Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Тиімділік үшін селекция. АгроКеруен Сүт 2022, Қорытынды
АгроКеруен Сүт 2022 барысында ElDala.kz порталының командасы14 шаруашылыққа барып, олардың әрқайсысы өз тәжірибесімен бөлісті. Ал біз өз репортаждарымызда оқырмандарымызбен олар жайлы жоба серіктестерінің - Hunland компаниясының және Ірі қара малдың сүт және аралас тұқымдарының республикалық палатасының қолдауымен бөлістік.
Біз Hunland компаниялар тобының аймақтық директоры Алексей Китаиннен жинақталған ақпараттан қорытынды жасауды сұрадық. Сарапшының пікірінше, Қазақстанда сүт бағытындағы мал шаруашылығын селекциялық дамытудың ұлттық бағдарламасын тез арада әзірлеу және қабылдау қажет. Бұл саланы дамытудың дұрыс векторын белгілеуге мүмкіндік береді.
- Бүгінгі таңда қазіргі заманғы әлемдік генетикалық жетістіктерді пайдалана отырып, белсенді селекциялық жұмыссыз сүт саласының экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету мүмкін емес, - деп түсіндірді Алексей Китаин (суретте). - Алайда, қазір Қазақстандағы селекциялық жұмыстың деңгейі мен қарқыны қазіргі заманғы талаптарға және қалыптасқан экономикалық жағдайға сай келмейтінін көріп отырмыз. Артта қалудың себебі - мал өсірушілерді дұрыс бағытта ынталандыратын және бағыттайтын ұлттық бағдарламаның болмауы. Жекелеген кәсіпорындарда селекциялық жұмыстар жүргізілуде, бірақ ел деңгейінде селекциялық жұмыстың стратегиялық мақсаттары, сондай-ақ селекциялық прогрестің ынталары мен шарттары жоқ.
Шетелдік селекцияның асыл тұқымды жас төлін және тұқымдық бұқалар ұрығын импорттаумен ғана бүгінгі күні қанағаттану мүмкін емес. Иә, жаңа қанның құйылуы жағдайды белгілі бір дәрежеде жақсартады, бірақ даму қарқыны мен қол жеткізілген нәтижелер жеткіліксіз. Тұрақты және серпінді даму үшін ұлттық бағдарлама ұсынатын шаралар кешені қажет.
- Барлығы елдегі мал басының асыл тұқымдық және селекциялық деңгейін бағалаудан басталуы тиіс, - деп атап өтті Алексей Китаин. – Бұл отандық сүт шаруашылығының қай жерде орналасқанын түсінуге мүмкіндік береді. Біріншіден, бұл жұмысты жетекші сүт фермаларында жүргізу керек, сол жерде жануарлардың бақылау тобын генотиптеу қажет. Алынған генотип пен малдың фенотипі негізінде қолда бар табынның қазіргі жағдайы мен селекциялық әлеуетін анықтауға болады.
Осы кәсіпорындарда алынған мәліметтер негізінде одан әрі селекциялық жұмысты жүргізуге болады: жас малды ұрықтандырғанға дейін үздіксіз генотиптеу, селекциялық ядроларды қалыптастыру үшін жоғары генетикалық әлеуеті бар бірінші топтағы жануарларды бөліп алу, соның негізінде одан әрі селекциялық жұмысты жүргізу. Осы топтағы мал шаруашылықта селекциялық жұмыс үшін пайдаланылатын болады.
Тақырып бойынша оқу: Ең жақсы асыл тұқымды малды қауіп-қатерсіз және күйзеліссіз қалай импорттауға болады
Сондай-ақ, генотиптеу негізінде селекциялық жұмысқа жарамсыз жануарлардың тағы екі тобын бөлу керек.
Екінші топ - тауарлы сүт өндіру үшін, оның жануарларын фермада тек ресурс өндірілгенге дейін сүт өндіру үшін пайдалануға болады немесе ұсақ фермалар мен жеке фермаларға сатуға болады.
Үшінші топ - бұл ақауға шығарылғандар, яғни бордақылауға және союға жарамды жануарлар.
Сүттің өзіндік құнын қалай төмендетуге болады?
Айта кету керек, бұл бағдарламаның сәтті болуы үшін мемлекет генотиптеуді жүргізуде мал өсірушілерге шығындарды ішінара субсидиялау арқылы қолдау көрсетуі керек. Мемлекет үшін шығындар аз, бірақ үлкен нәтиже береді.
