, ал егін ресми түрде төмендейді, бүкіл бухгалтерлік есеп бұзылады. Сатылған көлем үшін субсидия болған кезде фермер үшін де, мемлекет үшін де, халық үшін де тиімді болар еді. Бұл - түсіну және талқылау үшін маңызды сәттер. Ауыл шаруашылығы министрлігі қазірдің өзінде ойлансын, мүмкін, ол жағдайды жақсы жаққа өзгерте алар.

Андрей Гончаров