Сергей Глокке: Кәдеге жарату алымы фермерлерді таңдау жасаудан айырып отыр

Өнімділігі жоғары техника – бұл аграрлық бизнесті табысты дамытудың басты шарты. Алайда ауыл шаруашылық техникаларының барлық тізіміне кәдеге жарату алымын енгізу Қазақстанның ескірген машина-трактор паркін жаңарту процесін айтарлықтай қиындатады.

Еліміздің фермерлері Қазақстан Республикасы Экология министрлігінің маусым айындағы шешімінен қандай нәтиже күтіп отыр? Бізге бұл туралы 2002 жылдан бері Қазақстандағы John Deere  техникасының ресми дистрибьюторы, «Eurasia Group Kazakhstan» компаниясының бас директоры Сергей Глоккемен әңгімелесудің реті түсті. Осы уақыт ішінде еліміздің аграрийлері Қазақстан Республикасының егістік жерлерінің 20% -ын, яғни 4 млн гектардан астамын өңдеуге мүмкіндік беретін аталған маркадағы ауыл шаруашылық машиналарын сатып алды.

Сұхбаттың толық нұсқасын бейне түсірілімнен көре аласыздар:

Аудиоформаттағы сұхбатты мына жерден тыңдай аласыздар:

«Жылына 800 млн доллар жоғалтып отырмыз»

– Сергей Георгиевич, бірінші сұрақ Қазақстаның машина-трактор паркінің тозу деңгейіне қатысты. Тозу деңгейінің жоғары екендігі түсінікті, алайда бұл түйткілдің АӨК үшін қандай салдары бар екен?

– Кәдеге жарату алымы тақырыбы қазір барлығын алаңдатуда. Көпшілікті неге, не үшін енгізілді деген сұрақтар мазалап отыр. Тұқым, өсімдік қорғау құралдары және тыңайтқыштар сияқты ауыл шаруашылық өндірісіндегі негізгі құралдардың бірі болып табылатындықтан да ауыл шаруашылық техникасы мәселесі өте өткір болып отыр. Заманауи техникамен механикаландырылмаған елдерде ауыл шаруашылығы дамымайды деп айта аламыз. Ондай ауыл шаруашылығы бәсекеге қабілетті емес.

– Статистика да осыны көрсетеді, біздің агроөнеркәсіптік кешендегі еңбек өнімділігі алдыңғы қатарлы елдерді айтпағанда, көршілес Өзбекстан мен Ресейдің өзінен бірнеше есе төмен.

– Дәл солай. Ауыл шаруашылық министрлігінің мәліметтері ауылшаруашылық машиналар паркінің 70-80% тозығының жеткенін көрсетсе, ал сарапшылар 90% тозу туралы деректер келтіріп отыр. Қалай десек те, көрсеткіш төмен. Неге әкелері белгісіз? Оны есептеуге математикалық терең білім қажет емес, жыл сайын ауылшаруашылық саласында қуаттың жеткіліксіздігіне байланысты себу, бүрку, өнімді жинау жұмыстарын уақытылы жүргізілмегендіктен жүздеген миллион доллар жоғалтып отырмыз. Бұл өндірістің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік бермейді.

–  Қазірдің өзінде піскен дәнді дақылдар егін алқабында төгіліп тұр екен ғой.

– Қарапайым мысал келтіретін болсақ, егістіктің 1 гектарынан алынатын әлеуметтік өнім 15 центнерді құрап отыр делік. Ал шаруашылық комбайн жетіспегендіктен мерзімінен кешіктіріп жинайтын болса, екі аптада 1 гектарда пісіп тұрған 15 центнер астық 7,5 центнерге айналады. Фермердің уысына гектардан түсуі тиіс 200 доллардың орнына 100 доллар ғана түседі. Әрі қарай есептесек, тозған техника кемінде 7 млн гектарды өңдейді, сондықтан да егінді уақытылы жинау мүмкін емес. Демек гектардан жыл сайын 700-800 млн доллар жоғалтамыз, бұл 2000-2500 комбайн сатып аларлық қаржы. Әңгіме уақытында жүргізілмегендіктен болатын шығындар туралы болып отыр. Егу және әртүрлі өңдеулерді қоспағанда, уақытылы жиналмауға байланысты шығындар бар.

– Ескірген, тозған техниканы маусымға дайындау барысындағы жыл сайынғы шығындар да бар емес пе?