Мұндай рәсімді жүргізетін фермалар ұлттық селекциялық даму жүйесінің буыны болады. Селекциялық даму мақсаттары ұлттық бағдарлама шеңберінде айқындалуы тиіс.
- Біздің түсінігімізше, мақсаттар жануардың өнімді өмірінің ұзақтығы, тұяқтар мен желіндер бойынша генетикалық саулық, сүт соматикасы, жақсы құнарлылық, жеңіл төлдеу болуы тиіс, - деп қосты Алексей Китаин. – Яғни, тұтастай алғанда, жануардың саулығы мен өнімді ұзақ өмір сүруіне екпін жасалуы керек. Таңдалған басымдықтар негізінде Қазақстан сүт бағытындағы ІҚМ селекциялық дамытумен айналысатын басқа елдердегідей асыл тұқымдық құндылықтың өзіндік ұлттық кешенді индексін қалыптастыруы қажет.
Нәтижесінде нақты шаруашылықта және жалпы елде сүтті мал генетикасы қандай деңгейде орналасқандығының объективті көрсеткіші пайда болады. Ұлттық асыл тұқымдық индекс селекциялық жұмысты жоспарлауға ғана емес, оның нәтижелерін объективті бағалауға, сондай-ақ бұл көрсеткіш қанша және қандай кезеңде өсуі тиіс деген секілді нақты міндеттер қоюға мүмкіндік береді. Тиісінше, елдегі сүтті малдың асыл тұқымдық деңгейі барлық маңызды параметрлер бойынша – малдың өнімділігінен бастап денсаулығына дейін өседі.
Айтпақшы, индекстің өсуін фермер үшін қарсы міндеттеме ретінде жасауға болады, бұл туралы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі қазір ойланып отыр. Яғни, егер ферма субсидия алса, ол асыл тұқымдық құндылық индексінің тиісті өсуін қамтамасыз етуі керек. Бұл мемлекеттік қолдау шараларын пайдалану тиімділігінің критерийіне айналады.
Тақырып бойынша оқу: Генетика фермерлерге ақша табуға қалай көмектеседі
Мамандарға бұл индекстің өсуі елде өндірілетін сүттің өзіндік құнының төмендеуімен қатар жүруі керек екені анық. Қазір бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан беймәлім жағдайда тұр – Қазақстандық сүт Еуроодақ елдеріне қарағанда қымбатырақ. Мұның бәрі мал басының сапасына байланысты: егер сиыр өндірістік циклдерді көбірек атқара алса, денсаулықты сақтау үшін аз шығындар қажет болса, егер ол бірдей рационмен көп сүт берсе, әрине, оның өнімі арзанырақ болады.
Сондықтан генетиканы жақсартуды сүт саласын мемлекеттік қолдау тиімділігінің басты өлшемі деп санау керек.
Селекциялық жаңарту дегеніміз не?
Ұлттық бағдарламаны енгізу импорттық мал басын әкелу жөніндегі қазіргі саясатты түзетуге де көмектеседі. Жасыратыны жоқ, бүгінде Қазақстан фермерлері асыл тұқымды құжаттарда көрсетілген жеткізушілердің ең төменгі бағалары мен ата-бабалардың жалпы өнімділігіне сүйене отырып, генетикасы нашар малды сатып алады. Мұндай жеткізілім сала үшін ешқандай перспективалар ашпайды, өйткені жануарлар фермада бірнеше цикл жұмыс істеп, генетикалық секіруді қамтамасыз етпестен із-түссіз жоғалады. Ал негізі керісінше болуы керек - тек осы жерде және қазір тауарлық өндірісті қамтамасыз ететін малды емес, болашаққа жұмыс істейтін және жалпы табынның генетикасын жақсартатын, малды әкелуді ынталандыру қажет.
- Іс жүзінде, қазір негізінен өндірістің қосымша құралдары әкелінеді, ал импорт бойынша елге генетикалық секіріс беретін мал әкелу қажет, - деп түсіндірді Алексей Китаин. - Мемлекеттің күш-жігері нақ осы селекциялық құндылығы жоғары, яғни қазіргі кездегі Қазақстанның орташа деңгейіне қатысты жақсартушы болып табылатын малды әкелуді ынталандыруға бағытталуы тиіс. Бұл малдың асыл тұқымды сапасын жақсартуда жылдам серпіліс жасауға мүмкіндік береді. Осы бағытта дамуға қабілетті және дамығысы келетін шаруашылықтар тиімді мемлекеттік қолдауға ие болуы тиіс.
