Aitas Agro дағдарыста қалай дамиды

Фото көзі: ElDala.kz

Қазақстанның аграрлық бизнесі 2021 жылы «мінсіз дауылға» түсті: құрғақшылық лайықты өнім алуға мүмкіндік бермеді, өндіріс құралдары екі есе қымбаттады, Үкімет ауыл шаруашылығы өнімдерінің әр түрлерін экспорттауға шектеулер енгізді. 2022 жылы бұл қиыншылықтарға логистикалық қиындықтар және астық пен майлы дақылдардың әлемдік бағасының төмендеуі қосылды. Ал 2023 жылдың басында ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі gosagro жаңа электрондық жүйесін енгізу арқылы субсидиялауға өтінім беруде күйреу тудырып, өз сөзін айтты.

Мұндай жағдайда Қазақстанның барлық фермерлері аяққа тұра алмады және нарықта ірі әрі шағын шаруашылықтарды сату туралы көптеген ұсыныстар пайда болды. Рас, бұл жағдайда салаға барғысы келетіндер аз — инвесторлар қазіргі проблемалар ұзақ уақытқа созылады деп қорқады. Осы қиын кезеңде жұмысты оңтайландырып, олардың схемасы масштабтауға дайын екенін дәлелдеген шаруашылықтар ғана проблемалардан қорықпайды. Олар өз бизнестерін кеңейту үшін қазіргі шындықты пайдаланады.

Осылайша, әлсіздер нарықтан кетіп, күштілері өскен кезде саланың сапалы өсуі байқалады. Дамуға дұрыс көзқарастың мысалы үшін ElDala.kz командасы Aitas Agro Агрохолдингі жұмыс істейтін Шығыс Қазақстан облысына барды.

Плюс 50 пайыз

Aitas Agro — жылдық өндіріс көлемі 150 мың тоннаға жуық (Макинск және Өскемен құс фабрикасы) Қазақстандағы құс етінің ірі өндірушісі Aitas компаниясының құрамындағы өсімдік шаруашылығы бөлімшесі. Бұл ретте олардың одан әрі өсу жоспарлары бар, бұл жем-шөп өндірісін ұлғайту бөлігінде де жаңа міндеттер жүктейді.

Соңғы уақытқа дейін Aitas Agro құрылымында Шығыс Қазақстан облысында тек үш шаруашылық болды — Винный ауылындағы «Милейко», Верх-Уба ауылындағы «Защита Уба», аттас ауылдағы «Секисовка». 2022 жылдың соңында Aitas Agro Солтүстік Қазақстан облысында, Петропавл маңында тағы бір шаруашылық алды. Нәтижесінде егіс алқаптары жартысына жуық өсті.

ШҚО-дағы егістіктің жалпы ауданы шамамен 23 мың га құрайды және оны арнайы үш бөлікке бөлді — Aitas Agro бас директоры Талғат Алдажаров (бас суретте) 6-8 мың га егіс алқабын барынша тиімді басқаруға болатынын айтады.

 Солтүстікте сәл өзгеше жағдайлар бар, мұнда барлығының ауданы көбірек. СҚО-дағы Aitas Agro жаңа шаруашылығында — 10 мың га.

Тиімділік шарты

Басқарудың тиімділігі туралы айтатын болсақ: өкінішке қарай, оның жетіспеушілігі 2022 жылдың соңында шарықтау шегіне жеткен қазіргі проблемаларға әкелді. Экономикалық проблемалар аясында бұрын айтылғандар айқын болды - «көктемде егілді- — күзде жиналды» қағидаты бойынша орташа өнімділікте мәңгі жұмыс істеуге болмайды. Ақшасын жеткізе алмаған кейбір фермерлер өз шаруашылықтарын сатуға мәжбүр болды. Aitas Agro өз сатып алуын осылай жасады.

- Өткен жылдың соңында біз шаруашылықтарды сату туралы ұсыныстарды зерттей бастадық, — деді Талғат Алдажаров. — Таңқаларлығы, олардың саны өте көп болды. Нәтижесінде біз Қостанай, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы 37 немесе 38 шаруашылықты көрдік. Біздің негізгі басымдығымыз СҚО болды, сол жерде көбірек қарап, нәтижесінде осы аймақтағы шаруашылықты таңдадық.

