Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу.
Қазақстанға қозы еті экспортын арттыруға не кедергі?
Бүгінгі таңда Қазақстанда 18 млн-ға жуық қой бар. Бұл жерде қолда бар мал басы барынша азайған өткен жылдың құрғақшылығын ескеру қажет. Осы оқиғадан кейін статистикалық деректер әлі жаңартылмаған, сондықтан біз соңғы ресми деректерге назар аударамыз.
Бұл малдың тек 10-15%-ы ғана асыл тұқымды мал. Ол жеткіліксіз мөлшер. Мамандардың пікірінше, асыл тұқымды мал саны жалпы мал басының шамамен 30%-на тең болғанда, яғни кемінде екі есе көбейгенде, сала қалыпты жағдайға келеді.
Ол үшін асыл тұқымды малды көбейту бойынша жұмысты дамыту қажет. Шынында да, егер оның орнына жануарлардың сипаттамаларын жақсартуға мүмкін болса, содан кейін малды бірдей жағдайда ұстауға, оны бірдей жеммен тамақтандыруға, бірақ әлдеқайда сапалы ет алуға мүмкін болса, фермерге асыл тұқымды малмен айналысу қажеттілігі неде?
Жоғалған қолдау
Жалпы, мемлекет асыл тұқымды малдың үлес салмағын арттыру қажеттілігімен келіседі. Бұл саланың – өнімнің өзіндік құнын төмендетуден бастап экспорттық перспективаларды ашуға дейінгі дамуының барлық аспектілері үшін маңызды.
- Асыл тұқымды мал шаруашылығы үшін мемлекеттің қолдауы аса маңызды, - деп бөлісті ElDala.kz порталына Марк Гумеров, етті-жүнді қысқа жүнді бағыттағы Қой шаруашылығы республикалық палатасының атқарушы директоры. - Бірінші кезекте, арзан ақша, яғни арзан несие қажет. Мысалы, өткен жылы Аграрлық несие корпорациясы несиелік серіктестіктер арқылы 4%-бен несие берді. Бүгінгі таңда мұның барлығы «Агробизнес» бағдарламасына біріктіріліп, енді 10%-ын мемлекет субсидиялайтынын ескере отырып, 17%-бен несие беріледі. Шығыста 7%-ды құрайды, яғни пайыз өсе тісті. Олар «Сыбаға» және «Алтын асық» бағдарламаларын, сондай-ақ сүтті мал шаруашылығы және басқа да бағдарламаларды бір қоржынға салды. Осыдан кейін мал шаруашылығында несие беру мүмкіндіктері нашарлағаны түсінікті.
Тақырып бойынша оқу: Алмасбек Садырбаев: қой шаруашылығы – Қазақстан экономикасының Клондайкы
Қолдаудың, субсидиялаудың екінші бағытындағы өзгерістерге де сұрақтар туындайды. Мемлекеттік қолдаудың осы құралы айналасындағы сыбайлас жемқорлық жанжалдары теріс беделдің пайда болуына әкелді. Енді қатерлерден сақтануға тырысып, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі осындай маңызды бағыттарды қолдау ашқан барлық оң мүмкіндіктерді жоғалтады деген тәуекел бар.
- Иә, теріс пікір болды, барлығы әрдайым субсидияларды әділ ала алмады, - деп түсіндірді Марк Гумеров. - Бірақ бұл іспен барлық фермерлер айналысты ма? Мүмкін, мұндай шешімдерге итермелейтін кейбір шикі қағидалар қабылданған шығар, бірақ бұл барлық жерде болған жоқ. Қазір барлық субсидияларды көптеген маңызды нәрселерді қолдаудан бас тартып, бір желіге біріктіргісі келеді. Мысалы, селекциялық-асыл тұқымдандыру жұмыстары алынып тасталады деп күдіктенеміз. Бірақ ол кезде фермерлер асыл тұқымды қойларды өсіруге және сатуға деген ынтасын жоғалтады. Сондай-ақ ол әлеуетті сатып алушылардың асыл тұқымды мал сатып алуға деген қызығушылығын да төмендетеді, бұл елдің жалпы мал басындағы асыл тұқымды малдың қазірдің өзінде төмен үлесінің азаюына әкеледі.