– Әрине. Мұның бәрін қосатын болсақ қолдан сусып шығып кетіп жатқан табыс сомасының қанша екенін көруге болады. Бұл бір-бірін анықтайтын жүйелік мәселелердің тұтас блогы. Мысалы, фермерлердің көбі аз жалақыға байланысты механизатор таба алмай қиналады. Бұл тұйық шеңбер: фермер жоғарыда аталған шығындарға байланысты жеткілікті табысы жоқ болғандықтан да жақсы жалақы төлей алмайды. Өйткені саладағы еңбек өнімділігі өте төмен, егер тау-кен өндіру саласындағы еңбек өнімділігі адам басына 32 миллионды, құрылыста адам басына 5 милионды құраса, ал ауыл шаруашылығында 2 миллион ғана. Бұл түйткілдердің шешудің жолы – механикаландыру. Өнімді технологияны қолдану еңбек ресурстарының қажеттілігін төмендетеді. Қараңызшы, аграрлық салада халықтың  17 пайызы еңбек етеді. Бұл өте жоғары көрсеткіш, ал алдыңғы қатарлы елдерде бұл көрсеткіш заманға сай ауыл шаруашылық техникаларын қолданатындықтан 5-6 пайызға төмен болып келеді.

Тақырып бойынша оқыңыз: Еркін Тәтішев: Кәдеге жарату алымының енгізілуі заңсыз

«Бізге жылына 15-20% жаңарту қарқыны керек»

– Жағдай түсінікті. Үкіметке ауыл шаруашылығына кәдеге жарату алымы түрінде кедергілер қоюмен айналысудың орнына, машина-трактор паркін жаңартуды барынша белсендіруге барлық жағдай жасау керек. Сіздің ойыңызша жаңарту қарқыны қандай болуы керек? Өткен жылы Қазақстанда норматив 10% кезінде 4% деңгей тіркелді. Бұл шынымен де айтарлықтай өсім – бұған дейінгі мөлшерлемелер 1,5% -дан аспады. Біз қандай деңгейге жетуіміз керек?

– Қазақстанның астық егілетін ауданы шамамен 14 млн гектар делік. Оңтайлы себу мерзімі 7 күнді құрайтын болса, онда бізге тәулігіне 2 млн гектарға егін егу қажет. Бір өнімді егістік кешен 200 гектарға егуден тұрады. Бізде 7 күндік оңтайлы егістік мерзімінде 10 мың тұқым себу керек. Қазір егін егіп жатқанымызға 25 күн болды. Статистикаға көз жүгіртетін болсақ, соңғы бес жылда елге бір маусымда 250 осындай батыс және ресейдің энергияға қаныққан кешендері кіретінін көрдік. Жаңарту қарқыны жылына 2,5% құрап отыр. Егер комбайндар туралы әңгімелесетін болсақ, ол көп сатылатындықтан да мұнда қарқын сәл жоғары. Шынымен де, соңғы 2-3 жылда Ауыл шаруашылық министрлігі жаңартуды ынталандыру бағдарламаларымен сәтті жұмыс істеуі нәтижесінде қарқын аздап өсті.

– Инвестициялық субсидиялар енгізілді.

– Иә, соның арқасында жаңарту қарқыны 1,5%-дан 4%-ға өсті.

– Әлі де өте аз.

– Иә, өте аз. Механикаландыруы жылына 100% жоғары, ал техникасы жылына максимум 200-300-500 мотосағат жұмыс істейтін АҚШ немесе Канададағы жағдаймен салыстырып көрейік. Біздегі тракторлар 1500 мотосағатқа дейін жұмыс істейді. Бұл техниканың мүлдем басқа жұмыс кезеңі, нәтижесінде 6-7 жыл болған трактор моральды және техникалық ескіреді. Бізге тракторды ең құрымағанда он жылда бір рет жаңарту қажет. Қарқын жылына 10% кем болмауы тиіс. Революциялық жаңарту туралы айтатын болсақ, онда жылына 15-20%-ға шығу керек.

Тақырып бойынша оқыңыз: ИИДМ  кәдеге жарату алымын енгізу ауыл шаруашылық техникаларын жаңартуға ықпал етеді деп санайды 

«John Deere-ды шағын фермерлер де сатып ала алады»

– Әзірше паркті жаңартудың біз үшін оңтайлы екі жолын көріп отырмыз. Баз біреулер фермерлерге барынша қолжетімді бағада техника ұсыну үшін отандық ауылшаруашылық машина жасау саласын дамыту қажет деп есептейді. Басқа жолы – ұзақ жұмыс істейтін, барынша өнімділігі жоғары импортталған тракторлар мен комбайндар әкелу. Таңдау мәселесі қаржыға келіп тіреледі. Қайсысы арзанырақ? «John Deere» техникасы қымбат және көптеген фермерлерге қолжетімді емес деген пікір кең таралған. Іс жүзінде жетекші өндірушілер желілерінде біздің фермерлеріміздің қалтасы көтеретін нұсқалары бар ма?

