Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарын үсіктер жартылай жойды

Қазақстанның бағбандары жалпы көктемде ауа райының қалай қалыптасқанына риза. Дегенмен жағымсыз жағдайсыз болған жоқ - наурызда қайта суық болды. Фермерлер гүлдеуді қолжетімді құралдармен аман алып қалуға тырысты, алайда төмен температураға сезімтал дақылдар (өрік, шабдалы және шие) зардап шекті. Бірақ қалған жемістер жақсы дамып, күзде Қазақстанда алма, қара өрік, жүзімнің жақсы өнімі күтіледі.

- Бізде 500 га бақ бар, шамамен 20% үсіктен зардап шекті, - дейді ElDala.kz порталына Нұрлан Құралов (суретте), «Амангелді» агроөнеркәсіптік корпорациясының құрылтайшысы. - Болашақта аязға төзімді өрік сорттарына көшуді жоспарлап отырмыз. Біз оларды Түркиядан таптық және өзімізге әкелдік. Олар ұзақ уақыт бойы тек осындай сорттармен жұмыс істеп келеді, ал оралған аяз оларға зиян тигізбейді.

Нидерландтың алтын үшбұрышы

Бағбандық және жүзім шаруашылығы - Қазақстанның оңтүстік өңірлерінде ауыл шаруашылығын дамытудың перспективалық бағыттарының бірі. Бұл салада серпін бар, бірақ оны тәжірибенің және озық агротехнологияларға қолжетімділіктің болмауы тежейді. Бұл артта қалушылықты жеңу үшін Еуропалық қайта құру және даму банкінің шақыруымен бір топ қазақстандық бағбандар маусым айында Нидерландқа барып, онда осы елдің жеміс-жидек өндірісіндегі қағидаларымен танысты.

Тақырып бойынша оқу: Фермерлерге жаңғақтарға ауысуға кеңес беріледі

Соңғы жылдары Нидерландта алмұрт пен шиеге назар аударатыны белгілі, бұл жеміс-жидектерге сұраныс өте жоғары. Нұрлан Құралов сондай-ақ өнімнің перспективалы түрлеріне назар аударып, олардың алаңын кеңейту қажет деп есептейді.

- Бізде алмұрт бар, бірақ олар ауруларға өте осал, - деп атап өтті Нұрлан Құралов. - Сондықтан біз ғалымдармен бірге қандай сорттарды таңдау керектігін анықтауымыз керек. Егер осының бәрін зерттеп, заманауи тәсілдерді енгізсек, шешілмейтін проблемалар болмайды. Ең бастысы - ғылым мен бизнес арасындағы байланыс. Бізде әзірге бұл байланыс жоқ: әр фермер бір нәрсені сынап көреді, аузы күйеді және өте баяу алға жылжиды. Бізде осындай жұмысты үйлестіретін Ұлттық аграрлық ғылыми білім беру орталығы (ҰАҒБО) бар. Бірақ әзірге оның рөлі көрінбейді. Оны шаруалардың игілігі үшін жұмыс істеуге немесе таратуға мәжбүр ету керек. Ал әзірге бізде аграрлық ғылым өз бетінше, бизнес - өз бетінше өмір сүреді.

Сонымен қатар Нидерландта аграрлық өндірісті дамытуға елде құрылған «алтын үшбұрыш» - аграрлық ғылымның, мемлекет пен фермердің байланысы қуатты қолдау көрсетеді. Ғылым білім мен технология береді, мемлекет үйлестіру мен қолдауды қамтамасыз етеді, ал фермерге тек тыныш жұмыс істеу ғана қалады. Құзыретті тәсілдердің арқасында алманың орташа өнімділігі, мысалы, мұнда гектарына 50-60 тоннаға жетеді. Қазақстан әзірге 10 тоннаға жете алмай отыр.

- Біз 1200 аграрлық кәсіпорынмен жұмыс істейтін университетте болдық, - дейді Нұрлан Құралов. - Фермерлер оларға өз проблемалары туралы айтады, ал ғалымдар онымен күресудің жолын іздейді және дайын рецепт береді. Ғылым мен бизнестің байланысы осылай жұмыс істейді. Бұл жүйе 17 миллион халқы бар Нидерландқа ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және экспорттау бойынша АҚШ-тан кейін әлемде екінші орынға шығуға мүмкіндік берді. Жыл сайын олар жерді теңізден жаулап алып, аудандарды кеңейтеді. Елдің атауы - Нидерланд, ол «төмен жерлер» деп аударылады. Елдің бір бөлігі теңіз деңгейінен төмен, оның басталуын бөгеттер ұстап тұр.