Сарапшы атап өткендей, генетиканы жақсарту үшін тұқымның көмегімен жұмыс істеуге болады. Бірақ бұл - 7-8 жылды қажет ететін ұзақ жол. Бұл кезеңде әлемдік генетика одан әрі алға кетеді. Егер Қазақстан артта қалуды қысқартқысы келсе, озық генетикасы бар асыл тұқымды төлді әкелу – ең жақсы нұсқа. Әрине, жұмыс кешенді түрде жүруі керек – сапалы тұқымды қолдана отырып, селекциялық жұмыстар да жалғасуы керек. Ұлттық табын құндылығы индексі күш-жігердің нәтижелерін нақты көрсетеді және жұмыс дұрыс бағытта жүргізіліп жатқанын көрсетеді.
- Асыл тұқымды бағалаудың ұлттық жүйесіне кіретін шаруашылықтар селекциялық жұмыстың бірыңғай ақпараттық базасына енгізілуі тиіс, - деп толықтырды Алексей Китаин. - Ірі қара малдың сүт және аралас тұқымдарының республикалық палатасы осы жануарлардың барлығын ескеріп, селекциялық жұмысты бағыттауы тиіс.
Ұлттық бағдарламаның құралдарының бірі фермаларды селекциялық жаңартуды қолдау болуы мүмкін. Бұл ретте мақсат бойынша: генотиптеу нәтижелері бойынша селекциялық жұмысқа жарамсыз болған малдың бөлігі ішкі нарықта сатылуы тиіс. Бұл жануарлар елдегі орташа деңгейден жоғары тұрақты сүт өндіруді қамтамасыз ететіндіктен, мұндай жануарларға ұсақ фермалар немесе жеке фермалар тарапынан сұраныс болады.
Тақырып бойынша оқу: 2021 жылы Қазақстанда ҮЗДІК 30 сүт өндіруші
Жарамсыз төлді сатудан түскен түсімді мал шаруашылығы кәсіпорны жарамсыз мал басын алмастыратын алдыңғы қатарлы генетиканың импортына бағыттауы тиіс. Мұнда бүгінде импорттық асыл тұқымды мал сатып алуға көзделген мемлекеттен субсидиялар қажет болады. Олар бағдарламаға қатысушылар үшін ішкі нарыққа сатылған малдың түсімі мен импорт бойынша сатып алынатын асыл тұқымды құндылығы жоғары неғұрлым қымбат жануарлардың құны арасындағы айырмашылықты жабады.
Назар аударуға тұрарлық тәжірибе
Сарапшы атап өткендей, ұсыныс халықаралық тәжірибеге негізделген. Бүгінгі таңда әлемдегі сүт индустриясының көшбасшысы болып табылатын барлық елдер сүт өндірісін ғана емес, сонымен қатар селекцияны да қарқынды дамытуда.
- Біз венгриялық компания болғандықтан, мен Венгрияның тәжірибесін де мысал ретінде келтіре аламын, - деді Алексей Китаин. - Отыз жыл бұрын біз, бұрынғы социалистік мемлекеттер, шамамен бірдей деңгейде бастадық, бірақ бүгінде Венгрия Еуропалық одақтағы сүт саласындағы әлемдегі көшбасшылардың бірі болып табылады. Бұған агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік саясаттың маңызды элементіне айналған селекциялық дамудың ұлттық бағдарламасын уақтылы қабылдау көмектесті. Мемлекет нақты мақсаттарды белгіледі, оларға қол жеткізу құралдарын қарастырды, процесті басқарды – бұл нәтижені қамтамасыз етті.
Әрине, Венгрия - бір ғана мысал, сондықтан оны мұқият ұстанудың қажеті жоқ. Қазақстан сүт саласын дамытудың өзіндік тәжірибесін ескеруі, әлемдік тәжірибені өз жағдайларына бейімдеуі және өзінің тиімді бағдарламасын әзірлеуі қажет. Бұл қолынан келетін сарапшылар елде бар. Мұны елде алдыңғы қатарлы сүт кәсіпорындарының болуы дәлелдейді, олар бүгінде ЕО жетекші елдерінің деңгейінде нәтижелер көрсетуде және бүкіл саланы жаңа деңгейге шығару үшін, жаңа жобаларға көмектесу үшін өз тәжірибелерін кеңейтуге дайын.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда фермерлер СТФ мемлекеттік қолдауын өзгертпеуді сұрайды
Ал сүт саласында білікті басқарушылардың көбеюі үшін ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігіне шет елдердегі заманауи сүт өнеркәсіптік фермаларында сүт-тауар фермаларының менеджментін оқытуды мемлекеттік қолдау бағдарламасын енгізу орынды болар еді.
