Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Цифрландыру qazaq aqbas үздік бұқаларын анықтауға қалай көмектеседі?
Ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Александр Стрелец кабинетте емес, «Новобратское және К» ЖШС мал фермасында жұмыс істейді. Ол Қазақстанда жиырма жылдан астам уақыт бойы қазақтың ақбас тұқымын жандандыруға күш салып келе жатқан ірі қара малмен селекциялық-асыл тұқымды жұмыс жөніндегі санаулы мамандардың бірі. Бұқалар мен қашарлар осы жерден бүкіл Қазақстанға таралады.
ElDala.kz командасы Ақмола облысының Новобратское ауылына АгроКеруен Ет 2023 сапарының төртінші күні келді.
Бір кездері Новобратское ауылында сүтті мал шаруашылығында маманданған «Новобратский» совхозы жұмыс істеді. Бірақ 90-шы жылдары сүт өндіру өте қиын болды, өйткені бұл сала көптеген инфрақұрылымды, шырынды жемшөп дайындауды және ветеринарияның жоғары деңгейін қажет етеді. Ал ол кезде ауылда жарық та болған жоқ, сүтті өңдеуге апаратын көлік те болған жоқ. Шаруашылықты мүлдем жоғалтпау үшін олар мұнда етті мал шаруашылығына көшуді шешті. Оны қолда бар жайылымдық жерлермен дамыту мүмкін болды.
Мал таңдауға сауатты келіп, қазақтың ақбас тұқымына тоқталды. Бұл - күтім мен азықтандыруда көнбіс, ал ет сипаттамалары өте жоғары мал. 1998 жылы Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарының асыл тұқымды шаруашылықтарында аналық мал басын сатып алып, өздері үшін жаңа бағытты игере бастады. Олар 300 бас аналық малдан бастады. Асыл тұқымды бұқаларды дұрыс таңдаудың арқасында шаруашылық бұзаулардың жоғары өнімділігіне қол жеткізе алды. Бұл аналық малды өз көбеюімен өсіруге мүмкіндік берді. Қазір мұнда 700 бас аналық табын бар, ал «Новобратское және К» ЖШС бірінші санатты qazaq aqbas асыл тұқымды бұқашықтарын сату құқығымен бірінші сыныпты шаруашылық мәртебесіне ие.
Бұл ретте тұқымдық сипаттамаларды жақсарту бойынша жұмыс тоқтамайды. Жақында аналық мал тек ет сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен қатар qazaq aqbas критерийлеріне мінсіз сәйкестікке қол жеткізе отырып, тұқымдық стандарттарға көтерілді.
- Үш жыл бұрын біз аналық малдың сапасын жақсартуды шештік, - деді Александр Стрелец (басты суретте). - Дегенмен, біз 1998-1999 жылдары сатып алған мал фенотипі бойынша онша сапалы емес еді. Біз шамамен 600 бастан құтылдық. Біреуін жасына қарай, біреуін қазақтың ақбас тұқымына сәйкес келмейтін «жейдесіне» қарай ақауға шығардық. Оларды ет комбинатына апарып, qazaq aqbas параметрлеріне толық ықпал ететін мұқият іріктелген қашарлармен ауыстырдық.
«Жейдеге» (түске) қойылатын талаптар қатаң. Qazaq aqbas жануарының басы ақ болуы керек, бетінде «көзілдірік» болмауы тиіс (яғни, қара дақтар). Сондай-ақ, шоқтығы, әукесі, құрсақ бөлігі, аяқтары және құйрық щеткасы ақ болуы керек.
Табынды толықтыру мен ұлғайтуды оның «Новобратское және К» тек жеке өндірісі есебінен жүргізеді. Жыл сайын өздері үшін ең жоғары сапалы 100-150 қашар қалады. Шаруашылықтағы бұзаулардың өнімділігі - 95% және одан жоғары. Осылайша, 700 бас аналық мал басымен жыл сайын жас малдың есебінен мал саны екі есеге артады. Бұл өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға және бірінші санаттағы бұқашықтарды да, қашарларды да сатуға мүмкіндік береді.
Екі жыл бұрын «Новобратское және К» ЖШС және С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ бразилиялық Intergado цифрлық жүйесінің көмегімен бұқашықтардың өзіндік өнімділігін бағалау бойынша бірлескен жобаны бастады. Датчиктер жүйесі 58 күн ішінде бұқашықтың қанша жем тұтынатынын және қандай салмақ беретінін өлшейді. Осы деректерді талдау негізінде сатылатын ең жақсы дарақтар таңдалады, ал аутсайдерлер ақауға шығарылады. Ең жоғары салмақ қосу - күніне 1,5 кг дейін.
