АӨК субсидиялау ережелері «жасырын» өзгертілуде

Қазақстанның мал шаруашылығында осы күнге дейін бірқатар жүйелі мәселелер шешілген жоқ, бұл саланың дамуын тежейді. Бұл сақтандырудың ашық қолжетімді тетіктерінің жоқтығы, малды бастапқы есепке алу схемасының әлсіздігі, тұқымдық сапасын бағалаудың ескірген қағидаттары және мемлекеттік қолдаудың тұрақсыздығы.

Бұл туралы ElDala.kz порталына Республикалық ақбас тұқымды қазақ палатасының атқарушы директоры Дәурен Матақбаев айтып берді.

Нұр-Сұлтанда 20-22 қазанда KazAgro/Kazfarm 2021 көрмесі аясында ақбас тұқымының 70 жылдығына арналған іс-шаралар өтеді. Қазіргі кезде қазақтың ақбас сиыры қазақстандық мал шаруашылығының басты игілігі мәртебесін сенімді ұстап отыр және бүкіл әлем бойынша қызығушылық тудыруда. 

- Моңғолдар қазақтың ақбас тұқымды малына кезекте тұр, - деді Дәурен Матақбаев (суретте). - Қытайдан, Африкадан, Латын Америкасы елдерінен сұраныстар бар. Бірақ асыл тұқымды малды экспорттауға тыйым салу жеткізілімге кедергі келтіреді.

Тақырып бойынша оқу: Аргентина фермерлері ақбас туралы армандайды

Әзірше шешімді қазақ ақбасы палатасы «Асыл түлік» мал шаруашылығындағы асыл тұқымды іс жөніндегі республикалық орталықпен ынтымақтастықтан тапты: палата станция үшін екі асыл тұқымды бұқа сатып алып, оларды ұрықты соруға қойды. Егер генетикалық талдау материалдың жоғары сапасын растаса, онда ол шетелдік тұтынушыларға жіберіледі.

Бұл ретте, егер Қазақстанда малды есепке алудың бастапқы деректерін жинау жүйесі жұмыс істеген болса, тұқымдық материалдың экспорты әлдеқайда белсенді дами алар еді. Алайда, ол ұрықтану күйінде болады.

 - Фермерлер аз табады және көбіне осы инфрақұрылымды дамытуға қаржы сала алмайды, - деді Дәурен Матақбаев. -Ал бізге өзіміздің селекциялық-асыл тұқымдық жұмысымызды ілгерілету үшін малды есепке алу қажет. Өйткені, Қазақстанда әлі күнге дейін кеңес заманында әзірленген малды сұрыптау қолданылады. Ал біз бүкіл әлем көшкен рулық құндылықты бағалаудың индекстік жүйесіне көшуіміз керек. Осының арқасында шетелдік мамандар жануардың генетикалық әлеуетін белгілі бір сарапшы ұнатқан ба, жоқ па деген негізде емес, өз деректерін, ата-аналары, ата-әжелері, ағалары мен әпкелерінің деректерін есептеу негізінде бағалай алады. Онда қазірдің өзінде толық өсу Big Data қолданылуда.

Индекстік бағалаудың негізі өткен ғасырдың 20-жылдарында қаланды, бірақ содан кейін ақпараттың үлкен көлемін талдауға мүмкіндік болмады. Ол 80-ші жылдары компьютерлердің пайда болуымен дами бастады.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстан әлемдік ет нарығына қалай шыға алады

Бүгінгі күнге дейін алдыңғы қатарлы елдер, ең алдымен АҚШ, геномдық бағаға ауысып, индекстік бағалаудан одан әрі кетті. Осының арқасында олар бұзаудың әлеуетін туылғанға дейін, эмбрион сатысында есептей алады. Қазақстан бұл бағытта әлі қозғала бастаған жоқ: ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінде осы жылдар ішінде бұған қолы сол күйі жеткен жоқ. Мұндай өзгерістерсіз селекциялық жұмыс, жаңа сызықтар, жаңа типтер алу, түрдің белгілі бір жағдайларға бейімделуі қалыпты жағдай бола алмайды.

