Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Жаңа ет жобасы сәтсіздікке ұшырау үстінде
Етті мал шаруашылығын дамыту АӨК дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған жаңа ұлттық жобасының басымдықтарының бірі болып қалды. Құжатты ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев сейсенбі, 12 қазанда ұсынды және үкімет бекітті.
Алайда, сарапшылар бірден құжатта көрсетілген мақсаттарды кезекті қиялдар деп атады, оларды ет саласы бұрынғы сәтсіз бағдарламалардың арқасында көп көрді.
- Мал шаруашылығы саласындағы бағдарлама қайтадан сәтсіз аяқталды, өйткені ол ШҚ - ның, қарапайым фермердің қызығушылығын ескермеген - ElDala.kz порталының өтініші бойынша Қазақстандағы ірі сиыр етін өндірушілердің бірі KazBeef компаниясының бас директоры Бейбіт Ерубаев (суретте) өз пікірімен бөлісті.
Атап айтқанда, сөз ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жобада негізгі міндет ретінде белгілеген – 2026 жылға қарай еліміздің барлық ет комбинаттарының 100%-ға жүктелуіне қол жеткізу болып отыр.
Тақырып бойынша оқу: ҚР ет комбинаттары 2026 жылға дейін 100% - ға жүктеледі
Ет өңдеушілер ұзақ уақыт бойы шикізаттың, яғни малдың жетіспеушілігіне байланысты олардың қуаттарының жүктемесі 30%-ға жетпейді деп шағымданады.
Үкімет бұл мәселені әкімшілік шаралармен шешуге тырысты, 2020 жылдың басында бұқалар мен қошқарларды экспорттауға тыйым салды. Алайда, бұл малды еш қиындықсыз (және ішкі нарықтан гөрі тиімді бағамен) сату мүмкіндігін жоғалтқан қарапайым фермерлерге зиян келтірді.
Бейбіт Ерубаев ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жариялаған отандық ет комбинаттарын жүктеу міндеті мал экспортын шектеуге әкеледі деп санайды. Өйткені бәсекеге қабілетсіздігіне орай қазақстандық қайта өңдеушілер келешекте де фермерге өзбек сатып алушыларына қарағанда анағұрлым тиімді баға ұсына алмайды.
- Қазір Өзбекстан малды ішкі нарықта қалыптасқаннан жоғары бағамен сатып алуда және бұл жағдай жалғаса береді, - деп есептейді Бейбіт Ерубаев. - Сонымен қатар, Қытай біздің ет комбинаттары төлеуге дайын болғаннан гөрі мал сатып алатын болады. Ал неге? Себебі кез келген қазақстандық ет комбинаты қазір қосымша құн бермейді. Негізінен, қазір ол тек азық-түлік қауіпсіздігін, halal сертификатын және вакуумды орауды ұсынады. Болды.
Биылғы жылы мал шаруашылығында жемшөптің күрт қымбаттауына байланысты ауыр жағдай қалыптасты. Шын мәнінде, KazBeef қазір акционерлер оны субсидиялауы есебінен ғана аман қалуда. Өйткені, жемшөп екі есе қымбаттады - егер арпа бір жыл бұрын 45 мың теңге/тонна болса, бүгінде 95 мың теңге/тонна. Мал өсірушілер ет бағасын екі есе көтере алмайды - оны ешкім сатып алмайды.
"АҚШ пен Канада сияқты елдерде де мал өсірушілер бүгінде аман қалуға мәжбүр, сол жерде оларды үкімет субсидиялайды", - деді Бейбіт Ерубаев. - Бұл қиын жыл, сондықтан фермерлерді аз баға ұсынуға дайын ет комбинаттарымен мәжбүрлі жұмыс істеуге көндіруге болмайды. Бұл тонау, тікелей айталық Ет комбинаттары сыртқы нарықтарды жабуды талап ететін жағдайға оралғым келмейді, бұл қадамның қажеттілігін олардың өліп жатқандығымен дәлелдейді. Экспортты шектеу - бұл саланы дамыту үшін оң әсер етпейтін қысқа мерзімді шаралар.
Отандық етті қайта өңдеудің бәсекеге қабілетсіздігі - бұл өздігінен жойылмайтын жүйелік мәселе. Өйткені, ет комбинатының маржиналдылығы әрқашан 3-4% болады. Бұрын, кеңес заманында олар жақсы пайдамен жұмыс істеді, бірақ тек шұжық өндірісі есебінен. Бұл жағдайда - иә, қосылған құн жоғары.
Тақырып бойынша оқу: Ауыл шаруашылығы министрлігінің батылсыздығыі Қазақстанның мал шаруашылығын өлтіреді
Бірақ қазір Қазақстанда жағдай мынадай: ет комбинаттары көбіне қайта өңдеумен емес, тек ет кесумен және ораумен айналысады. Яғни, олар базарлар жұмыс істейтін салада орналасқан. Олармен бәсекелесуге мәжбүр - өмір сүру үшін ет сатып алушыға базардағыдай, кейде одан да төмен бағаны ұсыну керек.