– «Иә» деп жауап беруге болатын еді. Алайда бұл мәселеге сәл басқаша қараған дұрыс. Егер статистиканы алатын болсақ, Қазақстандағы шаруа және фермерлік қожалықтардың саны тәртіппен 220 мыңға жетіп жығылады. Олардың арасында орта және шағын шаруашылықтар да бар. Ірі ауыл шаруашылық кәсіпорындарының саны шамамен 18 мың. Талдайтын болсақ, бұлардың 75% Шығыс және Оңтүсік Қазақстанға тиесілі. Бұл көріністен мейлі жергілікті болсын, мейлі импорттық болсын, ауыл шаруашылық техникасын сатып ала алатын нақты өткізу нарығы бола алатын ауыл шаруашылық құрылымдарының саны 30 мыңнан асатыны белгілі. Сонымен, 2002 жылдан бастап жұмыс істейтін біздің компания 7,5-8 мың шаруа қожалықтары туралы мәліметтер базасын құрды. Бұлар біздің техникамызды сатып ала алады ау дегендер. Біздің алғашқы жеткізілімдеріміз 2004 жылдан басталды, содан бері 3 мың шаруашылық «John Deere» техникасын сатып алып отыр.

Егер 2007 жылға дейінгі жағдайды алатын болсақ, шынымен де жеткізілімдердің тәртіппен 70% ірі холдингілерге кетті, біз оларды «XXL фермалар» деп атаймыз. Бірақ 2007 жылдан бастап иелігінде 100 мың гектардан астам алаңдары бар холдингілердің біздің сатылымдағы үлесі 20% дейін төмендеді. Егер шағын және орта шаруа қожалықтарын алатын болсақ, олардың сатылымдағы үлесі 52 және 28% құрап отыр.

Ұсақ фермерлердің соңғы жылдары 100 мың долларға «John Deere» комбайндарын және  45-55 мың долларға тракторларын сатып алу мүмкіндіктерін көріп тұрмыз. Бұл біздің қолжетімді сегментіміз. Көптеген фермерлер төменнен бастап біртіңдеп технологиялық жағынан жетілдірілген қымбат технологиялық комбайндар мен тракторлар сатып алуға ауысады. Сондықтан да батыс техникасы тек ірі ауылшаруашылық холдингтеріне арналған десек қателесеміз.

– Кәдеге жарату алымын енгізу шағын және орта фермерлерге де әсер етеді екен ғой.

– Әрине. Біз бұл мәселеге 15 жыл ішінде сервистік қызмет көрсету мен қосалқы бөлшектер жеткізуден тұратын елдегі қуатты құрылымды құру тұрғысынан қараймыз. Біздің компания ғана емес, басқа да дестрибьюторлар бар. Олардың бізбен технология және сервис бойынша бәсекелесе алмайтындығын, сондықтан олардың әкімшілік кедергілер арқылы бәсекелесе бастағандарын көріп тұрмыз. Кәдеге жарату алымын және басқа да шектеу шараларын – ҚҚС, субсидияларды қайта бөлу, импорттық баж салығын енгізу, қандай да бір квоталар ойлап табу және тағы басқаларының енгізілуін осылай қабылдамақшымыз. Мұның барлығы нарықта адал жеңе алмайтындар бастамашылық етіп отырған әкімшілік кедергілер.

Тақырып бойынша оқыңыз: Атамекен үкіметке ауыл шаруашылық техникасына утилизациялық алымды алыс тастауды ұсынуда

«Фермерлердің көбіне жаңартудан бас тартуға тура келеді»

– Қанша қазақстандық фермерлер қажетсіз әкімшілік кедергілерге байланысты техника үшін артық төлем жасауға мәжбүр?

– Міне, қараңыздар бізде импорттық техникаға ҚҚС енгізілді. Фермерлер енді барабанды комбайндарға, шағын тракторларға да төлейтін болды. Энергияға қаныққан машиналар шығаратын өз өндірушілеріміз пайда болғандықтан, айналмалы комбайндар мен ірі тракторларға да төлейміз ау деген ойдамыз. Қазір 12% болса, келешекте ҚҚС-тың 16% өсетіндігі туралы әңгімелер айтылуда.