Тақырып бойынша оқу: Қазақстан фермерлеріне екі рет соққы болды - Талғат Алдажаров

Талғат Алдажаров көптеген шаруашылықтардың сатылымға шығарылуының бірнеше себептерін атады. Бірақ басты фактор — ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасының күрт төмендеуі. Бидай күзден көктемге дейін 125 мың теңге/тоннадан 95 мың теңгеге дейін, ал майлы дақылдар одан да күшті — екі еседен астам арзандады.  Жақсы уақытта да кірістілігі минималды болған шаруашылықтар банкроттықтың алдында тұрды. Иелерінің сатудан басқа амалы қалмады.

- Сонымен қатар, 2018-2019 жылдары құлдырап кеткен алпауыт холдингтердің құрамына кіретін проблемалық кредиттер қорынан шаруашылықтар сатылымға қойылды, — деп қосты Талғат Алдажаров. — Фермерлер шығындарының барлық баптарының қымбаттауына байланысты өзіндік құнның ағымдағы өсу қарқынын ескере отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасының төмендеуі кезінде көптеген шаруашылықтар үшін проблемалар әзірге аяқталған жоқ. Солтүстік аймақтар 2021 жылы құрғақшылықтан зардап шеккен кезде қатты соққы болғанын есте ұстаған жөн. Ал 2022 жылы олар ескі проблемаларды шеше алмады: маусымның әдеттегідей болмауы сәтсіздік әкелді. Яғни, әдетте көктемге қарай ауылшаруашылық өнімдерінің бағасы өседі. Кейбіреу, тіпті, наурыз-сәуір айларында сәл қымбатырақ сатуға үміттеніп, өз міндеттемелерін кейінге қалдырды. Керісінше шықты. Күзден көктемге дейін баға 25-30%-ға төмендегені есімде жоқ. Бұл үлкен қалдықтарда отырғандарды сәтсіздікке ұшыратты.

Биылғы жылы не болатыны әлі белгісіз. Бүгінгі таңда өсімдік шаруашылығы саласы пайда болған белгісіздік жағдайы өте ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. Фермерлердің қазіргі проблемаларының негізі — өнімнің өзіндік құны тым жоғары. Ресейдегі көршілер арасында бұл төмен болғандықтан, ресейлік ауылшаруашылық өнімдерімен бәсекелестік күшейе түседі — Қазақстанның ішкі нарығында да, сыртқы нарықта да. Фермерлердің бұдан шығу жолы біреу ғана — бұл бәсекелестікте шығындарды оңтайландырумен бірге өнімділікті арттыру арқылы аман қалуға мүмкіндік беретін агротехнологияға бару.

Aitas Agro холдингі дәл осылай жүрді.

Қарапайым ауыспалы егіс

Сауатты ауыспалы егіс — бұл топырақтың құнарлылығын сақтау талаптары ғана емес, сонымен қатар техника пайдалану мен адам ресурстарын маусым бойынша оңтайлы бөлу. Сондықтан Aitas Agro бірнеше жыл бұрын егіс алқаптарын оңтайландырды.

Барлығы — бүгінде ШҚО-ның үш шаруашылығында негізгі дақылдар — 6 200 га күнбағыс, 3 600 га күздік бидай, 7 000 га жаздық бидай, 2 000 га сыра қайнататын арпа, 800 га бұршақ.

 Тақырып бойынша оқу: Сыра қайнатушылар үшін арпа қалай өсіріледі

- Мен 2019 жылы келгенде, мұнда ауыспалы егісте көп дақыл болды - көктемгі және қысқы рапс, мақсары, соя, жүгері, — дейді Талғат Алдажаров. — Бірақ біз осындай үлкен дақылдар жиынтығымен егу процесін де, жинау процесін де ұйымдастыру өте қиын деген қорытындыға келдік. Ерте қардың астында қалу қаупі әрқашан болды. Ал мұнда, шығыста, егер қар жатса, онда көктемге дейін. Көктемде сіз бұл өрістерден ештеңе жинай алмайсыз. Бұл олар қар мен аязды күтетін, содан кейін уақытша жылынғаннан кейін күнбағысты жинайтын солтүстіктегідей табиғи десикатор емес. Біз олай жасай алмаймыз. Біздің міндетіміз — 10 қыркүйекке дейін күнбағыстан басқа барлық дақылдарды жинап, элеваторға шығару. Ал біз күнбағыс жинауды қазан айының соңына дейін аяқтаймыз. Біздің бүгінгі ауыспалы егіс мұны жасауға мүмкіндік береді.

