Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Сүт саласына инвестицияларды қалай тартуға болады?
Соңғы 30 жылда Қазақстанда агроөнеркәсіптік кешенді қозғайтын 11 түрлі даму бағдарламасы қабылданды. Өкінішке қарай, олардың арасында сабақтастық болмады, әр жаңа құжат жаңа міндеттер қойып, оларға жетудің жаңа жолдарын анықтады. Сүт саласын алсақ — бірде жеке қосалқы шаруашылықтарға, енді бірде кооперацияға, содан кейін ірі сүт фермаларын қолдауға баса назар аударылды. Мұндай саясаттың нәтижесі — бизнестің ертеңгі күнге деген сенімі жоқ, яғни ол жаңа жобаларға инвестиция салғысы келмейді. Саланы бір қырынан екінші қырына тербелтпейтін, тұрақты ұзақ мерзімді бағдарлама ғана жағдайды түзете алады. Бұл жағдайда бағдарлама «төменнен жоғары» құрылуы керек, яғни оны шенеуніктер емес, барлық мүдделі тараптарды тарта отырып, бизнестің өзі жазуы тиіс.
Бұл туралы ElDala.kz порталына ІҚМ сүтті және аралас тұқымдарының республикалық палатасының атқарушы директоры Азамат Сағынбаев айтып берді.
— Біз палата Қазақстанның сүтті мал шаруашылығын дамытудың ұзақ мерзімді бағдарламасын құру алаңына айнала отырып, барлық мүдделі тараптардың пікір агрегаторы рөлін өз мойнына алғанын қалаймыз, — деді Азамат Сағынбаев (суретте). — Біз бизнестің, салалық қауымдастықтардың және басқалардың барлық ұсыныстарын талқылаймыз. Бағдарламаны әзірлеудің басты мақсаты — сүт саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру. Бизнес мұнда ұзақ мерзімді тұрақты ойын ережелері қамтамасыз етілген жағдайда ғана келеді. Бағдарлама кем дегенде 15 жылға жазылуы керек деп санаймыз, сонда ғана бизнеске болашақты жоспарлауға болады. Сондай-ақ оған бекітілген шарттар бүкіл мерзім ішінде өзгермейтініне кепілдік қажет.
Тақырып бойынша оқу: Неліктен сүт саласын мемлекеттік қолдаудан айыруға болмайды?
Бүгінгі таңда елдің сүт-тауар фермаларының 90%-ы ІҚМ сүтті және аралас тұқымдарының республикалық палатасының мүшелері болып табылады, олардың үлесіне Қазақстанның ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында сүт өндірудің жалпы көлемінің 70%-ы тиесілі. Осылайша, палата мүшелерінің пікірі Қазақстанның сүт өндірушілерінің көпшілігінің шоғырландырылған пікірі болады.
Статистика және субсидиялар
Әрине, бағдарлама саланың қазіргі жағдайы туралы анық сандардың сенімді негізіне негізделуі керек. Мұнда ресми статистикаға қатысты сұрақтар бар.
— Статистиканың хабарлауынша, Қазақстан өзін 90%-дан астам сүтпен толық қамтамасыз етеді, — деп атап өтті Азамат Сағынбаев. — Онда жалпы өндіріс 6 млн тонна, оның ішінде тауарлық сүт — 4,8 млн тонна деп көрсетілген. Шын мәнінде, дүкен сөрелерінде отандық сүт өнімдері өте аз. Мұны біз импорттың көрсеткіштері бойынша да көріп отырмыз — Қазақстанды жылына 500 мың тонна сүт өнімін әкелуді жалғастыруда.
Нақты жағдай қандай? Бизнестің деректері бойынша, Қазақстанның сүт өңдеу зауыттарына жылына 1,8-1,9 млн тонна шикі сүт түседі. Ал қажеттілік — 5 млн тонна. Яғни, қазір ел өзін 25 пайыз шикізатпен қамтамасыз етеді және бұл — халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарындағы өндірісті ескере отырып. Бірақ Қазақстанда ЕАЭО-ның сүт жөніндегі техникалық регламенті күшіне енген бойда (ол бойынша бізге әзірге шегеру берілді), ЖҚШ-дан алынған сүт мүлдем жоғалады, өйткені қазір өнімнің 90%-ы сапа мен қауіпсіздік талаптарын қанағаттандырмайды. Бұл бағдарламада сүт-тауар фермаларын дамыту қажеттілігіне нақты назар аудару қажет екенін көрсетеді. Тек солар ғана оңтайлы сапалы шикізатты жыл бойы тұрақты жеткізуді қамтамасыз ете алады.