Кәдеге жарату алымы туралы айтатын болсақ, бүгінгі күні ол моделіне байланысты 5-20% аралығында. 80-100 бірліктен сатылып жүрген шағын ең өтімді модель болып келетін тракторларға кәдеге жарату алымы шамамен 20% құрайды. Осыған орай комбайндар 10-12 милионға, тракторлар 10-12 милионға қымбаттап отыр.

– Әкімшілік кедергілерге байланысты өсім қандай?

– ҚҚС 12%, кәдеге жарату алымы 5%-20% аралығында. Барлығы 30%-ға қымбаттау.

– Іс жүзінде осы шаралардың енгізілуі Ауыл шаруашылық министрлігі енгізген 25 пайыздық инвестициялық субсидиядан айырып отыр ғой.

 – Ия, бірақ тағы бір айта кететін жайт, инвестициялық субсидия біраздан бері 25% емес. Бұл ережелер дайындалып жатқан кезде доллардың теңгеге қатысты бағамы 320 шамасында болатын, қазір 420-ға жетіп отыр. Демек, бұрынғы 25% субсидиялау 17%-18%-ға айналды. Субсидиялар әкімшілік кедергінің мөлшерін жауып отырған жоқ, оны фермерлер өз қалталарынан төлеп отыр.

– Сондағысы фермерлер техника сатып алуға бөлінген мемлекеттік қолдаудан толық айырылған болып шығады, бұл машина-жасау паркін жаңарту қарқынына әсер етіп отыр.

– Көп фермерлердің паркті жаңартудан бас тартуға мәжбүр болатынына көзіміз жетіп отыр. Мұны кәдеге жарату алымы енгізілісімен фермерлердің батыс техникасын сатып алудан қашып, жергілікті өндірушілерден алатынына сенім артып отырғандар ойлауы керек. Ойдағыдай болады деп күтпеген жөн. Сатылымдағы 100 комбайнның орнына 50, ал 300 трактордың орнына 150 сатылатын болады.

Тақырып бойынша оқыңыз: Қазақстандық фермерлер утилизациялық алымға құрбан болмақшы 

«Кәдеге жарату алымы әділ бесекелестіктің жолын кеседі»

– Бұл жағдай батыстық өндірушілерді Қазақстанда зауыт ашуға мәжбүр етеді деп күту қаншалықты рас?

– Бұл сұрақтың төңірегінде көптеген түсініксіздіктер бар. «Jonh Deere» компаниясы 20 жылдан бері «миды ашытып келедіге» ұқсас әңгімелер естіп, осы жайындағы мақалаларды оқып келеміз. Бірақ іс жүзінде ашық айтсақ, осы жылдар ішінде екі меморандумға қол қойылды, 2010 жылы «KazAgro» және 2012 жылы «Kazakh Invest». Ал «John Deere» бізге кіретіні туралы уәде еткен жоқ, мәселе оның мүмкіндіктерді қарастыратындығы мен мақсатқа сай болуы турасында еді.

Ал бүгінгі күні кәдеге жарату алымы енгізілген соң «John Deere» компаниясы Қазақстанға кірмейді деп біржақты айтуға болады. Бизнес онсыз да әкімшілік кедергілердің адал бәсекелестікке жол бермейтінін түсінді. Әлемнің еш жерінде мұндай шаралар машина жасау саласын қандай да болмасын оң нәтижеге әкелген емес. Бұл шаралардың жалғыз салдары – монополия құру, нарықты бақылау.

Естеріңізге салсам, ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы желтоқсанда Германияға сапары кезінде Швейцариядағы біздің бас компаниямыз «Eurasia Group AG» және Kazakh Invest-тің John Deere-мен арасындағы меморандумға қол қойды. «Еurasia» осы келіссөздер аясында «John Deere» лицензиясы бойынша Қазақстанда шағын тракторлар мен шағын комбайндар жинау өндірісін бастауы тиіс. Байсалды пікірталас болып, барлық шарттар айтылды.

Зауыт салуға қаражат салғымыз келді. Бірақ шарттарда бұл жобаны нарыққа кәдеге жарату алымы немесе субсидияларды қайта бөлу тәрізді әртүрлі протекционистік шаралар енгізілген жағдайда жүзеге асыра алмайтынымыз айқын жазылған. Жоба бойынша жұмыс басталысымен Ақмола облысы әкімдігі қолдау көрсетіп, зауытты орналастыру және инфрақұрылым түйткілдерін шешуге дайын болды. Қорытындысында неге жеттік? Бұл жоба біздің негізгі бизнесімізді қаржыландырудың арқасында мүмкін болмақшы. Ал кәдеге жарату алымы енгізілген соң не болатынын түсініп болар емеспіз. 100-300 трактор мен 50 комбайн сату үшін John Deere-нің Қазақстан нарығына кірмейтіні айдан анық. Біз өндірісті ақтамаймыз.

