Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Неліктен қазақстандық тәлімбақтар көшет өндірісін қысқартуда
Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіптік кешенінің маңызды міндеттерінің бірі жеміс-жидек дақылдарының тәлімбақ шаруашылығын жандандыру және қалпына келтіру болып табылады. Бұл - елдің бау-бақша шаруашылығының экономикалық тиімділігін арттырудың және халықты өз өндірісіндегі жеміс-жидектерімен барынша қамтамасыз етудің міндетті шарты. Саланың қандай проблемалармен бетпе-бет келіп отырғаны және мемлекет оның дамуын қалай қолдай алатыны туралы ElDala.kz порталына ҚР отырғызу материалдарын өндірушілер қауымдастығының Басқарма төрағасы Серік Садықов айтып берді:
- Қазақстан Республикасының отырғызу материалдарын өндірушілер қауымдастығының деректеріне сәйкес, 1991 жылға дейін ҚР-да жеміс дақылдарының көшеттерін өндіру 20 млн данаға жетті. Алайда, осыдан кейін ұзаққа созылған дағдарыс басталды. Ағымдағы жылы қазақстандық тәлімбақтар жидек дақылдарының 3,3 млн-ға жуық және жеміс дақылдарының 1,5 млн-нан астам көшеттерін өндіруді жоспарлады. Бұл ретте Қазақстанның тек жеміс дақылдарының көшеттеріне жыл сайынғы қажеттілігі кемінде 7 млн дананы құрайды.
Тәлімбақ шаруашылығы - бұл өте капиталды қажет ететін сала, ол аудан бірлігіне, сонымен қатар ұзақ өтелу мерзімімен материалдық ресурстардың максималды шоғырлануын талап етеді.
Егер 1990 жылға дейін Қазақстанда отырғызу материалын өндірумен 60-қа жуық тәлімбақ айналысса, қазіргі уақытта Қазақстанда тек 21 аттестатталған тәлімбақ бар. Оның ішінде фермерлік және шаруа қожалықтарының үлесіне 10 тәлімбақ, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына - 9 тәлімбақ, сонымен қатар жеміс-көкөніс шаруашылығы ҚазҒЗИ 2 тәлімбағы тиесілі. Бұл - шамалы сан. Сарапшылардың бағалауы бойынша, Қазақстанда оның кең аумақтары мен климаттық жағдайларының алуан түрлілігімен 100-ге жуық тәлімбақ тыныш жұмыс істей алады. Салыстыру үшін, Голландия, Бельгия, Германия сияқты елдерде - әр елде 5 мың тәлімбақ бар. Польшаның тәжірибесі қызықты, соңғы 15 жылда тәлімбақтардың саны 450-ден 3 мыңға дейін өсті. Сонымен қатар, Польша тәлімбақтары негізінен ТМД елдеріне сату есебінен дамыды.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарын үсіктер жартылай жойды
Сонымен, қауымдастықтың мәліметінше, 2022 жылы Қазақстанның тәлімбақтары 4 млн 775 мың көшет - жеміс және жидек дақылдарын өндіруді жоспарлап отыр.
Оның 81%-ы немесе 3 млн 845 мың көшет (оның ішінде таңқурай көшеттері) Алматы облысындағы жалпы ауданы 124 гектардан асатын тәлімбақтарға тиесілі. Жалпы тәлімбақ ауданы 110 га және 15% үлесі бар Түркістан облысы 740 мың көшет өндіруді жоспарлап отыр. Тәлімбақ ауданы 50 га және 3% үлесі бар Жамбыл облысы 160 мың көшет шығаруға дайын. Соңғы орында 7 га тәлімбақтары және өндірістік қуаты 30 мыңға жуық көшетпен Батыс Қазақстан облысы тұр.
Тұқымдық дақылдардың өсірілетін отырғызу материалының мөлшері тас жемістердің көшеттерін өндіру көлемінен басым. Алматы облысында ергежейлі тамыр сабақтары сұранысқа ие, ал Түркістан облысында орташа бойлы тамыр сабақтары танымал.
Алайда, жеміс-жидек дақылдарының көшеттерін өндіруге арналған отандық база болған кезде, бағбандардың негізгі бөлігі Еуропада сертификатталған көшеттерді сатып алуды жөн көреді, онда оларға сорттардың сапасы мен ассортиментіне кепілдік беріледі.
Сараптамалық бағалаулар бойынша, жыл сайын ҚР-ға 9 млрд теңгеден асатын сомаға 5 млн көшет әкелінеді. Бұл ретте көшеттер әрдайым сапалы бола бермейді, аймаққа байланысты өзгеретін жергілікті табиғи-климаттық жағдайларға бейімделмейді. Жеміс және жидек түрлерінің көшеттерін негізгі жеткізушілердің ішінде Италия, Түркия, Нидерланды, Польша және бізбен шектесетін Қырғызстан мен Өзбекстанды бөліп көрсету керек.
Бұл ретте Қазақстан нарығындағы импорт үлесі артуда. Импортпен бірге елдерге аурулар мен зиянкестер әкелінеді: ірі батыс тәлімбақтарында сатылатын «Сертификатталған вируссыз көшеттердің» шамамен 50%-ы ондай емес.
Тақырып бойынша оқу: Фермер бір гектардан 10 000 долларды қалай алады
Бүгінгі таңда Қазақстанның тәлімбақ өсірушілерінің негізгі проблемасы ішкі нарықта отырғызу материалына сұраныстың болмауы болып табылады. Отандық көшет құны орта есеппен 500-600 теңге. Оны алу үшін кем дегенде үш жыл қажет, нәтижесінде шығындар сату бағасынан асып түседі. Бұл тәлімбақтарды өндіріс көлемін азайтуға мәжбүр етеді. Өндірістік әлеуеті 2 миллион данаға дейін көшет болса, ірі тәлімбақтар 70-80%-ға аз өсіруге мәжбүр. 100 мың, 200 мың, 250 мың дана өндіргендер көлемін 50-90%-ға қысқартты.