- Бұқашықтарды өз өнімділігі бойынша бағалау - міндетті түрде бірінші сыныпты шаруашылықтарға қойылатын талап, - деп атап өтті Александр Стрелец. - Бұл бізге бірінші санаттағы асыл тұқымды бұқаларды сатуға мүмкіндік береді. Цифрлық жүйенің артықшылығы - ол қолмен орындалатын дәстүрлі жүйеге қарағанда уақытты екі есе қысқартады.
Сондай-ақ, бұл жұмыстың маңызды бөлігі - «Новобратское және К» ЖШС өндірушілерін жаңарту. Сапалы бұқаларды іздеу үшін ұзағырақ шығуға тура келеді. Мысалы, биыл олар Батыс Қазақстан облысында сатып алынды.
Айтпақшы, өндірушілердің параметрлері туралы: ең «жұмысшы» - салмағы 450-600 кг бұқалар. Бірақ салмағы 900 кг-нан асатын тым үлкен бұқаларды табынға кіргізуге болмайды: алпауытпен жұптасқан кезде қашардың омыртқасының сыну қаупі жоғары. Жарақат алған жануарды союға жіберу ғана қалады. Сондықтан, бұқалар салмағы 1200-1300 кг чемпиондар тек жасанды ұрықтандыру үшін қажет тұқымды айдау үшін қолданылады.
«Новобратское және К» ЖШС-де жасанды ұрықтандыру толықтырма қашарларда қолданылады, шамамен 15% жағдайда. Бұл шын мәнінде отарға жоғары сапалы өндірушілердің жаңа қанын құюға мүмкіндік береді. Алайда, әзірге параметрлері бойынша қажетті бұқалардың тұқымын таңдауда қиындықтар бар: индекстік бағалау бойынша жұмысты әзірге тек Қазақ ақбас тұқымы республикалық палатасы жүргізуде.
- Бұл тұрғыда бізде проблема бар - біз тұқым материалын алатын бұқалар ұрпақтарының сапасы бойынша бағаланбайды, - деп атап өтті Александр Стрелец. - Бұқаларды ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау жүйесі іске қосылған кезде, бізге сол немесе басқа өндірушінің тұқымын таңдау ыңғайлы болады. Бізді қызықтыратын параметрлер - ерте жетілу және ұсақ құнарлылық, сонымен қатар бірқатар басқа факторлар. Әзірге біз бұқаларды тек сыртқы түріне қарай таңдаймыз. Бірақ бұл дұрыс емес.
Осылайша, Қазақтың ақбас тұқымы республикалық палатасы мен qazaq aqbas асыл тұқымды мал өсіретін фермерлердің алдында кең деректер қорын құру үшін мүмкіндігінше көп бұқаларды бағалау міндеті тұр. Бұл өндіруші бұқалардың индекстік бағасын енгізуге мүмкіндік береді. Индекстерге сүйене отырып, сатып алушылар қолда бар аналық мал мен шаруашылықтың міндеттеріне сүйене отырып, өздеріне қажет бұқашықты таңдай алады. Бұл жұмысты аяқтау үшін деректердің сенімді болуы үшін 5-6 жыл қажет.
- Малды бағалау - qazaq aqbas болашағы үшін өте маңызды мәселе, - деді қазақ Ақбас тұқымы республикалық палатасының атқарушы директоры Бақтияр Өтелбаев. - Біз селекциялық-асыл тұқымды жұмыстарды құруда сырттан біреуге сене алмаймыз, сондықтан фермерлердің күш-жігері маңызды. Палата бұл жұмысты қадағалайды және біз қазақтың ақбас тұқымы біздің ұлттық брендіміз екенін түсінетін және соған сәйкес процеске қатысты көптеген шаруашылықтарға ризамыз. Ортақ міндет - qazaq aqbas генетикасын сақтау және ұрпақтарға үздік өндірушілердің сапасын беру. Ол үшін мұнда «Новобратское және К» ЖШС-де intergado цифрлық жүйесі пайдаланылады , оның көмегімен бұқашықтардың өзіндік өнімділігін бағалау жүргізіледі. Бағалау нәтижелері бойынша бірінші санат ең жақсы болып тағайындалады. Осыған ұқсас жұмысты ел бойынша тағы бірнеше шаруа қожалықтары жүргізуде. Біз осы бағалаудың деректерін жинақтаймыз, сонымен қатар ата-аналардан ең жақсы қасиеттердің қалай берілетінін көру үшін ұрпақты бағалауды енгіземіз.