Тақырып бойынша оқыңыз: Кәдеге жарату алымын енгізу ауылшаруашылық техникасы бағасының өсуіне себеп болды

«Аграрийлерден субсидиялар алынуда»

– Демек, Қазақстан нарығының шағын  болуы – әлемдегі ірі өндірушілердің келуіне тосқауыл болып тұр ғой.

– Иә.

– Бұл туралы әлемдік тәжірибе не деп отыр? Аграрлық саладағы көшбасшы елдердің барлығында өзіндік дамыған машина жасау саласы бар ма екен? Әлде бұл механикаландырудың жоғары деңгейінің алғышарты емес пе?

– Артқа көз салатын болсақ, көбісі бізді отандық машина жасау саласының дамуына қарсы деп ойлайды. Біз қарсы емеспіз, керісінше оның қарқындап дамуын қалаймыз. Болып жатқан жағдайларға талдау жасай келіп, ғарышқа ұшуға деген ұмтылысты көреміз, ал аяғымызбен жүруді әлі жақсы үйренбедік. Ондай жобалардың талайын көргенбіз, біз тікұшақтар да, планшеттер де шығардық. Бәріне бюджеттен қомақты қаражат бөлініп, салық пен баждардан босату түрінде жеңілдіктер де берілді. Бірақ, сайып келгенде, бұл салалар қазақстандық өнім деп айтатындай оқшаулау деңгейін қамтамасыз ете алмады.

Импорт үшін кәдеге жарату алымын және басқа да әкімшілік кедергілерді енгізе отырып, автомобиль өндірісі мен ауыл шаруашылық техникасы нарығындағы өнімдердің қымбаттауына қол жеткізіп отырмыз. Нәтижесінде халық арзан автомобильдерде жүруге мәжбүр.

Ауыл шаруашылық техникаларына келетін болсақ: Қазақстанда қазір 135 ат күшіне дейінгі шағын тракторлар шығаратын төрт зауыт бар. Жылына 3-4 мың трактор ғана қажет ететін шағын нарыққа төрт зауыт көптік етеді. Бұл Еуропа, АҚШ, Қытай, Беларусия және Ресейден импорт ескерілгендегі қуат. Салыстырып көретін болсақ, Мангеймедегі (Германия) бір «John Deere» зауыты жылына 45 мыңға дейін осындай трактор шығарады.

Бізде бір емес үш комбайн зауыты бар. Үш! Олар не шығарады? Ауыл шаруашылығы министрлігі 2014 жылы 141 комбайн, 2018 жылы 240, ал 2019 жылы 395 комбайн шығардық деген есеп берді. Мұндай көлем үшін нақты зауыт ашу мағынасыз тірлік.

Әлемдік тәжірибе туралы сұрап едіңіз. Оған да тоқталып өтейік: Нидерландыда, Францияда, Испанияда да өз комбайн зауыты жоқ. Дегенмен олар ірі аграрлық держава, ауыл шаруашылық өнімдерінің ірі өнімін шығарып қанай қоймай, оны өңдеу бойынша алдыңғы орындарда.

– Демек, әкімшілік кедергілер қоймауларына қарағанда, оларға импорттық техника сатып алып отыру соншалықты ұялатын нәрсе емес екен ғой?

– Әрине. Біздің импорттық және жергілікті ауыл шаруашылық машина жасау салаларының үйлесімді жүруі керек деп айтатынымыз содан ғой. Бұл жағдайда отандық өндірісті фермерлердің есебінен емес, қандай да болмасын мемлекеттік бағдарламалар есебінен дамыту қажет. Қазір ше, сіз анық байқансыз, фермерлерге бір қолымен субсидия беріп, екінші қолымен алып қойып жатыр. Бюджетке түсіп жатса бір сәрі, жеке компанияға кетіп жатыр.

Тақырып бойынша оқыңыз: Атамқұлов темір қалдықтарын жинауға ақы енгізу туралы айтты

«Ақша Ресей мен Беларуссияға кететін болды»

– Демек, кәдеге жарату алымын нақты отандық машина жасау саласын қолдау құралы ретінде енгізудің мәні жоқ. Түбінде не болды? Біздің құрастыру зауыттарымыздың импортталатын техниканы жеткізушілері арасындағы бәсекелес құралға айналғаны ма?