Бұл ретте еуропалық қымбат көшеттерден басқа Қазақстанға Орта Азия елдерінен өте арзан көшеттер де әкелінеді. Мысалы, Өзбекстаннан келген көшеттер орта есеппен 200-250 теңгеден сатылады, бұл тәлімбақ шаруашылығы 90% қол еңбегінен тұратындығына байланысты. Өзбекстанда қызметкерге күніне 2-3 мың теңге, Қазақстанда - 5-6 мың теңге төленеді.
Сондай-ақ, еуропалық тәлімбақтарда отырғызу материалын өндіруді мемлекет 50%-дан астам субсидиялайды, сондықтан оның құны төмендейді. Сонымен қатар, Қазақстанда тәлімбақтарға арналған мамандандырылған техника бойынша импортқа толық тәуелділік бар. Импорттық техниканың 1,5-2 есе қымбаттауы (оның ішінде көлік және кедендік төлемдер есебінен), сондай-ақ кредит беру шарттары отандық және шетелдік тәлімбақ шаруашылығын тең емес бәсекелестік жағдайына қояды.
Тақырып бойынша оқу: Ауыл шаруашылығы министрлігіне қымбат алмалар не үшін керек
Қазақстандық нарықта шетелдік өндірушілермен бәсекелесуге әбден қабілетті ойыншылар бар, алайда мұны мемлекеттің қолдауынсыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Бүгінгі таңда Қазақстан тәлімбақтарының негізгі проблемалық мәселелері:
1. Қазақстанда өнеркәсіптік ауқымда, кең ассортиментте және бәсекелестік бағамен стандартты сападағы отандық өндірістің сауықтыру отырғызу материалы жоқ.
2. Негізгі жоғары сапалы сауықтыру отырғызу материалымен қамтамасыз ете алатын негізгі вируссыз аналық тәлімбақтардың болмауы. «Базистік» санатындағы сауықтыру отырғызу материалы (супер-суперэлита) салалық ҒЗЖ биотехнология зертханаларында өте аз мөлшерде, негізінен ғылыми мақсатта өндіріледі және өнеркәсіптік өндірістің қажеттіліктерін қанағаттандыру туралы айту мүмкін емес.
3. Өз отанында жақсы дәлелденген, бірақ ҚР-ның нақты жеміс аймағында тиісті сынақтардан өтпеген және нақты агроклиматтық жағдайларға реакциясы белгісіз жарнамаланған шетелдік сорттардың көбеюі.
4. Көшеттердің импортын бақылау мәселелері, осыған байланысты жұқпалы аурулардың жаңа ошақтарының пайда болуы және карантиндік зиянкестердің әкелінуі. Көптеген қоздырғыштар (әсіресе, вирустық және бактериялық) өсімдіктерде аз мөлшерде, тестке дейінгі дозада болады немесе өсімдіктердің аз саны жұқтырады. Сондықтан карантиндік диагностика көп жағдайда оларды анықтамайды. Тұрақты жерге отырғызған кезде қоздырғыштар белсенді түрде көбейеді, бұл өсімдіктердің өліміне әкеледі. Ең қауіпті ауруларға бактериялық күйік, бактериялық некроз, тамыр ісігі, қара өрік шаркасы, қойбүлдірген антракнозы жатады.
5. Импортталған көшеттер карантинге ұшырайтын карантиндік тәлімбақтардың болмауы. Иран, АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия және басқа елдерде «импортталған көшеттер – шекара – карантиндік тәлімбақ – бақ» схемасы бойынша жұмыс істейді.
6. Жоғары сапалы сертификатталған отырғызу материалын өндіруге қабілетті тәлімбақ шаруашылықтарын аккредиттеу (паспорттау) жүйесінің болмауы. Еуропада сертификат жеке өсімдікке берілмейді, бірақ бүкіл тәлімбақ сертификатталады, ол өзінің беделін сақтайды және өсімдіктердің сапасына өзі қамқорлық жасайды.
7. Шағын нысандардағы нашар дамыған жеке тәлімбақтар – шектеулі аудандарға, ауыспалы егістердің болмауына, білім мен құзыреттіліктің төмен деңгейіне байланысты өндірілетін өнімнің сапасын әрдайым қамтамасыз ете бермейтін фермерлер, жеке кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары, олардың мақсаты көшет өндірісінің көлемін ұлғайту болып табылады.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстандық алма сұрыптары KazAgro-да таныстырылды
Саланы қолдауға арналған қорытындылар мен ұсыныстар:
Дағдарысты жеңу үшін, тұрақтандыру және тұрақты даму үшін:
- Түпнұсқа және репродуктивті аналық тәлімбақтардың негізінде заманауи ұлттық тәлімбақтар желісін құру;
- Отырғызу материалын сертификаттау жүйесін енгізу;
- Инспекциялық қызметті құру;
- Карантиндік тәлімбақтарды құру;
- Импорттық көшеттерді субсидиялауды тоқтату бөлігінде «Тұқым шаруашылығы туралы» ҚР Заңына өзгерістер енгізу қажет. Босатылған қаражатты бірінші тармақты қаржыландыруға - Қазақстанда бірегей және репродуктивті аналық тәлімбақтардың негізінде заманауи ұлттық тәлімбақтардың өзіндік желісін құруға бағыттаған дұрыс болар еді.