Күрделі ауыспалы егіспен комбайндар мен қосалқы техникалар санын, қабылдау және кептіру қуатын екі есе арттырмай, суық ауа райы келгенге дейін егін жинауды аяқтау мүмкін болмады. Сондықтан олар дақылдар жиынтығын қысқартуға көшті. Соның ішінде жүгері өсіруден бас тартылды, бірақ уақыт өте келе ол ауыспалы егіске оралуы мүмкін.

Бұл жағдайда биылғы жылы KAZSEEDS компаниясының қысқа ФАО гибридтері шағын алаңға сынақтар үшін егіледі. Өткен қыста Талғат Алдажаров қазақстандық фермерлер тобының құрамында АҚШ пен Пуэрто-Рикода, KAZSEEDS селекциялық орталықтарында болды, онда Қазақстанның жағдайына арнайы жаңа будандар жасалуда. Сондай-ақ, ол Ақтөбе облысындағы «Айс» ЖШС тәжірибесін зерттеді, ол өткен маусымда өзінің суармалы алқаптарының көп бөлігіне KAZSEEDS тұқымын себіп, нәтижелерге өте риза болды. Биылғы жылы осы компанияның жүгері тұқымын бірнеше ірі сүт компаниялары, соның ішінде «Родина» агрофирмасы және «Зенченко және К» КС пайдаланады.

- 2021 жылы жүгеріден астыққа жақсы нәтиже алдық, тәлімі жерден 72 ц/га жинадық, — деп атап өтті Талғат Алдажаров. — Мүмкін, оған қайта ораламыз — сондықтан біз дайын болу үшін тұқымдарды сынап көреміз.

«Гранни» рекорды

Тұқымның сапасы жоғары өнімділіктің негізі болып табылады. Тұқыммен жұмыс Aitas Agro-да ең жоғары деңгейде қойылды: агрохолдинг құрылымында «Милейко» ЖШС өз элиталық тұқым шаруашылығы бар, оның міндеті бірінші кезекте өзін де, Aitas Agro басқа да шаруашылықтарын да жоғары сапалы тұқыммен қамтамасыз ету болып табылады.

Күздік бидай бойынша бүгінгі таңда негізгі сорт — краснодарлық «Бригада». Сондай-ақ жергілікті «Булава» бар — олардың әрқайсысының өз күшті жақтары бар. Сонымен қатар, сынақтарда Лукьяненко институтының тағы бірнеше краснодарлық сорттары бар.

- Жаздық бидайға келетін болсақ, біздің негізгі сұрыпымыз — «Дарья», — деді Талғат Алдажаров. — Ол бойынша бізде түпнұсқа өндірушімен, біз роялти төлейтін беларусь институтымен лицензиялық келісім бар. Бірақ соңғы жылдары еуропалық сорттардың сынасы қарқынды түрде өсті. Біз австриялық Saatbau компаниясының сорттарын белсенді қолданамыз — «Гранни», «Ликамеро». Сондай-ақ, өткен жылы ресейлік «ЭкоНива» компаниясынан чех селекциясының «Токката» сорты алынды. Және ол өзін өте жақсы көрсетті. Қызықты сорт, бізге өте ұнады. Өткен маусымда біз орта есеппен 53 ц/га жинап, екі шағын өсіру алаңына элита септік. Бұл маусым өте құрғақ болғанына қарамастан. Биыл біз «Токката» алаңын кеңейттік, барлық шаруашылықтарымызда алғашқы репродукцияны егіп жатырмыз, тіпті, оны солтүстікке, жаңа шаруашылығымызға апарамыз. Сорт қарқынды және біз оның өнімділік әлеуеті өте жоғары екенін көреміз. Мысалы, 2021 жылы ылғал әлдеқайда көп болған кезде біз «Гранни» сортында 69 ц/га алдық. Менің ойымша, оңтайлы жағдайда «Токката» да көп нәтижеге қабілетті.

Aitas Agro жыл сайын олардың мүмкіндіктерін бағалау үшін тәжірибелерге жаңа сорттарды алады. Бұл маусымда үш жаңалық бар. Агрохолдингтің мақсаты — Шығыс Қазақстан үшін ғана емес, жалпы астық белдеуі үшін де сапалы тұқым өндіруші болу. Бұл идеяның мағынасы бар, өйткені ШҚО-ның ылғалды климаты көбеюдің жоғары коэффициентін береді. Жоба «Милейко» элиталық тұқым шаруашылығы базасында іске асырылуы тиіс.

- Әзірге тұқым нарығы жабайы, біз оны өркениетті стандарттарға көтергіміз келеді, — деп атап өтті Талғат Алдажаров.

