Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Не себепті Қазақстандық ұн өндірушілер сыртқы нарықтағы орындарын жоғалтты
04 июня 2020
Экономикалық дағдарыс - кейбіреулерге зиянын тигізсе, ал басқаларға даму үшін жаңа мүмкіндіктер береді. Осылайша, биылғы көктемде Қазақстанндық ұн өндіру саласы қарқынды дамудың ерекше перспективаларына ие болған еді. Шынында да, короновирустық дүрбелең жағдайында ішкі нарықта да және шетелде де ұнға деген сұраныс артты.
Өкінішке орай, үкімет сұраныс кезінде ұнды сатудың орнына, оны азық –түлік қауіпсіздігі үшін экспорт көлеміне шектеу салуды дұрыс деп санады. Квоталар сәуір-мамыр айларында болды, тек 1 маусымда алынып тасталды. Осы сәтте он жыл көлемінде бірқалыпты болған сала өз мүмкіндігін жіберіп алды.
Аталған саланың тарихын санмен айтсақ
Қазақстандық ұн зауыттарының табысты кезеңдері артта қалғандай: 2007 жылы ел 1 млн. 454 мың тонна ұн экспорттап, әлемде бірінші орынға шықты. Осылайша ұн өндірісінің артуы тағы үш жылға жалғасты (2008 ж. - 1,8 млн., 2009 ж. - 2,247 млн., 2010 ж. - 2 млн. 296,7 мың тонна). Бұл уақыт елдегі диірмендердің саны мыңға жақындаған сәтті кезең болды.
Тақырыпты оқу: Бидай ұнының экспорты 2019/20 жылдардың шілде-желтоқсан айында 31%-ға қысқарды
Алайда, 2011 жылы аталған салада құлдырау басталды, себебі Орталық Азия елдері Қазақстаннан дайын өнімді (ұн) емес, арзан шикізатты (бидайды) сатып алып, өз диірмендерін дамыту туралы шешім қабылдады. Өкінішке орай, қазақстандық шенеуніктер отандық бизнестің жағдайын қорғауға шамалары болмады. Осылайша олар көрші елдерге қазақстандық ұнға қорғаныс баждарын енгізуге, теміржол тарифтерін көтеруге және өңделген өнімдерден гөрі астықты Қазақстаннан шығаруға мүмкіндік беріп, тиісті шараларды қолданбады.
Осының нәтижесінде Қазақстан халықаралық ұнды нарыққа шығаратын ірі тасымалдаушы мәртебесінен айрылды. Өндіріс көлемі төмендей бастады: 2011 жылы - 1,9 млн., 2012 жылы - 2,244 млн., 2013 жылы - 1,875 млн., 2014 жылы - 1,844 млн., 2015 жылы - 1,822 млн. Ал 2016 жылдан бастап, Африка құрлығына шыққандықтан тағы да өсу байқалды, бұл жылы -2,391 млн. болды, 2017 жылы - 2,315 млн., 2018 жылы - 2 миллионнан сәл артық болды. 2019 жылы қайтадан құлдырау басталды, өйткені Өзбекстан мен Пәкістан бәсекелес болып, Ауғанстандағы қазақстандықтарды ығыстыра бастады, осылайша небәрі - 1,4 млн. тонна ұн шығарылды.
Ұн өндірісін дамытуға деген мүмкіндік
Биылғы жылдың нәтижесі де көңіл көншітпейтіні анық: статистикаға сәйкес қаңтар-наурыз айларында Қазақстан тек 330 мың тонна ұн экспорттады. Бұл айына шамамен 110 мың тоннаны құрайды. Мұндай көлеммен өткен жылдың көрсеткішіне де жету оңай емес.
Сонымен бірге наурызға арналған квотаны ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі небәрі 70 мың тонна деңгейінде белгіледі, дегенмен бұл ұн сатуды бірнеше есеге арттыруға мүмкіндік берді.
- Ұнды шетелге жіберу үшін астықты экспорттауға шектеулер енгізу ел экономикасы үшін ең қолайлы және тиімді нұсқа болды, - деді Dikanshy (ОҚО) директоры Дмитрий Пампур. -Сонымен қатар, бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне ешқандай қауіп тудырмайтын еді. Бізде шетелге сонша ұнды жіберу үшін техникалық мүмкіндігіміз жоқ, бұл ішкі нарыққа ешқандай да қауіп төндіруі мүмкін емес. Бірақ бұл 10 жыл бұрын көп мөлшерде астықты экспорттай бастағанымызда жоғалтқан әлемдік нарықтағы көшбасшылық орнымызды қалпына келтіріп, бұл салаға өте жақсы серпін берер еді. Біздің диірмендер барынша күш салып жұмыс істеп, ондаған мың жұмыс орны ашылатын еді. Адамдар 42 мың теңге жәрдемақы емес, жұмыс істеп жалақы алады. Бұл шаралар экономиканы қолдау емес!
Өзбек, тәжік және ауған ұн зауыттары өздерінің Қазақстаннан әкелген астықпен жұмыс істейтін диірмендерін тоқтатуға мәжбүр болатын еді. Олар мұны түсіністікпен қабылдаған болар еді, себебі әркім ең алдымен өз экономикасын дамыту туралы ойлануы тиіс қой. Көршілер азық-түлік қажеттіліктерін Қазақстаннан ұн сатып алу арқылы қамтамасыз ететін еді.
