Бұқаны 100 мың долларға қалай сатуға болады

Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстандық асыл тұқымды ІҚМ репродукторларын құруға қомақты қаражат жұмсалды. Олар негізінен шетелден ең жақсы ет тұқымдарының - ангус, герефорд және басқа да сапалы мал басын әкелуге кетті. Нәтижесінде, Қазақстанда асыл тұқымды жас төл өндірушілердің жеке желісі пайда болды. Алайда, репродукторлардың экономикалық қайтарымы әлі де аз, әсіресе оны шетелдік тәжірибемен салыстырсақ. Онда элиталық асыл тұқымды малдардың бағасы он мың доллар болуы мүмкін, ал бізде миллион теңгеге сату табыстың шыңы болып көрінеді.

Тоқыраудың себебі неде және асыл тұқымды мал шаруашылығын дамудың жаңа деңгейіне және табыстылыққа қалай шығаруға болады? Бұл туралы ElDala.kz порталына KazBeef компаниясының бас директоры Бейбіт Ерубаев айтып берді.

Сапа индексі

Бүгінгі таңда Қазақстанда ірі қара малды бағалаудың кеңестік жүйесі қолданылады. Бұл - тұқымды, сыртқы түрін, өнімділігін және т.б. ескере отырып, жануардың сапасын бағалау. Алайда, бүгінгі таңда бұл әдіс нарық талаптарына сәйкес келмейді. Ғылым алға жылжыды және бүкіл әлемде малды индекстеу қолданылады. Бұл жануардың селекциялық индексін – генотип негізінде бірқатар белгілер салынған теңдеуді шығаруды қамтиды. Бұл жағдайда асыл тұқымдылық ескеріледі. Белгілер әр түрлі, сапалы және сандық болуы мүмкін. Мысалы, ет бағытындағы ірі қара мал үшін тез салмақ жинау мүмкіндігі маңызды, ал сүтті мал үшін сүт мөлшері маңызды. Селекциялық индекс негізінде жас жануарларды бағалай отырып, ересек жануардың қалай өсетінін сенімді болжауға болады.  Сонымен қатар, әке мен ананың индекстеріне қарап, эмбрион сатысында тұрған жануардың қандай болатынын анықтауға болады.

- Қазір бірде-бір елге, оның ішінде Қазақстанға мал сапасын бағалаудың жаңа жүйесін дербес ойлап табудың мәні жоқ, - деп атап өтті Бейбіт Ерубаев (бас фотода). - Индекстік бағалау бар және біз оны тек қана енгізуіміз керек. Оны әлемдегі асыл тұқымды жануарлардың барлық негізгі жеткізушілері мойындайды және егер біз оны өзімізге енгізе алсақ, бұл бізге әлемдік нарыққа жол ашады. Яғни, біз өз малымызды тек Қазақстанның ішінде ғана емес, басқа елдерге де сата аламыз.

Бүгінгі таңда сұрыптаудың ең жақсы әдісі - EPD индекстерін қолдану (expected progeny difference - ұрпақтың күтілетін айырмашылығы). EPD - бұл қызығушылық белгісінің көрінісіне әсер ететін барлық гендердің табындық құндылығын бағалау жүйесі. Ол Солтүстік Америкада бір тұқымды жануарларды салыстыру үшін кеңінен қолданылады.

Табындық қауымдастықтар экономикалық маңызды белгілер бойынша көптеген мәліметтерді қолдана отырып, EPDs есептейді. Әкесінің өнімділік көрсеткіштерін ұрпақтың көрсеткіштерімен толықтырған кезде EPD дәлдігі артады және ақпарат сенімді болады.

Индекстік бағалау үшін пайдаланылатын деректер қорында әлемнің ондаған миллион мал басының деректері бар. Бұл әлеуетті сатып алушыға көрсеткіштерді салыстыруға және асыл тұқымды малдың бағасы мен сапасының ең жақсы арақатынасын таңдауға мүмкіндік береді.

Өндірушілер туралы жиынтық мәліметтерде көрсетілген EPDs көрсеткіштері тұқым бойынша әр түрлі болуы мүмкін, бірақ табындық қауымдастықтардың көпшілігі келесі белгілер туралы ақпаратты орналастырады:

Төлдеу жеңілдігі (Calving Ease) Тұтас ет белгілері (Carcass Traits) Тұтас ет құндылығы (Grid Value)

Төлдеу кезіндегі масса (құс салмағы) Жыныс бездері шеңберінің өлшемі (Scrotal Circumference) Ет құндылығы (Beef Value)

Емшектен айыру кезіндегі масса (Weaning Weight) Бір жастағы өсу (Yearling Height) Бұзаудың құндылығы (Weaned Calf Value)

Бір жастағы массасы (Yearling Weight) Тұрақтылық (Stayability) Сиырдың өнімділігі (Cow Efficiency)

Сүт Бордақылау құндылығы (Feedlot мәні).