Биылғы жылы қатты бидайдың бір сортын және бұршақтың екі сортын, сонымен қатар Saatbau-дан жаздық бидайдың бір сортын, «Патрицияны» көбейту басталады, ол «Гранни» сортын алмастыруы керек. Бұл — неғұрлым заманауи, технологиялы, өнімділігі және астық сапасы жоғары сорт.

Технологиялық конвейер

Дегенмен, Aitas Agro жиынтығындағы негізгі дақыл — күнбағыс. Шындығында, құс фабрикалары үшін оны нарықта сатып алу ең қиын: олар оны елдегі өңдеу зауыттарының белгіленген қуатынан әлдеқайда аз өсіреді. Сондықтан шикізат үшін бәсекелестік өте жоғары. Бұл бағаның тұрақсыздығына әкеледі. Сондықтан Aitas үшін тұқымды өз бетінше өсірген әлдеқайда жақсы.

- Бидаймен нарықта ерекше проблемалар жоқ және Қазақстанда олар жеткілікті түрде өндіріледі, тіпті, Ресейден әкелуге болады, — деп түсіндірді Талғат Алдажаров. — Бүгін біз нарықта астыққа деген қажеттілігіміздің едәуір бөлігін сатып аламыз. Бірақ күнбағыс бойынша біз өз-өзімізді қамтамасыз етуге тырысамыз.

Сондай-ақ, өткен жылдан бастап шаруашылықта бұршақ пайда болды. Бастапқыда ол тек ауыспалы егіс үшін енгізілді (будың орнына), бірақ содан кейін құс фабрикаларының технологтары жем-шөптің рецептурасын түзете алды, сондықтан бұршақ енді Aitas жеке қажеттіліктеріне жұмсалады.

- Бұл үш дақылды — күнбағыс, жаздық және күздік бидай, бұршақ — біз нарыққа мүлдем сатпаймыз, барлығын өзіміздің құстарымыз үшін азыққа пайдаланамыз, — деді Талғат Алдажаров. — Біз сататын жалғыз дақыл — сыра қайнататын арпа. Бұл бізге үздіксіз егу және жинау конвейері үшін қажет. Жалпы, Шығыс Қазақстан — сыра қайнататын арпа өте жақсы өсетін аймақ.

Ауыспалы егісті жеңілдетумен қатар, Aitas Agro бірнеше жыл бұрын экономикалық тұрақтылыққа тағы бір маңызды қадам жасады — нөлдік технологиядан бас тартты. Қазір олар мұнда дәстүрлі түрде егіледі, бұл мүлдем өкінбейді.

- Ұзақ уақыт бойы мұнда нөлдік технологияда отырдық, — деді Талғат Алдажаров. — Бұл ретте «ол бізге не үшін керек?» деген сұраққа жауап бере алмадық. Нөлдік технологияның өнімділігі төмен және сұрақ туындайды — біз мұны не үшін жасаймыз және одан қашан әсер аламыз? Жауапсыз сұрақ. 2020 жылы шығыста қатты құрғақшылық болған кезде, біз де қатты зардап шектік. Менің қолым дірілдеп кетті — біз техниканы егістіктерге айдап, шын мәнінде тың жерлерді көтердік.

Арамшөптердің фоны өте күшті болды, егістіктерді ұзақ уақыт тазалауға тура келді. Ең қуатты Horsch өздігінен жүретін үш бүріккіш сатып алынды және олар қазір өңдеудің барлық қажеттілігін жабады. Ал олар мұнда көп — гербицидтік туралы айтпағанда, екі фунгицидтік, екі инсектицидтік. Қазіргі уақытта өрістер азды-көпті тазартылды.

Тақырып бойынша оқу: Күздік дақылдар не үшін пайдалы?

Horsch бүріккіштерінен басқа, сол өндірушінің дәнді дақылдары мен бұршақтарына себу кешендері де бар. Сондай-ақ, Aitas Agro «Астана Агропартнер» компаниясының Julia Gaspardo сепкіштерін отамалы дақылдар үшін пайдаланады. Тракторлар — CT Agro ұсынған CLAAS. Бұл компаниямен паркты жаңарту және тұрақты қызмет көрсету бойынша ұзақ мерзімді қатынастар құрылды. Қуат жеткілікті, бірақ уақытты үнемдеуге тура келеді. Сондықтан, мысалы, тыңайтқыштарды себуден бас тартты — бұл процесті баяулатады. Қазір түйіршікті тыңайтқыштар егу алдында қолданылады, ал вегетациялық кезеңде олар сұйық тыңайтқыштармен жұмыс істейді.

