Қазақстанның бидайын қандай нарықтарда күтеді

Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстандық астықты өткізу - бұл жылдан жылға өзектілігін жоғалтпайтын мәселе. Дәстүрлі сатып алушы елдер аз, көлік дәліздері жеткілікті кең емес және жаңа жеткізу бағыттарына шығу қандай да бір себептермен қиын. 2024-2025 жылдардағы аграрлық маусымда Қазақстанның астық трейдерлерінің жағдайы туралы ElDala.kz порталына KazGrain Ұлттық экспорттаушылар қауымдастығының директорлар кеңесінің төрағасы Қанат Көбесов айтып берді.

- Жыл сайын жаңа сынақтар пайда болады, - деп атап өтті Қанат Көбесов. – Соңғы 5 жылды тұтастай алатын болсақ, жыл сайын бізде қандай да бір триггер болады. Бұл не логистика, не астық сапасының төмендігі, не нашар өнім, немесе, керісінше, биылғы маусымдағыдай тым жоғары өнім. Сонымен қатар, бізде экспорттық кірісті арттыру үрдісі әлі де бар. Иә, биылғы маусымда логистикамен де, төлеммен де байланысты біздің астықты басқа елдің қабылдауында қиындықтар бар. Бірақ бәріне қарамастан, біз өзіміздің дәстүрлі нарықтарымызды – бірінші кезекте Орталық Азия елдерін сақтаймыз, оған қоса, екі өсіп келе жатқан сатып алушылар қосылды – Қытай мен Иран.

Бейне форматындағы толық сұхбатты біздің Youtube арнамыздан көріңіз:

Қытай мен Иранның күрделі нарықтары

Қытай да, Иран да жұмыс істеуге күрделі, бірақ сонымен бірге өте сыйымды және төлемге қабілетті нарықтар. Бұл елдер қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің алуан түріне қызығушылық танытқанымен, соңғы жылдары арпа сатып алуда ерекше белсенділік танытып отыр. Бұл елдерге жеткізілім көлемі артып келеді және одан әрі өсу келешектері бар.

- Бес-жеті жыл бұрын Қытай бізден жылына 300 мың астық алатын еді, ал қазір біз жылына 2 млн тоннадан асып кеттік, - деп атап өтті Қанат Көбесов. - Иран да бізден жылына 1-1, 5 млн тонна астық алады. Бірақ болашақта Қытай тек ШҰАА арқылы жылына 10 млн тоннаға жуық астықты тұтынуы мүмкін. Егер біз Орталық және Шығыс Қытайға жеткізілімімізді ескеретін болсақ, онда көлемдер одан да көп болады. Бұған көшу керек. Біздің мемлекеттік органдарға қол қойылған меморандумдарға қол жеткізу, сондай-ақ біздің вагондарды шекараның арғы жағына беру бойынша логистикамен байланысты мәселелерді шешу қалады. Бұл жұмыстар да жүргізілуде, бір жерде ақсап, бір жерде ілгерілеуде.

Шекараның екі жағында да техникалық жеткізу мәселелері бар. Сондықтан қытайлық серіктестермен тығыз байланыста жұмыс істеу керек. Әрекеттерді синхрондау жүріп жатыр және оны дамыту керек.

Қытай бойынша жеке мәселе - 2024 жылдың ортасынан бастап бидайды жеткізуге тыйым салу. Барлығы жеткізілімдердің қайта басталуын күтуде. Болашақта Қытай Қазақстанда 5 млн тоннаға жуық бидай сатып ала алар еді.

- Қытайлық өңдеушілер біздің бидайды үздік сапасы үшін өте жоғары бағалайды, - деп атап өтті Қанат Көбесов. - Олар сатып алуға қызығушылық танытады. Бірақ неге ол жерге әлі үлкен мөлшерде кетпейді деген сұраққа ешкім әзірге біржақты жауап бере алмайды.

Иранға жеткізілімге келетін болсақ, қазір олар негізінен теңіз арқылы, Каспий арқылы өтеді. Мұнда белгілі бір логистикалық мүмкіндіктер бар, олар да дамып келеді. Бірақ жеткізілген тауарға ақы төлеу мәселесі өте маңызды - Иран банктеріне санкциялар салынды. Төлемдер жүргізу жолдарын іздеу керек.

Келешекте Иран да қазақстандық астықты сатып алуды жылына 10 млн тоннаға дейін арттыруы мүмкін. Өйткені, елдің халқы 100 млн адам, ал азық-түлікке деген қажеттілік өте жоғары.

Мәселе тек қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің құны (демек, ресейлік ауыл шаруашылығы өнімдерімен бәсекеге қабілеттілік) және көлік дәліздерін дамыту.

Бидай экспортын неге субсидиялау керек

Жаңа нарықтарға келетін болсақ, өзіндік кұны да маңызды рөл атқарады. Әрине, Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін темір жол арқылы Балтық немесе Қара теңіздегі порттарға жеткізіп, әлемнің кез келген нүктесіне жөнелте алады. Бірақ тасымалдау шығындары өнімнің бағасына кіруі керек және ол бәсекеге қабілетсіз болады.

Мұнда екі жол бар - өнімділікті арттыру арқылы ауыл шаруашылығы өнімдерінің құнын төмендету немесе көлік шығындарын мемлекеттік субсидиялау.

Қазір мемлекет 2024 жылғы жоғары өніммен қалыптасқан артық өнімді нарықтан шығару үшін 2 млн тонна астық экспортын субсидиялау мүмкіндігін қарастыруда.

- Көлік шығындарына субсидия енгізу-дұрыс шешім, - деді Қанат Көбесов. - Қазақстанда мұндай тәжірибе 2011-2012 жылдары болды, сол кезде ел де рекордтық өнім алды. Және бұл шара сол кезде нәтиже берді. Енді субсидияларды енгізу ең алдымен Балтық порттарына жөнелту үшін өзекті болар еді. Талқылау 2024 жылдың тамызында басталды, ережелер қараша айында қабылданды. Бірыңғай оператор анықталды - Азық-түлік корпорациясы, мен оны дұрыс деп санаймын. Бірақ жүйе әлі жұмыс істемеді. Біз күтеміз. Дегенмен, олар айтқандай, қасық түскі асқа апаратын жол.

Сарапшының болжамы бойынша, егер субсидияланған экспорт әлі де жүрсе, бұл Қазақстанның ішкі нарығындағы бидай бағасын қолдайды, өйткені қазіргі жалғыз сатып алушыда (Орталық Азия) бәсекелес пайда болады. Бұл қазақстандық трейдерлерге серіктестермен баға белгілеу туралы тиімді уағдаласуға мүмкіндік береді.

Осылайша, қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алушылар бар. Оны жүктеуге де мүмкіндіктер бар. Бірақ қазақстандық астықтың бәсекеге қабілеттілігі барған сайын өзекті мәселе болып отыр. Біздің елімізде өнім Ресейге қарағанда төмен. Ал өнімділік неғұрлым төмен болса, соғұрлым құны жоғары болады. Осыған байланысты ресейлік астық экспорт кезінде бәсекелестік артықшылыққа ие болады.

- Сондықтан жағдай оңай емес, - деп түйіндеді Қанат Көбесов. - Өткізу нарықтары бар, бірақ оларды ұстап тұру немесе олардың қатысуын арттыру үшін жұмыс істеу керек. Мен өзім үшін осындай қорытынды жасадым - өзгеретіндер аман қалады. Дамуда тоқтау мүмкін емес.

Сергей Буянов