Бараев Орталығы «Таймас» сұрыпының элиталық тұқымын сатылымға шығарады

Тимур Савин
Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстанның тұқым өсірушілері еуропалық әріптестерімен сәтті бәсекелесе алады. Мұны бірнеше жыл бұрын Александр Бараев атындағы Астық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығында шығарылған «Таймас» жұмсақ жаздық бидай сұрыпы дәлелдеді. Биылғы жылдан бастап жаңа тұқымдар Қазақстанның фермерлеріне жеткілікті көлемде қол жетімді.

Бұл туралы АгроКеруен Егін 2025 аясында Бараев атындағы АШҒӨО басқарма төрағасы Тимур Савин айтып берді. Орталықтың өндірістік және ғылыми учаскелері Ақмола облысы Шортанды ауылының жанында орналасқан.

Сапалы тұқымдарды қалай дайындауға болады

Біз келген кезде Шортандыда жаңбыр жауып, бидайдың ылғалдылығы 17,5%-ға жетті. Мұндай жағдайларда тұқым учаскелерін жинауға болмайды - бұл астықтың табиғи ылғалдылығы 14%-дан аспауы керек, өйткені өнгіштігін жоғалтпау үшін оны кептіру ұсынылмайды.

Бұл ретте Орталықтың ауыл шаруашылығы маусымының қорытындысына жалпы көңілі толады.

- Биылғы маусым бізді жауын-шашынмен қуантты, - деді Тимур Савин. - Осыған қарамастан, біз егісті оңтайлы мерзімде өткіздік, 28 мамырда аяқтадық. Жазда орташа көпжылдық нормадан жоғары жаңбыр жауды. Шілде айында дәннің толысуына ылғал жеткіліксіз болды. Бірақ екі-үш маусымда егіс алқаптарын дайындап, тегістеп, тыңайтқыш енгізіп, күзгі өңдеу жұмыстарын жүргізгеніміздің арқасында мол өнімге қол жеткіздік. Қыркүйек айының басында жаңбырға дейін біз бидайдың өнімділігін 20-21 ц/га тіркедік. Ал көпжылдық көрсеткіш 14-16 ц/га болды. Алда біз үздік егістіктерді жинаймыз, онда өнімділік одан да жоғары болады деп үміттенеміз.

Алғашқы бастырылған дәндердің сапасы да жақсы болды, 25-27% желімшесі бар 3-сыныпты. Жаңбырдан кейін не болатыны белгісіз. Бірақ Орталық мамандары ауа-райының қолайсыздығы астық сапасының айтарлықтай төмендеуіне әкелмейді деп үміттенеді. Тұқым өсірушілер үшін бұл әсіресе маңызды. Қолайлы жағдайлар болған жағдайда, қыркүйек айының соңына қарай жинауды аяқтау әбден мүмкін: техника жұмысқа дайын.

Бидайдың «тірі» гендік қоры

Бараев атындағы АШҒӨО жалпы егіс алаңы шамамен 5 мың га құрайды, өндірістік және ғылыми учаскелерге бөлінеді. Сондай-ақ, егістіктердің бір бөлігі жыл сайын буға қалады - бұл сұрыптардың тазалығын сақтау үшін тұқым шаруашылығына қойылатын талап.

- Бізде асыл тұқымды тәлімбақтар өте көп, сондықтан осы маусымда өндірістік учаскелерде егіс алқабы 3,3 мың га құрады, - деді Тимур Савин. - Оның 2 мың гектарына бидай егілген. Сонымен қатар, арпа, зығыр, сұлы, жүгері, күнбағыс және басқа да дақылдар егілді.

Біз гендік қор полигонына бардық, онда метрге метр мөлдектерден бидай жинау жұмыстары жүргізілді. Бұл ауыр жұмыс үшін қазір арнайы комбайн қолданылады, ал бір кездері бұл жерлерде егін қолмен жиналды. Мөлдектердің шамамен 1000 екенін ескерсек, бұл қаншалықты ауыр жұмыс екені түсінікті. Бұл учаскелерде себудің міндеті - гендік қорды «тірі» күйде сақтау және сонымен бірге оның қасиеттерін зерттеу. Үздік үлгілер селекциялық процеске кетеді.