Топырақпен жұмыс істеу туралы: Aitas құс фабрикалары құс көңінің көп мөлшерін шығаратындықтан, оны холдинг алаңдарында пайдалану туралы мәселе туындады. Біріншіден, бұл қайта өңдеу мәселесін шешеді, екіншіден, топырақ құрылымын жақсартады және өнімділікті арттырады. Өткен күзде органикалық заттар кейбір егістіктерге енгізілді, қазір табиғи тыңайтқышты жаппай пайдалану үшін қоқысты компосттау технологиясы жетілдірілуде.

- Мәселе өте өзекті, ол әсіресе минералды тыңайтқыштардың күрт қымбаттауы кезеңінде өткір болды, — деп атап өтті Талғат Алдажаров.

Өнімділік аймақтары

Өткен жылдан бері Aitas Agro жүзеге асырып келе жатқан шығындарды оңтайландырудың тағы бір жолы — сараланған егіс. Біз шаруашылыққа келген кезде американдық өндіруші Precision Planting компаниясының жетілдірілген сепкіші әкелінді, ол диффузиялық егістің нәзік баптауларын пайдалануға мүмкіндік береді. Негізінде, егу машинасының электр жетегі бар қазіргі заманғы сепкіштерінің көпшілігі егістіктің әрбір нақты учаскесінің әлеуетіне байланысты тұқым енгізу жылдамдығын реттеуге мүмкіндік береді. Мұны анықтау үшін өрістердің вегетациялық индексін талдайтын цифрлық жүйелер қолданылады. Тұқымдарды үнемдеу — 5%, бұл айтарлықтай сомаға құйылады. Сонымен қатар, ылғал мен қоректік заттармен «зарядталған» жерлерде өнімділікті арттыру. Нәтижесінде, бұл технологияның жалпы пайдасы «бас қатыруға» тұрарлық.

Тақырып бойынша оқу: Неліктен фермерлер сұйық тыңайтқыштарға ауысуда

Aitas Agro агрономиялық қызметінің жетекшісі Антон Шиленко фермерлер арасында оған «Антон Диффпосев» деген лақап ат жабысып қалған деп әзілдейді — ол әр түрлі семинарлар мен форумдарда осы технологияны қолданудағы шаруашылық тәжірибесі туралы жиі сөз сөйлейді. Ол кем дегенде Шығыс Қазақстан облысында оның болашағына сенімді. Өйткені күрделі ландшафт беткейлерде өнімділік әлеуетінің төмен болуына, ал ойпаттарда - жоғары болуына әкеледі. Бұл ерекшеліктер дифференциалды егуді қолдануға мүмкіндік береді.

- Шынында да, біз Қазақстанда алғашқылардың бірі болып егістік аймағының өнімділігіне байланысты өзгермелі себу нормасын қолдана бастадық, — деді Антон Шиленко. — Осы технологияның мүмкіндіктерін күнбағыс арқылы зерттей бастады, өткен жылы шамамен 4 мың га егілді. Биылғы жылы бұршақ пен дәнді дақылдарды егуге көшіп, аумақты 15 мың гектарға дейін кеңейтеміз. Қолдану нормасының айыры әзірге аз, гектарына плюс/минус 10 кг. Яғни, біз абайлап және консервативті түрде, бірақ біз қозғаламыз.

Күзде диффузиялық егу нәтижесін бағалауға өнімділік датчиктері бар комбайндар көмектеседі. Осы мәліметтер негізінде егістіктің өнімділік картасы цифрлық жүйе арқылы жасалады.

Суретте: Антон Шиленко мен Эрван Жиле

Айтпақшы, біз Aitas Agro-ға келген күні тағы бір қонақ болды — Парижден француздық ITK Inc компаниясының өкілі Эрван Жиле ұшып келді, бұл компания ұзақ уақыт бойы жасанды интеллект негізінде әрбір жаңа аграрлық маусымға (7 айға) ауа-райын болжаудың цифрлық жүйесін жасап келеді. Жүйе спутниктік суреттерді талдау, сондай-ақ далалық зерттеулер негізінде жұмыс істейді. Жағдайларды талдау және болжамға сәйкес жұмыс маусымға арналған агротехнологияны дұрыс таңдау арқылы егін көлемін ұлғайтуға да, табиғи стрестен болатын шығындарды азайтуға да мүмкіндік береді.

Сергей Буянов