Тақырыпты оқу: ҚазАгро Ауғанстанға қазақстандық ұнды апарудың жолдарын қарастыруда
Оның үстіне, бұл шешім қазақстандық ұн тарту өнеркәсібіне жақсы жағдай болады, себебі, жоғары сапалы қазақстандық ұнмен жұмыс істеп дағдыланған көптеген наубайханалар барлық тыйым салудан кейін оны қайтадан таңдайтын болады.
Жіберіп алған мүмкіндіктер
Бірақ бәрі керісінше болды. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі, ең алдымен, ұн экспортына тыйым салды. Содан кейін, бұл оны квоталар бойынша шығаруға мүмкіндік берді (сәуірде 70 мың тонна және мамырда 150 мың тонна). Сонымен қатар, астықты экспорттауға арналған наурыздағы квота ұнға берілетін квотадан үш есе жоғары болды - 70 мың тоннаға қарағанда 200 мың тонна. Әрине, бұл отандық өндіріске соққы болып тиді.
-Ағымдағы жыл басы оңай басталмады, - деді Дмитрий Пампур. – Жыл сайн болатын көктемгі астық бағасының өсуі болған жоқ. Өткен жылдың соңында астыққа қаражат салған адамдар қазірдің өзінде қиын жағдайда отыр: уақыт өтіп жатыр, нарық құлдырап жатыр, ештеңе сатылмады. Бізде егер өнімді дер кезінде сатпасаң,шығынға ұшырайсың. Мұндай адамдар үшін квоталарды енгізу осы қиындықтан шығудың жолы болды - баға көтеріліп, олар өз өнімдерін жақсы бағамен сата бастады. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі саналы түрде осы квоталарды енгізу арқылы дәл осы нарық қатысушыларына жағдай жасады.
Иә, бұл шектеулердің енгізілуі экспорттық бағаға әсер етті, аталған жағдай Қазақстан үшін жақсы болды. Сәуірде олар төртінші сұрыпты бидайдың тоннасын 255 долларға, ал мамырда 270 долларға сатты. Шектеулерге дейін бұл $ 230 - $ 240 болатын. Алайда, астықтарын лицензияланған элеваторларда сақтаған нарық қатысушылары ғана осындай жеңілдіктерге қол жеткізе алды. Бұл ірі компаниялар, негізінен Қазақстан астық одағының мүшелері болатын. Шағын және орта саудагерлер жұмыс істей алмады.
-Біздің тобымызда еліміздің түкпір-түкпірінен келген 150 саудагер біріктірілген, - деді елордалық Nurly Zhol Trade сауда компаниясының бас директоры Қанат Көбесов. - Олардың тек екеуі ғана аталған экспорттық квотаны алды. Қалғандары астықты өз қоймаларында сақтаған, сондықтан олар өтініш бере алмады. Шындығын айтсақ, бізді ешкім елемеді, біз бұл жұмыстарға қатыса алмадық.
Ұн мәселесіне келер болсақ, оның тоннасы 270 доллардан 340 долларға дейін өсті. Оның экспортқа сатылуы Қазақстан экономикасына шикізат саудасынан гөрі шетелдік валютадағы кірістен 35-40% артық пайда әкелетіні анық.
Тақырыпты оқу: Астық өндірушілер қазақстандық ұн экспортына салынатын квотаға қарсы
Алайда, Ауыл шаруашылығы министрлігінің прагматикалық емес шешімі мынандай мүмкіндіктерді пайдаланбады: отандық өндірісті қолдамады, жұмыспен қамту шаралары артқан жоқ, елге валюта түскен жоқ. Осындай келеңсіз жақтарды бұдан әрі де тізіп айта беруге болады.
Нарықтағы мүмкіндікті жоғалту
Ең өкініштісі - ұн экспортына салынған шектеулердің салдарынан қазақстандық өңдеушілер сыртқы нарықтардағы өз позицияларын-орнын жоғалтып алды. Бұл ұзақ уақыт теріс әсер ететін болады. Сенімді серіктестердің арасындағы беделді қалпына келтіру үшін көп уақыт қажет (олар диірмендердің кінәсінен зардап шеккен жоқ).
Мысалы, Ауғанстан соңғы жылдары Қазақстан ұнын негізгі сатып алушысы болып табылады. Қазақстан экспортты шектегеннен кейін, ауғандықтар ұзақ ойланбастан Иран порттары арқылы Украинадан ұн сатып алды.
-Сонымен қатар, Қытай бағытындағы біздің көпжылдық күш-жігеріміз осы салынған шектеулерге байланысты төмендеді, - дейді «Мутлу» ұн тартатын компанияның директоры Дос-Мұқасан Таукебаев (Қарағанды). - Біз бес жыл бойы сол нарыққа кіру үшін бар күшімізді салып, жұмыс жасадық. Бірақ қазір олар Қытайдағы өз тұтынушыларын жоғалтып алды, олар енді Түркиядан ұн сатып ала бастады. Сонымен қатар, ол елдер енді бидайды Австралиядан немесе Канададан әкеліп, өздері ұн етіп өңдейтін болады.
Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан ұнды Ресейден әкелді. Иә, аз көлемде болса да енді ресейлік экспорттаушылар Орталық Азия нарығына қол жеткізе алды, енді бұл қалыптасқан ынтымақтастық қазақстандық өндірушілерді осы нарықтан ығыстыра бастайды.
Тақырыпты оқу: Ұн экспортына салынған шектеу аталған саланың өндірушілеріне соққы болды
Міне осылайша жағдайды пайдаланудың орнына, Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі дағдарыс жағдайында ел экономикасына пайда әкелудің орнына, жұмысты қиындатып, оны өз іс-әрекеттерімен одан әрі ушықтырды.