Болжамды әлеует

Бұл жоғары сапалы мәрмәр сиыр етін өндіруді жоспарлап отырған шаруашылықтар үшін өте маңызды. Оған деген сұраныс өсуде, соның ішінде Қазақстан ішінде ет комбинаттары премиум мал үшін қосымша ақы төлеуге дайын. Әлемдік нарық та біртіндеп ашылуда. Сонымен, мал өсірушілердің алдында малдың дәл осы түрінің қан құйылуға байланысты табынды жаңарту міндеті тұр, бұл қажетті параметрлер бойынша жақсартуға мүмкіндік береді. Оның ішінде мәрмәрге бейімділік – бұл генетикалық жолмен де анықталады.

- Көптеген шаруашылықтар оларға төлдің қажетті сапасын беретін бұқаларға инвестиция салуға дайын - төлдеудің жеңілдігі, бір жастағы салмағы, еттің мәрмәрлығы және тағы басқалар, - дейді Бейбіт Ерубаев. - Бұл - фермерге бұқа немесе сиыр сатып алу кезінде дұрыс бағдарлануға және көбірек ақша табуға көмектесетін индекстік бағалау.

Мұның түпкі мақсаты бар - кірісті арттыру. Яғни, егер фермерде мал саны шектеулі болса, жайылым алаңына сүйене отырып, пайданы әр жануардың үлкен салмақ қосуы есебінен ғана арттыруға болады. Салыстырмалы түрде айтсақ, егер Сіз табынның жаңаруына дейін салмағы 275 кг болатын бұқаны бордақылауға тапсырған болсаңыз, онда кейін Сіз 290 кг-нан тапсырасыз. Бұл - Сіз генетикамен жұмыс жасау арқылы алатын пайда.

Тақырып бойынша оқу: KazBeef ет индустриясының моделін қалай құрды?

Өкінішке қарай, қазіргі уақытта түсінікті және болжамды әлеуеті бар асыл тұқымды малды сатып алу тек шетелде қолжетімді. Малды индекстік бағалау енгізілген жерде. Қазақстанда ол әлі жоқ және таңдау кезінде фермер тек тұқымға қарайды. Ангус, ақбас немесе герефордты таңдайды. Табынды жаңарту жоспарын тереңірек зерттеу мүмкін емес. Нәтижесінде не болды? Асыл тұқымды мал өсірушілер малдарын етке баратын сияқты, салмағы бойынша бір бағамен сатуға мәжбүр. Бірақ бүкіл әлемде асыл тұқымды жануарлардың бағасы оның генетикалық әлеуетімен, яғни табынының сапасын жақсарту арқылы сатып алушы фермердің пайдасын арттыру қабілетімен анықталады.

Сондықтан шетелдік аукциондарда жоғары сапалы ет пен жоғары салмақ әкелетін ең жақсы үлгілер ондаған мың доллар тұрады.

Қымбатырақ - демек, жақсы

Егер Қазақстан малды индекстік бағалауды енгізсе және оның негізінде мал бағаларының градациясына келсе, бұдан тауарлы мал өндіретін фермерлер де, асыл тұқымды мал өсірушілер де - бәрі ұтады.

- Өкінішке қарай, қазір фермерлер мұндай нюанстарды жиі түсінбейді, тіпті тұқым сатып алғанда да, сапалық сипаттамаларға емес, бағаға қарайды, - деп атап өтті Бейбіт Ерубаев. - Бір доза 10 доллар, екіншісі 20 доллар тұрады. Екеуі де ангус тұқымды бұқалардан. Фермерлер арзанырақ дозаны таңдайды. Егер біз индекстік бағалауды енгізсек, қымбат тұқымның жақсырақ екенін және бұл олардың бизнесін дамытуға қалай көмектесетінін нақты көрсете аламыз.

Бұл ретте, Қазақстанда индекстік бағалауды енгізу үшін кедергілер жоқ. 2012 жылы KazBeef осындай әрекетке барды. Алайда, ол кезде ішкі нарық бұған дайын болмады, ал фермерлерге бұл қажет емес еді – барлығына қосымша шарттарсыз кем дегенде асыл тұқымды жануарлар қажет болды.

Тақырып бойынша оқу: KazBeef экономиканың «мәңгілік қозғалтқышын» құруға қалай көмектеседі?

Қазір нарықтағы жағдай өзгеруде, KazBeef өзінің репродукторынан сату үшін асыл тұқымды малды индекстік бағалауды енгізуді қайта бастауға дайындалуда. Бұл жерде ангустар және герефордтар ұсталады. Әрине, сатып алушының таңдауы болуы үшін компанияда жеке мал басын жақсартады – жай және арзан мал немесе қымбатырақ және жақсы мал. Бір бұқаның құны - 500 мың теңге, екіншісі 5 млн теңге, ал ең жақсы даналары аукциондарда сатылатын болады.

- Біздің фермерлерге индекстік бағалаудың не екенін және онымен қалай жұмыс істеу керектігін түсіндіру және уақыт өте келе халықаралық нарыққа шығу үшін біз осы жолмен жүруіміз керек, - деп түйіндеді Бейбіт Ерубаев. - Сонда ғана репродукторлардың өзінде генетика сапасын жақсарту үшін жұмыс істеуге және бүкіл саланы алға жылжытуға ынталандыру пайда болады.

Сергей Буянов