Сонымен бірге, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мүлдем басқа нәрселермен айналысады: мысалы, мемлекеттік қолдау көрсету ережелерін үнемі қайта жазу. Шенеуніктердің осы «шығармашылығына» байланысты фермерлер өздеріне тиесілі шағын субсидияларды алған кезде де қиындықтарға тап болады.

- Мысалы, фермер шетелден мал сатып алу туралы шартқа қол қояды, - деді Дәурен Матақбаев. - Сол қазақтың ақбас тұқымын - 2 мыңнан астам бас - біз осы бағдарлама басталған кезде Ресейден әкелдік. Ангус пен герефордтың артынан бәрі бірдей үйіле қалған жоқ. Яғни, адамдар олардың инфрақұрылымы жоқ екенін, ақбас сатып алуға кеткенін түсінген. Келісім жасалды, бірақ не болып жатыр? Фермерлер несие мөлшерлемесін бұзады: бюджетте оны субсидиялау үшін қаражат жоқ, ал 4% орнына адамдар 15% төлеуі керек. Бұл ауыр қосымша жүктеме.

Сондықтан Дәурен Матақбаев ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінде Президент Тоқаевтың 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында айтылған тапсырманы орындау - мемлекеттік қолдау құралдарының тұрақтылығы мен ұзақ мерзімділігін қамтамасыз ету өте маңызды деп санайды.

- Соңғы екі жылда субсидиялау ережелерін екі рет өзгертіп үлгердік, - деп атап өтті Дәурен Матақбаев. - Егер қандай да бір жағдайларда бұл ашық түрде, барлық тараптардың талқылауымен және келісуімен жасалса, басқа жағдайларда бұл «жасырын» болады және біз өзгерістер туралы іс жүзінде білетін боламыз.

Тақырып бойынша оқу: Win to win: Қазақстанға ет экспортынан ақша табуға кім көмектеседі

Ақбас палатасының директоры жақындағы мысалды келтірді: оған Солтүстік Қазақстан облысының бір ӘКК басшысы қоңырау шалды. Олар осындай мәселеге тап болды: ережелерде кенеттен субсидия алу үшін сізде тіркеме нөмірі болуы керек деген тармақ пайда болды. Яғни, фермерлер сәуір-мамыр айларында келісімшартқа отырды, жануарларды алып келді, субсидия алуға жүгінді - және іс жүзінде оларға мемлекеттік қолдауға ие болуға мүмкіндік бермейтін өзгерістер туралы білді. Тіркеме нөмірді алу үшін сізге екі-үш ай және қосымша шығындарға қаражат қажет. Сонымен қатар, осы мерзім ішінде субсидияларға бөлінген бюджет қаражаты аяқталуы және фермер түксіз қалуы мүмкін.

- Олай болмау керек, - деді Дәурен Матақбаев. - Содан кейін көптеген сарапшылар айтқан жолмен жүру керек - субсидиялар болмаған кезде жүйеге келу керек, ал мемлекеттік қолдау саланы ұзақ арзан несиелермен қамтамасыз етуден тұрады. Әлемдік тәжірибені талдау мұндай тәсіл енгізілген экономикаларда әрдайым өсу болатынын көрсетеді. Менің ойымша, фермерлер, егер олар 25 жылға 2-3% несие алса, қайта өңдеуге қарсы болмас еді.

Айтпақшы, кәдеге жарату туралы - ол малшыларға ауыр тиді, өйткені олар жемшөп дайындау паркін жаңарта алмайды. Бұл мәселе биылғы жылы құрғақшылық пен жемшөптің жетіспеушілігі жағдайында айқын көрінді. Егер фермерлер тиісті ауылшаруашылық машиналарымен қамтамасыз етілсе, онда олар жағдайдан оңай шығар еді.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстандық етті арабтар күтуде

- Жалпы құрғақшылық пен малдың қырылуы бойынша жалғыз дұрыс шешім - сақтандыру жүйесін енгізу деп есептеймін, - деп атап өтті Дәурен Матақбаев. - Бұл өсімдік шаруашылығына енгізілуде, мал шаруашылығына да қажет. Құрал адал, ашық және қолжетімді болуы керек. Сонда ешкім мемлекетті кінәлай алмас еді: сақтандырылмадың ба - барлық салдарды өзің жең.

Сергей Буянов