Фермерлерді 2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан аумағына асыл тұқымды малдың барлық түрлерін импорттау кезінде ҚҚС төлеудің жеңілдетілген тәртібі (есепке алу әдісімен) алынып тасталғаны ерекше алаңдатады.
Тақырып бойынша оқу: ҚР-да пестицидтер мен мал импорты кезінде жеңілдетілген ҚҚС алынып тасталды
- Бұл тек қой шаруашылығына ғана емес, ірі қара малға да, эмбрион түріндегі асыл тұқымды материалға да қатысты, - деп атап өтті Марк Гумеров. - Бізде олардың өндірісі жоқ, олар сырттан әкелінеді – сондықтан бізге мемлекеттің қолдауы қажет. Ол өз уақытында, 2019 жылдан 2022 жылға дейін болды. Ал 1 қаңтардан бастап жеңілдік ешкіммен кеңеспестен алынып тасталды. Қостанай облысында бірнеше фермер жеңілдетілген ҚҚС есебімен мал әкелді. Жеңілдіктің болмайтын болып шықты, енді олардың шығындары жоспардан тыс өсе түсті. Осылайша, жем қымбаттайды, міне - тағы бір жүктеме. Қазір мал әкелген фермерлер, егер олар бізге осындай таяқ қоятынын білсек, онда бұл малды мүлдем алмайтын едік дейді.
Жалпы, мұндай жеңілдік Қазақстанда жоқ немесе аз көлемде болатын тауарларға жасалады. Егер біздің елімізде қажетті мөлшерде асыл тұқымды мал болса, онда біз, әрине, оны осы жерден аламыз, бірақ бізде бұл көлем, әсіресе ұрғашы мал жоқ.
Экспорттық әлеует
Бұл жерде шағын үзіліс жасап, қазіргі Қазақстандағы қой шаруашылығының қаншалықты маңызды рөл атқаратынын түсіну үшін К.У. Медеубеков атындағы Қой шаруашылығы ҒЗИ директорының орынбасары Нұржан Жұмаділлаевпен әңгімелесеміз.
- Еліміздің мал шаруашылығындағы негізгі экспорттық әлеуеті - бұл ІҚМ мен қойлар, - деп Нұржан Жұмаділлаев сенім білдірді. - Жылқы еті мен түйе еті - өте ерекше, ұлттық өнімдер. Құс шаруашылығында үлкен ойыншылар бар, бұл сала бос емес. Ірі қара малда бәсекелестік өте жоғары болса да, мүмкіндіктер көбірек. Бірақ қой еті, дәлірек айтсақ, қозы еті жағдайында бізде әлемдік нарыққа шығып, онда негізгі ойыншылардың бірі болуға мүмкіндік бар. Бізде жайылымдардың ауданы да, мал басы да бар, үлкен тәжірибе жинақталған. Жалғыз нәрсе, күтілетін өнімді ұсыну үшін сатып алушылардың талаптарын, стандарттарын зерттеу керек. Біздің жергілікті қойлар бәріне бірдей қолайлы бола бермейді, сондықтан сұранысқа ие тұқымдардың асыл тұқымды қойларын әкелу және Қазақстан ішінде тиісті селекциялық-асыл тұқымдандыру жұмыстарын жүргізу қажет.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда қойдың ет тұқымы жасалады
Сарапшының пікірінше, егер біз өз қазанымызда қайнасақ, бұл өсуге мүмкіндік бермейді. Қой шаруашылығында шаруашылықтардың нақты құрылымы пайда болуы керек – кім ішкі нарыққа жұмыс істейді, кім экспортқа шығады, қандай тұқымдармен айналысады. Тек содан кейін фермерлер ұрғашы малды көбейтуге және асыл тұқымды сипаттамаларын жақсартуға ынталанады, өйткені олар етті лайықты бағамен сату мүмкіндігін көреді. Оның ішінде – шетелге.
- Бізге қазір ең жақсы қой тұқымдарын әкелу керек, - деп сенімді Нұржан Жұмаділлаев. – Мысалы, соңғы кездері өте танымал болған Иль де Франс немесе Дорпер сияқты тұқымдар. Олардың негізінде біз өз тұқымдарымызды өсіреміз. Егер әкелінген тұқымдар таза өсірілсе, онда олар климаттық жағдайлар мен жем-шөптің айырмашылығына нашар бейімделеді. Мысалы, оларға құрғақ шөпті қорыту қиын, ал күрт континенталды климат олар үшін өте қатал. Сондықтан біз шағылыстырумен айналысуымых керек. Бұл жұмыс міндетті болып табылады және мемлекет саланы дамыту үшін жеңілдікті жағдайлар жасай отырып, қарсы шығуы керек.