Әрине, ең маңызды мәселе — мұндай жобаларды мемлекеттік қолдау құралдары. Өйткені СТФ құрылысы үлкен біржолғы салымдарды қажет етеді. Инвестор оның бизнес-жоспары күлге айналмайтынына сенімді болуы керек, өйткені Ауыл шаруашылығы министрлігіне кенеттен жаңа басшы келіп, ойын ережелерін өзгертуге шешім қабылдауы мүмкін.
— Өткен жылы сүтке субсидиялар алынып тасталатыны туралы әңгіме болды, — деп еске салды Азамат Сағынбаев. — Осы талқылаулардың аясында СТФ-ны кеңейтуді немесе жаңаларын салуды жоспарлаған көптеген адамдар бұл істің маңыздылығына күмәндана бастады. Бұл — ұзақ мерзімді даму стратегиясының болмауына байланысты саланың инвестициялық тартымдылығын жоғалтуының мысалы. Сонымен, мемлекеттік қолдауға келетін болсақ — сүтке тауарлық субсидиялар қажет. Бұл — өндірістің өсуін ынталандыратын құрал. Иә, әлдебір күні, біз өзімізді 100% сүтпен қамтамасыз етіп, экспорт туралы сөз болған кезде, онда мемлекеттік қолдау құралдарын өзгертуге болады — жеңілдетілген кредит беруді енгізу және т.б. Бірақ біз ішкі нарықты жабу үшін өндіріс көлемін ұлғайту туралы айтатын болсақ, өндірілген өнімнің литріне тауарлық субсидия — бұл ең жақсы нұсқа.
Менеджмент және генетика
Сондай-ақ, бағдарламаның маңызды сәті сүт-тауар фермалары менеджментінің біліктілігін арттыру туралы бөлім болуы тиіс. Бүгінгі таңда мұндай мамандар өте аз. Нәтижесінде инвесторлар жоғары сапалы мал импортына инвестиция салады, қымбат жабдықтар сатып алады, тамаша сиыр қоралар салады. Нәтижесінде мұның бәрін тиімді басқаратын ешкім жоқ. Сондықтан бағдарламада блоктардың бірінде тұрақты консалтингті, фермерлерді оқытуды белгілеу жоспарлануда. Мұның бәрін палата базасында жасауға болады — СТФ иелерімен және менеджментімен тығыз жұмыс істеу үшін жеке консультациялық қызмет құру.
Бағдарламаға енгізу жоспарланған жеке блок — бұл селекциялық-асыл тұқымды жұмыс.
Әрине, бизнес қай мал тұқымымен айналысатынын өзі таңдайды. Осыған байланысты палатаның міндеті — өңірдің жағдайы мен ферманың жем-шөп өндірудегі мүмкіндіктеріне және ұстау жағдайларын қамтамасыз етуге байланысты малды таңдау бойынша дұрыс ұсынымдар.
Сондай-ақ, палата әр сиырдан және сүт көлемінен ұрпақ алудың максималды көрсеткіштеріне шығу үшін ферманы жүргізеді және сүйемелдейді. Бұған халықаралық мал шаруашылығы жүйесімен интеграция көмектесуі тиіс.
— Біз қазірдің өзінде өтініш бердік, егер бәрі жақсы болса, күзге қарай Халықаралық голштин мал қауымдастығына қосыламыз, — деді Азамат Сағынбаев. — Біз олардың стандарттары бойынша жұмыс істей бастаймыз. Көптеген жылдар бойы біз асыл тұқымды өнімді шетелге сатуды бастау керек екенін айтып келеміз және бұл—дұрыс бағыттағы қадам. Біз ескірген таңбалаудың орнына малды геномдық бағалауды енгізуіміз керек. Біз қазір деректерді жинауды мақсат етіп отырмыз, содан кейін жануарларды индекстер бойынша бағалаймыз және осы жұмыстың соңғы кезеңінде геномдық бағалауға көшеміз.
Осы міндеттердің барлығын Қазақстанның сүтті мал шаруашылығын дамыту бағдарламасында да белгілеу көзделіп отыр.