– Қараңызшы, кәдеге жарату алымын енгізуге Ауыл шаруашылық министрлігі, «Атамекен» ҰКК, салалық кәсіподақтар, Қазақстанның фермерлер қауымдастығы және әлемдік қауымдастық та қарсы болды. Президенттің, Премьердің атына қаншама хаттар жазылды. Экологтарға дейін қарсы болды. Бұйрыққа ақша елде қалады деген желеумен мүдделі тараптардың келісімінсіз қол қойылды. Барлығы үш зауытты басып тастағандай болып шықты, оларды осылай атайық. Бірақ кешіріңіз, бұл кәсіпорындардағы оқшаулау деңгейі маржа және жергілікті жұмыскерлерге жалақы төлеу қоры деңгейінен жоғары болмаса, не туралы айтуға болады? Оқшаулаудың нақты деңгейі нөлге жақын, демек, ақша батысқа емес, Ресей мен Беларусияға кетеді деген сөз.

– Жергілікті өндірушілерге белгілі оқшаулау деңгейіне жету бойынша міндеттемелер қойылған ба? Мемлекет преференциялар бергендіктен де олар міндеттемемен жауап беруі тиіс. Осы міндеттердің орындалуын бақылауы тиіс қандай да бір жүйе не қандай да бір орган бар ма?

 – Біздің білуімізше бұл мәселе үш кезеңге бөлінген. Бірінші кезең 2000 жылдардың басында болды, сол кезде әр зауыттан 2016-2017 жылдарға дейін жергілікті оқшаулау деңгейін 100% дейін жеткізу талап етілген болатын. Олар бұл деңгейге жете алмады, ал 2017 жылы осы ережелерді өзгертіп, зауыттарға жеті жыл барысында оқшаулау деңгейін 30% жеткізу міндеттемелері қойылды. Бұл ақылға қонымды талаптар және Қазақстанда «John Deere» өндірісін іске қосу үшін үкіметтен біз сұраған бағдарлама осы болатын. Бұл бағдарлама бойынша жетінші жылы дәнекерлеу, кесу, майыстыру жұмыстарына көшкен болар едік. Бұл қолдан келеді және елге осындай бағдарламамен кіруге болатын еді.

Ал қазір қыркүйекте күшіне енетін жаңа Кәсіпкерлік кодексінің әзірленгенін біліп отырмыз. Ол тіпті басқа балл жүйесін енгізуді қалайды. Оған сәйкес артықшылықтарға ие болу және «Қазақстанда жасалған» сертификатын иемдену үшін дәнекерлеу, бояу және тағы басқа жұмыстарға балл жинауға тура келеді. Оларды жасамасаңыз балл алмайсыз. Тиісінше сіз артықшылықсыз қаласыз. Бұл дегеніміз елде жұмыс істей бастағаннан-ақ, терең оқшаулауды қамтамасыз ету керек.

Қазақстанда жаңа зауыттарды мұндай шарттарда ашу күн тәртібінен алынатыны анық. Тағы бір туындайтын сұрақ: неліктен біреу осы шарттарда жұмыс істей бастады, ал қазір жаңа жобаларға неге басқа талаптар қойылуда? Тағы да нарықтың шағын қуаттылығына қайта оралсақ, онда бұл шарттарда жаңа өндірістер ашу тіпті тиімді емес.

Не себептен бұлай болып жатқанын айта алмаймыз. Іс жүзінде тағы да ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігімен де, «Kazakh Invest»-пен де ақылдасқан ешкім жоқ. Мәселе төтесінен қойылды.

Тақырып бойынша оқыңыз: Ресейдің ауыл шаруашылық техникаларын өндірушілері Қазақстанда қыспаққа түсіп жатқандарын айтты.

«Таза бизнес құрамыз»

– Батыс компаниялардың қазақстан нарығында жұмыс істеуі барған сайын қатаюда десейші. Тағы қандай шектеулер күтесіз? Кәдеге жарату алымы соңғы шара емес екені анық болды ғой.

– Ауыл шаруашылық техникасына түгелдей ҚҚС енгізіледі деген ойдамыз. Қазір ҚҚС есептелетін режим бар. Тиісінше, егер 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚҚС енгізілсе, бұл техниканың 12%-16% қымбаттауын білдіреді.