Фермердің пікірі
Қазақстанда қой өсірумен айналысатын фермерлер де мемлекеттің селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты қолдау қажеттігі туралы айтады.
- Мал өте қымбат, әсіресе Австралиядан, Жаңа Зеландиядан, Оңтүстік Африкадан әкелінген ең жақсы асыл тұқымды қойлар, - деп түсіндірді «Асар» ЖШС құрылтайшысы Ораз Тілеуғазы (Қостанай облысы). - Бізде теңізге шығу жоқ, оларды ұшақтармен алып жүруге тура келеді. Біздің шығындарымызды елестетіп, оған тағы 12% ҚҚС қосыңыз. Мұнда бір қошқарды жеткізу үшін фермерге 700 еуро қажет. Егер қосымша 12% ҚҚС төлесеңіз, ол + 85 еуро болады. Яғни, егер өрескел есептесек, фермер ҚҚС төлеу үшін бір қой береді, нәтижесінде бұл өтеу мерзімін шамамен бір жылға арттырады.
Тақырып бойынша оқу: Асыл түлік қошқарлардың ұрығын өндіруді қайта бастайды
«Асар» ЖШС қой шаруашылығымен жақыннан бері, үш жыл ғана айналысады. Дегенмен, бұл - бизнестің барлық қыр-сырын сезіну үшін жеткілікті мерзім.
- Біз бұл тақырыппен үш жыл айналысып келеміз, бізде 700 бас мал бар, 24 асыл тұқымды қой, қазақтың құйрықты қойы бар, - дейді Ораз Тілеуғазы. - Иә, қарқынды даму мен табиғи қайта құру үшін үздік ет тұқымдарын сатып алып көргім келеді. Мен бұл қаншалықты қымбат және қиын екенін түсінемін. Асыл тұқымды мал ісі - бұл тұрақты еңбек: қан араласуына жол бермеу, сұрыптау, селекцияны зерттеу. Жоғарғы жақта біз бұл іспен асыл тұқымды қойларды етке сою үшін айналыспайтынымызды түсінуі керек. Бүгінгі таңда әкелінген әрбір асыл тұқымды қой еті - болашақта ел үшін еттің сапасы мен көлемін жақсарту. Сондықтан біз Үкіметтен түсіністік күтеміз. Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту - біздің ортақ міндетіміз.
Дұрыс шешім
Жағдай қауырт және таңқаларлық, бірақ елдің барлық қой өсірушілері әділетсіз шешімге қарсы болған кезде, олардың пікірінше, ойланудан басқа ештеңе қалмайды және кейбір сәттерді қайта қарастыру қажет.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстан ресейлік ет нарығынан айырылуда
- Жеңілдікті ҚҚС туралы мәселені «Атамекен» ҰКП деңгейінде, Үкіметте шұғыл түрде көтеру керек деп санаймын, әзірге көптеген адамдар шығынға ұшырағанға дейін уақыт бар, - деп мәлімдеді Марк Гумеров. - Себебі біреу малды қаңтар айында сатып алса, енді біреу қазір сатып алады, біреу наурыз айында сатып алады. Мал әкелінген сәттен бастап, әкелінген тауар туралы декларация тапсыру үшін 120 күн беріледі, ол бойынша шаруа 12%-ды өз қалтасынан төлеу керектігі мәселе шешіледі немесе мемлекет Салық кодексінің 427, 428-баптарын қайта қарап, асыл тұқымды мал есепке алу әдісімен өтетін болады.
Шынында да, егер фермерлердің ескертулерін елемеу жалғасса, онда олар жалпы асыл тұқымды малға қызығушылық танытпауы мүмкін. Асыл тұқымды малы барлар, әрине, қалады. Бірақ сатып алуды жоспарлаған фермерлер бұл жоспарынан бар тартуы мүмкін.
Қарапайым сұрақ туындайды - егер ел асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытқысы келсе, неліктен мемлекет оны қолдағысы келмейді?