- Бұған не арқылы қол жеткізуге болады? - деді Бейбіт Ерубаев. - Тек көлем арқылы, ауқым экономикасы есебінен. Яғни, сіз 3-4% табасыз, бірақ 5-7 мың бас тәулігіне соясыз. Әлемдік алыптар дәл осылай жұмыс істейді – Cargill, Tyson Foods, JBS. Өйткені 100 бастың 3-4%және 5-7 мың бастың 3-4% әртүрлі ұғымдар.
Әлемдік тәжірибеде тіпті маржиналдылықтың осы 3-4% - ына теріні, қанды, майды, сүйектерді өңдеу арқылы қол жеткізілетінін атап өткен жөн. Сонымен қатар, ет комбинатын салу, жабдықтау, қызмет көрсету – ұзақ мерзімді инвестицияларды қажет ететін өте қымбат жоба. Тері өңдеуді алыңыз: 10 теріні өңдеуге арналған жабдық жоқ – ол өте қымбат болады. Ол қандай да бір жолмен төленуі үшін күніне 1000 теріден және одан жоғары партиялар өңдеуге жіберіледі.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстан әлемдік ет нарығына қалай шыға алады
Май жібіту жабдығы бойынша да солай – ол үлкен көлемді өңдеуге арналған.
– Сондықтан біздің ұсақ ет комбинаттарымызға мұндай жабдыққа инвестиция салудың мәні жоқ - олар оны жай ғана жүктей алмайды, - деді Бейбіт Ерубаев. - Мен осындай салыстыруды келтірейін - бұл КамАЗ-да бір қап цемент әкелу сияқты. Дәл солай- автоматты буып-түю желілері. Олар үлкен өндіріске арналған, онда mini нұсқасы жоқ. Ет өңдеудегі mini ұғымы қазірдің өзінде кетіп жатыр. Ең жақын мысал – Ресей. Онда "Мираторг", "Заречное" үлкен комбинаттары дамып келеді, онда тәулігіне 800-1000 бас сояды, өйткені аз - мақсатқа лайықсыз. Немесе сіз эксклюзивті өнімді жасауыңыз керек. Ал Қазақстан қандай эксклюзивті өнімді ұсына алады, Бразилия немесе АҚШ-та оны істемейді? Ешқандай. Сондықтан біз осы, әлемдегі ең ірі өндірушілермен бір салада амалсыз бәсекелесуіміз керек. Күніне 100 бас союға арналған өндіріспен сіз мұны жасай алмайсыз.
Міне, біз Қазақстанда мал шаруашылығы бәсекеге қабілетті болуы үшін елімізге қазіргі заманғы үлкен ет комбинаты қажет деген айқын қорытындыға келдік. Тек сол ғана қазақстандық фермерге малға лайықты баға бере алады - дәл өз ауқымының есебінен. Ал әзірге ол салынбайынша, Ауыл шаруашылығы министрлігі айтқан жоспарларды орындау фермерлерге бір ғана нәрсені уәде етеді – бір сәтте оларға ет комбинатынан бір адам келіп, малды арзан бағамен алғысы келеді. Бұрын солай болған, өйткені фермерде ішкі нарықтан басқа өткізу нарығы болған жоқ. Содан кейін елде бүкіл ел бойынша жүздеген шағын ет комбинаттары пайда болды, олар қазір фермердің мал сатып алушыны таңдау мүмкіндігі болған кезде шикізатпен қиындық көруде.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанға ет экспортынан ақша табуға кім көмектеседі
- Бізге Өзбекстан азаматтары келіп, малға жақсы баға берген кезде барлығы фермердің пайдасына өзгерді, - деп еске салды Бейбіт Ерубаев. - Қазір Қытай ашылады - одан да жоғары баға береді. Фермерге малды жергілікті ет комбинатына арзан сатудың мәні неде? Оған ақша жоғалтудың не керегібар? Фермер ақша табуы керек. Егер өзбек сатып алушысы бір килограмм тірі салмаққа 1100 теңге, ал отандық комбинат 900 теңге берсе, ол етті жақсы сатады. Бұл жай ғана экономика. Сонымен, шешім бір - ол кейбір процестерді автоматтандыруды үнемдеу және қаңқаларды терең өңдеу арқылы қосылған құнды алу арқылы көрші мемлекеттердің сатып алушыларына қарағанда жоғары баға бере алатын елде ет комбинатын салу. Содан кейін ғана отандық мал өсірушілер әкімшілік қысымсыз және субсидиясыз жұмыс істей бастайды.