Субсидиялардың қайта бөлінуін тосып отырған жайымыз бар. Бұл туралы әңгімелер баяғыдан айтылып келеді. Батыстың техникасына субсидия көп, ал қазіргі жүйе ресейлік және беларусиялық техниканы кемсітеді мыс. Ал ЕАЭҚ шеңберінде кемсітушілікке жол берілмеуі керек екен.

– Солай ма екен?

– Мәселе мынада, қазір субсидиялар құнның пайызымен есептеледі, бұл мен айтқанымдай енді 25 емес, 17-18 пайызды құрап отыр. Батыста шығарылған техниканың жергілікті немесе ресейлікке қарағанда қымбат болып келуі олардың түсінігінше теңгерімсіздік. Тиісінше өз техникамыз үшін екі есе қымбат төлесек, субсидия да екі есе көп болады.

Онымен қоса, көптеген мақалаларда жазылып жатқанына қарамастан, өзіміз мемлекеттен қандай да болмасын субсидия алып отырғанымыз жоқ. Субсидияларды алып отырған фермерлер екенін атап өткім келеді.

Керісінше, біз (біздің компания және басқа ірі дистрибьюторлар) жергілікті өндірушілерге қарағанда бюджетке кірісті көбірек әкеліп отырмыз. Біздің компания өткен жылы шамамен 2-2,5 млрд теңге салық аударымдарын жасады. Өңірлерде 350 адам жұмыс істейтін 15 филиалымыз бар, қосалқы бөлшектер қоймаларын кеңейтіп жатырмыз. Жаңа сервистік орталықтарға қомақты қаржы құйдық. Салынған инвестиция мөлшерінде кері табыс табу теңгерімінің бар екенін білеміз. Соған қарай дұрыс, таза бизнес құрып жатырмыз, банктен несие аламыз, елге техника жеткізіп, оған қызмет көрсетудеміз. Қорытындысында Қазақстанға озық технологиялар әкелудеміз.

Осындай тірлік атқарып отырған біздің техникамызды неліктен кәдеге жарату алымын және басқа да әкімшілік кедергілер арқылы қолжетімсіз қылғылары келетіндері, бізді неліктен нарықтан ығыстырғысы келетіндері түсініксіз. Тағы бір маңыздысы, кәдеге жарату алымының мөлшері заңмен емес, министрдің бұйрығымен белгіленгендігіне байланысты оның мөлшерін 10%- 15 %-дан, 15%20%-ға көтеретін бұйрық шықпасына кім кепіл.

Тақырып бойынша оқыңыз: Кәдеге жарату алымын енгізу Қазақстан аграрийлерін кетпенмен қалдырмақшы  

«Машина жасауды фермерлер есебінен дамытудың қажеті шамалы»

– Мағынасыз шара екендігіне және толық заңды бәсекелес құралы болып табылмайтынына байланысты кәдеге жарату алымының күшін жоюдың реті келер ме екен? Сіз бұл туралы не ойлайсыз?

– Солай болады деген үміттеміз. Бізді естір деген ниетте үкіметпен сөйлесуді жалғастырып келеміз. Бұл біздің бизнес үшін ғана емес, Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені үшін де игілік болар еді. Ауыл шаруашылығын дамыту, фермерлердің мүдделері, паркті жаңарту, технологияларды енгізу туралы айтатын болсақ, ол керек нәрсе. Ал отандық машина жасау саласын дамыту, тағы да қайталаймын, фермерлер есебінен емес, басқа бағдарламалар арқылы жүзеге асырылуы керек.

Жергілікті өндіріске субсидияның көп төленуіне еш қарсылығымыз жоқ, тек оның мөлшері 25% емес, ал 35% болуы керек. Жергілікті өнімге лизинг мерзімін ұлғайтып, мөлшерлемені азайтсын. Жергілікті зауыттарды қолдау, айналым қаражатын толтыру, жабдық сатып алу үшін қандай да болмасын қаржылық құралдар енгізуге болады. Бірақ бұл мәселеде ашықтық болуы керек.

Біз бизнес құрылым ретінде салық төлеуге, жұмыс орындарын ашуға және фермерлерге механикаландыру арқылы ауыл шаруашылық өнімдерінің өзіндік құнын төмендетуге көмектесуіміз керек. Бір тонна бидайдың өзіндік құны 100 доллар болатын болса, оны бірге 90 долларға айналдыруымыз керек. Бұл біздің міндетіміз.