«Таймас» сұрыпының артықшылықтары

Қазақстанда жүргізіліп жатқан егіс алқаптарын әртараптандыру селекционерлер мен тұқым өсірушілерге тікелей әсер етеді - олар майлы және бұршақ дақылдарына сұраныстың өсуін байқайды. Сондықтан, Орталықтың өз сұрыптарының зығыр астындағы алаңдар осы маусымда 400 гектарға дейін өсті. Сондай-ақ, элиталық тұқам шаруашылықтарымен Орталықта жоғары репродукциялардың тұқымдарын (БС және суперэлита) алып, оларды тауарлық партияларға көбейту туралы келісімшарттар жасалды.

Орталықтың өзі биыл өз өндірістік учаскелерінде өсірілген 2,5-3 мың тонна бидай тұқымын сатуға шығаруды жоспарлап отыр. Соның ішінде, осы көлемде Қазақстанның бірнеше шаруа қожалықтары ғана сынап көрген және тамаша пікірлерімен бөліскен «Таймас» - жұмсақ жаздық бидай сұрыпы да болады. Негізгі артықшылықтары - жоғары өнімділік, құрғақ дала аймағында 40 ц/га дейін. Биылғы маусымда «Таймастың» алғашқы алқаптары 33-35 ц/га өнімділікті көрсетеді. Бұл туралы А. Бараева атындағы АШҒӨО бас ғалым-агрономы Мақсұт Тәшенов айтып берді.

Сондай - ақ, «Таймастың» күшті жағы - зең ауруларына төзімділігі.

- Біздің фермерлердің өтініштерін тыңдап, «Таймасты» көбейтуге үлкен бейімділік жасадық, - деп атап өтті Тимур Савин. - Биылғы жылы ол 500 га жерге егілді. Бізде жоспарлаған өнімнің жартысына өтінімдер бар.

«Таймас» бидай сұрыпы

Органикалық тұқымдар

А. Бараев атындағы АШҒӨО бидай мен басқа да ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сұрыптарымен жұмыс жасау жалғасуда. Фермерлер селекционерлерден ауа-райына және басқа күйзелістерге - аязға, құрғақшылыққа, өнуге, ауруларға, зиянкестерге және т.б. төзімді сапалы дәндері бар өнімді сұрыптарды сұрайды.

- Биыл біз мықты шетелдік ғалым-селекционермен бірлесе отырып, грант ұтып алдық, енді күздік бидайдың күшті отандық сұрыпын жасау үшін жұмыс істейтін боламыз, - деді Тимур Савин. - Бізде осы бағыттағы әзірлемелер бар.

Сондай-ақ орталықтың ғылыми қызметіндегі жаңа бағыт - Қазақстанда органикалық егіншілік әдіснамасын құру және органикалық өсімдік шикізатын өңдеу бойынша жұмыс. Ол үшін Орталықтың 430 гектар жері еуропалық органикалық стандарт бойынша сертификатталған.

- Біз Қазақстанда дәнді дақылдардың органикалық тұқымын бірінші болып өндіретін боламыз, - деп қосты Тимур Савин. - Биылғы жылы органикалық тұқымдар сатылымға шығады, оның ішінде - «Таймас» бидай сұрыпының тұқымдары.

ElDala.kz командасы А.Бараев атындағы АШҒӨО ұжымына жоғары сапалы тұқымнан мол өнім алуын тілейді. Біз жоба серіктестерінің қолдауымен JAC T9 пикапында АгроКеруен Егін 2025 бағыты бойынша әрі қарай жүреміз:

«Эридон Қазақстан» - өсімдіктерді қорғау және озық агротехнологияларды жеткізуші;

«Астық Транс» - Қазақстандағы астық вагондарының ең ірі операторы;

JAC - бренд Қазақстандағы жаңа автокөліктерді жеткізушілердің Үздік-5 қатарына кіреді.

Сергей Буянов