«Новобратское және К» ЖШС-дегі мал жылдың көп бөлігінде еркін жайылымда ұсталады. Қыста сүт фермасынан қалған ескі сиыр қоралары ұстау үшін қолданылады. Бірақ сонымен бірге, әр сиырдың жайылу алаңы бар, сондықтан малдың қай жерде тұратынын өзі таңдауға мүмкіндігі бар - ашық кеңістікте немесе үй-жайда. Бұл еркін жайып ұстау жас жануарлармен жұмыс жасау кезінде өте ыңғайлы.
Проблемалар да жеткілікті. Ең бастысы, көптеген аграрлық кәсіпорындар сияқты, адамдар. Қарапайым малшылар мен мамандарды табу қиын. Мысалы, ауылда өзінің ветеринары жоқ, вакциналау кезеңіне шақыруға тура келеді. Новобратское ауылы да қиын кезеңді өткеруде. Кез келген келушінің алдында тұрған проблемалардың бірі - жол. Трассадан ауылға дейін ұзындығы 35 км грейдер ғана, жағдайы мардымсыз. Ол арқылы тек жол талғамайтын көлікпен жүруге болады, онда да әрең. Неліктен аудан билігі бұл мәселеге көз жұмып отырғаны түсініксіз. Ұлттық бренд болып табылатын qazaq aqbas мал өсіру жөніндегі қуатты асыл тұқымды орталықтардың бірі қалыпты жол төсеуге лайық емес пе? Мұнда асыл тұқымды жас жануарларды сатып алушылар, ғалымдар-селекционерлер және аграрлық жоғары оқу орындарының студенттері тәжірибеге келеді. Новобратское ауылының тұрғындарының өмір сүру сапасы туралы айтудың қажеті жоқ, өйткені тіпті аудан орталығына кез келген сапар проблема болып табылады. Ол жерге шұғыл түрде медициналық көмекке баруға тура келеді, өйткені ауылда өз дәрігері жоқ.
Адамдардың ауылдан үнемі қашып жүргені таңқаларлық емес. Қазір төрт ауылы бар бүкіл ауылдық округте 800 адам әрең тұрады. Ауыл инфрақұрылымын жақсартуға миллиардтаған теңге бөлінетін барлық бағдарламалар қайда?
«Новобратское және К» ЖШС-де мал басын одан әрі өсіру жоспарлары бар, бірақ бәрі екі проблемаға тіреледі. Біріншісі - бұған дейін өзінде айтылған адамдардың тапшылығы. Екіншісі - жайылымдық жерлердің тапшылығы. Шаруашылықтағы жайылымдардың барлығы 10 мың га, өңірдік норма - бір басқа 6-8 га. Егістік алқабы да бар, 8 мың га. Мұнда бидай, арпа және сұлы мен жемшөп дақылдары өсіріледі.
Қиын ауа-райына байланысты жемшөптің қажетті көлемін жинау әзірге мүмкін еместігін ескеріп, «Новобратское және К» ЖШС қосымша шөп, сондай-ақ моно-жем дайындады. Бұл туралы бізге шаруашылық директоры Владимир Кужелев айтып берді.
- Биылғы жыл өсімдік шаруашылығы үшін өте қиын болды, - деді «Новобратское және К» ЖШС директоры Владимир Кужелев. - Мұндай маусым есімде жоқ: алдымен суық көктем, содан кейін жаздың аптап ыстығы мен құрғақшылық, енді тамыздың аяғынан бастап үздіксіз жаңбыр. Астық далада толығымен пісіп, жоғары ылғалдылыққа байланысты масақта өнуде. Оны қыркүйектің бірінші аптасында жинауды бастау керек еді, бірақ біз далаға шыға алмай отырмыз - техника батпаққа батады.
Қыста жемшөпке деген қажеттілікті азайту үшін ферма өзінің сапалы асыл тұқымды жас төлін мүмкіндігінше сатуға тырысады. Қазір олар бірінші санаттағы бұқалар мен қашарларды сатуға дайындалуда. Сатып алушылар жергілікті малдың сапасын біле отырып, сатып алуға дайын.
Биылғы жылы шаруашылық шамамен 300 бас жас малды - 130 қашар мен 170 бұқашықты сатуды жоспарлап отыр. Өтінімдер Қазақстанның түкпір-түкпірінен түсуде.
Тақырып бйынша оқу: Qazaq aqbas чемпион бұқалары қалай өсіріледі?
«Новобраское және К» ЖШС-не барлық жоспарларының іске асуында табыс тілейміз, ал біз АгроКеруен Ет 2023 бағыты блйынша сапарымызды жалғастырамыз. Естеріңізге сала кетейік, ElDala.kz командасы бұл жобаны Қазақ ақбас тұқымы республикалық палатасымен және BaiBolsyn.kz ашық аграрлық нарығымен бірлесіп жүзеге асырады.