Тақырып бойынша оқыңыз: Аграршылар жарамыз ауыл шаруашылық техникаларды жоюға өткізуге қарсы шықты

«Барлығы сапалы техникада жұмыс істеуі тиіс»

– Менің ойымша, кәдеге жарату алымы жағдайында Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені өзінің зор әлеуеті мен тұрақтылығы туралы пікірлердің кепіліне айналды. Осы жылдағы дағдарыс көрсеткендей, басқа салалар құлдырағанда, ауыл шаруашылығы өсім көрсеткен аз секторлардың біріне айналды. Осындай сәтте оның нық тұруына қолдау көрсетудің орнына, біреулер аяғынан шалып бағуда.

– Иә, мен сізбен келісемін. Шынымен де, қандай да бір бағдарламаны толығымен аяқтау үшін кем дегенде бес жыл, ал кейді тіпті он жыл қажет. Кез-келген бинестегі сияқты, алдымен инвестиция құясын, артынан қайтарып аласын. Ал біз не көріп тұрмыз? Ойын ережесінің үнемі өзгерісі жалықтырып болды. Мәселен, өткен жылы саябақты жаңарту бағдарламасы жақсы жұмыс істеді, инвестициялық субсидиялар төленді.

– Ал енді ше? Кәдеге жарату алымының келуімен бәрі бітті ме?

– Иә, бірақ Қазақстанның ауылшаруашылық секторына жылына 1,7 миллиард долларлық өнім шығару шектелген деңгей емес. Мұны минимум ретінде қарастырайық – біз өндірісті жылына 500 миллион долларға оңай арттыра аламыз. Жылына 20% жаңару жылдамдығымен бес жылда паркті толық ауыстыруға болады, сондықтан оны 10% деңгейден асырмауда. Бұл рас.

– 2022 жылдан бастап АӨК-тің жаңа бес жылдық даму бағдарламасына ие болады, бұл міндетті соған енгізуге болады. Барлық артық кедергілерді алып тастап, фермерлерге өз паркін жаңартуға мүмкіндік беру керек.

–  Дәл айту қиын, өйткені тәсіл жан-жақты болуы керек. Оған жаңарту мәселесін қосса дұрыс болады. Бізде бірінші кезекте аяқтарына тұруға көмектесу қажет 5-10 мыңдай тұрақты шаруашылықтар бар. Шағын фермаларға да парктерін жаңғыртатындай жағдай жасау керектігі түсінікті. Бастыысы бәрі сапалы техникада жұмыс істеуі керек. Ал қайсысын таңдайтынын фермердің өзі шешсін. Мейлі жергілікті техника болсын, мейлі батыстікі болсын оны сатып ала алса болғаны.

–  Бұл жерде қауіп импорттық техниканың бағасы көтерілісімен, «жергілікті» деп аталатын техниканың да бағасының өсетіндігінде емес пе? Бұл белгілі тәжірибе – импорттаушылардың баға көтеру мәжбүрлігінен кейін қазақстандық құрастыру зауыттарында баға бірден көтеріледі.

– Иә, бұл дұрыс бақылау. Бір жағынан, ресми цифрлар бұл зауыттардағы өнімдердің жергілікті үлесін 47%-дан 80%-ға дейін көрсететінін қараңыз. Жергілікті үлес деңгейі осындай болса, баға неліктен доллар, евро, рубль соңынан көтерілуде? Неліктен девальвация болған кезде «жергілікті» техникалардың бағасы девальвация деңгейінде өседі? Батыс техникасына келетін болсақ, ол жылына 2%-3% қымбаттайды. Егерде шынымен де жергілікті болатын болса, ол девальация деңгейінде емес, жылына 2% –3% ғана қымбаттауы керек.

Бір ғана тұжырым бар – нақты оқшаулау деңгейі өте төмен, елде қалуы тиіс ақша шындығында бұрағыш құрастыру компоненттері әкелінетін Ресейге немесе Беларусияға кетіп жатыр.

– Сергей Георгиевич, бізбен әңгімелескеніңізге рақмет, кәдеге жарату алымына байланысты көптеген жағдайлардың басын ашып бердіңіз. Аграрлық саланы дамытуға жауапты адамдар құлақ асып, фермерлердің жағдайының нашарлауына жол бермес деген ойдамыз. Олар үшін ең бастысы техника паркін жаңарту және өз шаруашылықтарындағы еңбек өнімділігін арттыру ғой.

– Осы мәселеге назар аударғаныңызға және тақырыпты талқыға салғаныңызға алғысымды білдіремін.

– Кәдеге жарату алымына қатысты жағдайды бұдан әрі бақылауды жалғастырамыз.

Сергей Буянов