Әлемдегі тыңайтқыш бағасының өсуі Қазақстан нарығына қалай әсер етеді

Минералды тыңайтқыштардың әлемдегі бағасының өсуі биыл басталды: мысалы, АҚШ-та олар төрттен бірге көтерілді. ElDala.kz порталы Қазақстанның агрохимия саласының ең беделді маманы, «Қазфосфаттың» бас директоры Мұқаш Искандировтан қалыптасқан жағдайды түсіндіріп беруін сұрады.

Сонымен қатар, сұхбат барысында биылғы ауыл шаруашылық маусымының басталуы, тыңайтқыштарды сатып алу үшін субсидия алу, Қазақстандағы егістік алқаптарының құнарлығын сақтау мәселелері және «Қазфосфат» ЖШС және «Қазазот» АҚ 26 ақпанда ұйымдастыратын Азиялық IX агрохимиялық форумына дайындық мәселелері талқыланды.

Тақырыпқа байланысты оқу: Азия агрохимиялық форум 26 ақпанда  online форматта өткізіледі

Сауда үшін күрес

Белгілі себептерге байланысты 2020 жыл экономиканың көптеген салалары үшін қиын жыл болды. Агрохимия да осындай жағдайда болды. Пандемия логистикалық проблемаларды тудырды және бүкіл әлемдегі көптеген кәсіпорындар тыңайтқыш өндірісін қысқартуға мәжбүр болды.

Сонымен қатар, Қытайда фосфат тыңайтқыштарын өндірушілер артық өнім өндірмей, тек тұтынушылардың қажеттілігі бойынша жұмыс істеді.

Әрине, ұсыныстың азаюы бағаға әсер етті.

-Сонымен қатар тағы бір жағдай орын алды, ол - Марокко, Ресей Федерациясы және АҚШ-тағы фосфат тыңайтқыштарын өндірушілер арасындағы саудаға байланысты дау болды», - деп түсіндірді Мұқаш Искандиров (суретте). - Осы саладағы ең ірі американдық компания Mosaic АҚШ үкіметіне Ресей мен Марокко өндірушілерін әділетсіз бәсекелестік жасауда - мемлекеттің қатысуымен нарықтан тыс механизмдерді  пайдаланды деп айыптады. Нәтижесінде, Америка Құрама Штаттары импортталған кезде осы елдердің өнімдеріне импорттық баж салығын салу туралы шешім қабылдады. Алым ставкалары әртүрлі бизнес үшін 10% -дан 50% -ға дейін өзгереді.

Бұл халықаралық нарықтағы бағалардың өсуіне әкелді. Сонымен бірге Ресейдегі тыңайтқыштардың бағасы ішкі нарықта өзгеруде. Бұл өндірушілер үшін тиімді емес, және олар ең алдымен экспорт үшін жұмыс істеуге тырысады. Осыған байланысты дүрбелең туды және Ресей Федерациясының кейбір ауылшаруашылық аймақтарында олар маусымның басында қажетті көлемді алуға үлгермейміз деп қауіптенуде. Жеткізу туралы алдын-ала келісімшарттар жасауға үлгермеген фермерлерге өнімдер жаңа бағамен ұсынылады. Ал тауар бағасы - 40% -ға дейін өскен.

Тақырыпқа байланысты оқу: Қазақстандағы тыңайтқыш сататын ірі ТОП компаниялар

Қымбат импорт

Бұл жағдай Қазақстанға қалай әсер етеді? Ресейден келетін импорт қымбаттайтыны айдан анық. Бірақ отандық зауыттар әзірше бағаны көтеруді жоспарлап отырған жоқ.

-Біз осы уақытқа дейін ішкі нарықтағы бағаны көтермей, бір деңгейде ұстап отырмыз, - деді Мұқаш Искандиров. - Біз биыл төртінші жыл қатарынан тауар құнын өзгерткен жоқпыз, мысалы аммофосты ҚҚС есебімен тоннасын 140 мың теңгеге сатамыз. Мәселен, ресейліктер былтыр дәл осындай өнімді 150 мың теңгеге ұсынса, биыл олар 250 мың теңгеден астам ақша сұрап отыр.