Қайта өңдеу және экспорт
Бағдарламаның тағы бір міндеті — сауда желілерінің сөрелерінде отандық сүт өнімдерінің лайықты орнына қол жеткізу. Мұны сатып алушылардың отандық сүт өнімдеріне, қазақстандық өндірушілерді тануға деген сенімін арттыру арқылы жасауға болады. Әрине, мұның анықтаушы факторы жоғары сапа болуы керек және оған шикізаттың барлық стандарттарға сәйкестігі арқылы қол жеткізіледі.
— Сүтті мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы отандық өнімнің танымал және құрметті болуына көмектесуі тиіс, бұл сатып алушының сөзсіз сенімін тудырады, — деді Азамат Сағынбаев. — Идея бойынша, бұл жұмыс уақыт өте келе сүт өнімдерінің экспортқа шығуына да көмектеседі.
Айтпақшы, экспорт туралы: бүкіл бағдарламаның түпкі мақсаты — бұл елдің өз өндірісінің сүт өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз етуі ғана емес, сонымен қатар сыртқы нарыққа шығу. Ұзақ мерзімді даму бағдарламасын құра отырып, болашақ туралы бүгін ойлану керек. Ресейлік сүт өндірісін алыңыз — ел 10 жыл бұрын сүт бойынша импортқа тәуелді болды, ал қазір ол сыртқы нарықта белсенді жұмыс істейді. Бұл міндет Қазақстанға да жүктелген.
Сүтті өңдеу де жоспарланған бағдарламаның маңызды бөлігі болып табылады. Тек шикізат өндірісін кеңейту мәселелеріне назар аударып, олар пайда болған кезде артықшылықпен не істек керек деген мәселені тыс қалдыруға болмайды. Қазір сүтті терең қайта өңдеудің дамуын (сол құрғақ сүтті ала отырып) тек шикізат базасының болмауы тежейді. Ол кеңейген сайын кептіру өндірісін де қатар енгізу қажет болады. Біздің оңтүстік көршілеріміз Тәжікстан мен Өзбекстан өте үлкен нарық болғандықтан, сататын жер бар. Ресей де сапалы сүт ұнтағын алуға дайын.
Пікірлер мен тәжірибе
Қазақстанның сүтті мал шаруашылығын дамыту бағдарламасын сапалы әрі терең әзірлеу құзыретті сарапшыларды тарту үшін қаражатты талап етеді және палата қазір БҰҰ Азық-түлік ұйымымен (ФАО) осы жобаға грант алу үшін жұмыс істеуде. Егер бәрі жоспар бойынша жүрсе, онда жыл соңына дейін бағдарлама дайын болады және өңірлерде талқылауға, содан кейін — Үкіметке беріледі. Айтпақшы, палата құжатты әзірлеуге ҚР АШМ мамандарының, сондай-ақ барлық басқа мүдделі тараптардың, соның ішінде бизнестің, депутаттардың, ғалымдардың тікелей қатысуына сенеді.
Тақырып бойынша оқу: «Камышинское» мал импортынсыз сүт саууды екі есеге қалай арттырды?
Бірақ бастапқы кезеңде жоспарланған құжаттың негізін қалыптастыру үшін ірі сүт өндірушілердің озық тәжірибесі мен пікірін жинау маңызды. Бұл істе ІҚМ сүтті және аралас тұқымдарының республикалық палатасына АгроКеруен Сүт 2023 көмектеседі. Бұл жобаны палата және ElDala.kz порталының редакциясы үшінші жыл қатарынан бірлесіп өткізуде. Сондай-ақ біздің АгроКеруен Сүт 2023 сенімді серіктестеріміз — Westfalia Қазақстан компаниясы және BaiBolsyn ашық аграрлық нарығы.
— АгроКеруен Сүт 2023 барысында біз бағдарламаның негізі бола алатын сүт саласының табысты шаруашылықтарының озық тәжірибесін көрсеткіміз келеді, — деп түйіндеді Азамат Сағынбаев. — Сонымен қатар, біз үшін фермерлердің өздерінен бағдарламаға не кіруі керек деген пікірлер алу маңызды. Сүт өндірушілер мен өңдеушілер күнделікті кездесетін проблемалар бағдарламада көрініс пен шешім табуы тиіс. АгроКеруен Сүт 2023 барысында біз оларды белгілейміз.