Түкті аралар көмекке келеді

Қазақстандық фермерлер, біріншіден, түсімділікті арттыру, екіншіден, зиянкестер мен қолайсыз ауа райы жағдайларына төзімділікті қамтамасыз ету үшін Қазақстанда да енгізуге әбден болатын озық технологиялармен танысып үлгерді.

Жоғары өнімділікке келетін болсақ, бәрі анық - Нидерланд фермерлері ғалымдармен бірлесе отырып, өсімдіктерді қоректендіру мәселелерін мұқият пысықтауда. Бұрын өсімдіктер шығарған барлық элементтер топыраққа енгізілуі керек. Сонда өнімділік жоғары болады.

Өнімнің сапасы мен экологиялық тазалығын қамтамасыз ететін маңызды ерекшеліктердің бірі - бақтарды химиялық өңдеуден биологиялық әдістерге көшу.

- Қазіргі заманғы жылыжайлардың иелері бізде осыған ұқсас заттарды қолданады, - дейді Нұрлан Құралов. - Яғни, зертханаларда зиянкестердің табиғи қарсыласы болып табылатын жәндіктер өсіріліп, оларды өсімдіктерге жібереді. Мысалы, олар қызыл бітелермен оларға қарсы арнайы қоңыздарды жібере отырып күреседі. Бұл - уларды қолданбай тазартудың табиғи процесі. Бақтарда бізде мұндай технология әлі қолданылмайды, бірақ біз оған келгіміз келеді.

Тақырып бойынша оқу: Ауыл шаруашылығы министрлігіне қымбат алмалар не үшін керек

Бұдан басқа, Нидерланд фермерлері түкті араларды тозаңдандыру үшін белсенді қолданылады. Олар арнайы өсіріліп, бақтарға шығарылады. Түкті аралардың артықшылығы - олар көктемгі салқын ауа райында жұмыс істей алады, ал аралар төмен температурада омарталарға тығылады.

- Қазақстанның жылыжайларында мұндай түкті аралар қолданылады, бізге де бақшаларға қажет, - деп атап өтті Нұрлан Құралов. - Бірақ бір мәселе бар - олардың құны. Бір отбасы 100 еуро тұрады, сонымен қатар жеткізу, кедендік рәсімдеу және т.б. Ал 1 га баққа 4-5 отбасы қажет. Бұл - өте маңызды шығындар. Сондықтан бұл мәселеде біз аграрлық ғылымнан қолдау алғымыз келеді - неге біздің ғылыми-зерттеу институттарымыз бағбандар үшін мұндай түкті араларды өсірмеске?

Ғалымдар қазақстандық бағбандарға шие мәселесін қалай шешуге болатынын айтты. Ол мынадан тұрады - өсімдік жақсы гүлдейді, бірақ жемістің түйіні аз қалыптасады. Бірнеше аптаға созылатын ұзақ гүлдену кезеңіне қарамастан, ұрықтандыру үшін бірнеше күн бар екені белгілі болды. Нидерландта тозаңдану уақытын 2-3 күннен 7-8 күнге дейін арттыратын препараттар жасалды. Бұл препараттарды гүлдеген ағаштарға шашырату керек.

10 миллион болатын нарық

Нидерландта мемлекет ауыл шаруашылығын дамыту үшін аса маңызды сәттерді нақты бақылап отырғаны да маңызды. Мысалы, Қазақстанда бағбандар елдегі тәлімбақтардан сатып алған немесе шетелден әкелген кез келген шыбықтарды пайдалана алады. Оларды бақылау жоқ. Нидерландта тек мемлекеттік лицензиясы бар мекемелер фермерлерге шыбықтарды сатуға құқылы. Бұл сапасы мен аурудан қорғалуына кепілдік береді.

Тақырып бойынша оқу: Фермер бір гектардан 10 000 долларды қалай алады

- Қазір біздің басты проблемамыз - вируссыз шыбықтарды қайдан табуға болады, - деп бөлісті Нұрлан Құралов. - Бактериялық күйік сияқты барлық ауруларды біз қазір Түркиядан, Польшадан, Өзбекстаннан жұқтырған көшеттермен алып келеміз. Біз мемлекеттен ғылыми-зерттеу институты арқылы нарықты қанықтыру үшін жеткілікті тәлімбақтар құруды күтеміз. Алматыда вируссыз 3 млн данаға арналған бір тәлімбақ құрылды, бірақ әлі материалды сатуды бастаған жоқ.

Жалпы, қазақстандық көшеттер нарығының сыйымдылығы жылына 10 млн дананы құрайды. Сонымен, аграрлық ғылымның қызметі үшін өріс бар. Сонымен бірге, елде жеке тәлімбақтар да бар және мемлекет оларды ғылыммен және қызметті лицензиялау арқылы бақылауды қамтамасыз ету міндетін өз мойнына алуы керек.

Сергей Буянов