Енді фермерлер отандық өнімді таңдайтындығы белгілі. Алайда барлығын керекті мөлшермен қамтамасыз ете аламыз ба? -деген сұрақ туындайды. Көктемгі маусымының басталуына аз ғана уақыт қалды, ал қазақстандық зауыттардың өндірістік қуаты шектеулі.

- Мұның бәрін алдын-ала жасау керек, тыңайтқыштарды алқапқа сепкенге  дейін қоймаға әкеліп қою қажет және сенімді болу үшін келісімшарттар жасалуы керек», - деп түсіндірді М. Искандиров. - Бірақ әдеттегідей күзгі тапсырыс аз болатын. Жыл басында да сұраныс болмады. Ал қазір барлық адамдар сатып алғысы келеді, бірақ соншама мөлшерді қайдан аламыз? Айына шамамен 37 мың тонна өндіреміз. Бұл көлемнің жартысы бұрын жасалған келісімшарттар бойынша экспортталады.

Сондықтан тыңайтқыштарды арзан бағамен алғысы келетін барлық қазақстандық фермерлер істің бәрін соңғы уақытқа дейін қалдырмай, алдын-ала ойластыруы керек.Егістік маусымы жақындап келеді.

Көктем мезгілі таяп қалды

Әзірге Қазақстанның ішкі нарығында қарбалас байқалмайды. Бірақ бұның себебі ауыл шаруашылық тауар өндірушілер көктемге тапсырыс беруді кейінге қалдырып, тыңайтқыш сатып алуға асықпайды. Бұған ҚР АШМ кінәсі де бар. Неге десеңіз, бүгінгі күнге дейін бірде-бір аймақ және Ауыл шаруашылығы министрлігінің өзі  де минералды тыңайтқыштарды субсидиялау ережесін бекіткен жоқ. Барлық жерде бұйрыққа қол қоюды қыс мезгілінде күтеді, алайда бұл құжат мерзімі жылдан жылға кеш істелуде. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің нормалары сәуірде, солтүстік облыстарда егін егу жақындаған кезде бекітіледі. Бірақ оңтүстік өңірлерде ол уақытта егін егу аяқталады.

- Бізде Жамбыл облысында +17, Түркістан облысында +20, - деді Мұқаш Искандиров. - Мен бүгін зауыттан келе жатып, барлық техникалардың егістікте тұрғанын байқадым, яғни жұмыс басталып жатыр. Алайда, субсидиялау ережелерінің болмауы фермерлердің тыңайтқыш сатып алу белсенділігін бәсеңдетеді. Себебі аграршылар мемлекеттік қолдауға сүйеніп, өз жоспарларын жасайды. Оңтүстікте еңбеккерлер алдағы уақытта бюджеттен біраз өтемақы аламыз деген үмітпен 100% төлеуге мәжбүр.

Фермерлер биылғы жылы ережелерді бекітуді тағатсыздана күтуде, субсидия алу үшін топырақ картограммалары талап етіледі ме бұл жағы әлі белгісіз. Бұл норманы былтыр енгізу жоспарланған болатын, бірақ кейін ол бір маусымға шегерілді, өйткені елде талдауға арналған зертханалардың саны жеткілікті болмады.

-Менің ойымша, бір жалдың ішінде жағдай түбегейлі өзгере қойған жоқ деп анық айта аламын», - деді Мұқаш Искандиров. - Біздің Түркістан аймағындағыдай, Жамбыл облысында да қажетті зертханалар жоқ. Осы жылдар ішінде Ауылшаруашылығы министрлігі оларды сол ауылшаруашылық кәсіпорындарының негізінде немесе бизнесті қатыстыру арқылы әр ауылдық жерде жабдықтай алмады. Мұның бәрін жасау мүмкін еді, бірақ, өкінішке орай, олар мұны істемеді. Ал биыл топырақ картограммасын талап етуге әлі ерте. Мұны бәрі түсінеді. Сондықтан картограммалардың болуы туралы талапты кем дегенде бір жылға кейінге қалдыру керек, бірақ ресми тапсырыс болмаған кезде фермерлер оны әлі де енгізеді деп қорқады және олар субсидиясыз қалуы мүмкін.

Тақырыпқа байланысты оқу: Мұқаш Искандиров – Субсидияны жыл сайын белгілі бір компниялар ғана алады

Егістік жерді жырту бақыланбайды

Сонымен бірге картограммалар әлі де қажет. Олар фермерлердің өздеріне де, мемлекетке де керек. Фермерлер үшін топырақтың жағдайы қандай, тыңайтқыштардың қандай түрлері және қандай көлемде қолдану керек екенін білу маңызды.

Тақырыпқа байланысты оқу: Қазақстандағы топырағы құнарлы ТОП-12 облыс

Бұл мемлекет үшін де маңызды, өйткені жермен дұрыс жұмыс істей алмау оның деградацияға ұшырауына және құнарлылықтың төмендеуіне әкеледі.

-Әзірге фермерлер білгендерінше жұмыс істеп жатыр, - деді М. Искандиров. - Топырақта не бар екенін және не азайғанын білмеген жағдайда қалай егін шаруашылығымен дұрыс айналысуға болады? Бұл тәсілдің нәтижесі құпия емес: зерттеулер көрсеткендей, біздің егістік алқаптардың 99% -ы деградацияға ұшырайды, басты екі маңызды элемент бар, ол - азот пен фосфор жетіспеушілігі. Сондықтан картограмманы талап етуді енгізу керек, ал фермерлер бұған дайын. Бірақ Ауыл шаруашылығы министрлігінің міндеті - оларға осындай зерттеулер жүргізуге жағдай жасау. Зертханалар барлық жерде орналасып, оған қол жетімді болу керек.

Осылайша, қазіргі жағдай фермерлердің де, тыңайтқыш өндірушілердің де көңілінен шықпайды. Өйткені, отандық өндірушілер экспорттық жеткізіліммен әуре болмай, өз өнімдерінің көп бөлігін елге сату әлдеқайда жеңіл және тиімді болар еді.

Тақырыпқа байланысты оқу: «ҚазФосфат» формуласы: аммофос агробизнес тиімділігін қалай арттырады​

Қазіргі таңда ішкі нарықта отандық өнімнің төрттен бір бөлігі ғана қалады. Атап айтсақ, өткен жылы «Қазфосфат» 415 мың тонна тыңайтқыш өндірді. Оның 96 мың тоннасы ғана қазақстандық фермерлерге жеткізілді. Ішкі нарықтағы сұраныс 2017 жылы елде 140 мың тонна сатылған кезде шарықтады. Содан бері құлдырау байқалады - алға жылжу жоқ. Оның басты себептерінің бірі Ауыл шаруашылық министрлігінің салғырттығында, соған байланысты фермерлер жоспар құра алмай, себу маусымына дейін тыңайтқыштарды сатып ала алмайды.

Мұның салдары - өнімділіктің төмендеуі және топырақтың деградациясына әкеліп соғуда. Бұл жер егістік жерлерді жер қойнауын пайдаланушылармен салыстыруға болады: олар қатаң мемлекеттік бақылауда тұрады, олардың барлық қызметі реттеледі. Бірақ егістік жер де - дәл сондай табиғи байлық, ел байлығы емес пе? Ал қазір, іс жүзінде, оны ешкім бақыламайды. Соның салдарынан: жер қараусыз қалған, арамшөп басып, сортаңға айналуда.

Оnline форум

Ауылшаруашылығы үшін де, агрохимия өнеркәсібі үшін де маңызды барлық осы мәселелерді талқылау үшін «Қазфосфат» сарапшыларды, ғалымдарды, фермерлерді, мемлекеттік органдардың өкілдерін шақырып 2012 жылдан бастап Тараз жерінде Азияның агрохимиялық форумын өткізіп келеді. Биылғы жылы белгілі себептерге байланысты форум онлайн-семинар форматында өтеді.

-Әрине, тірідей байланысқа не жетсін, алайда қазіргі жағдай бойынша олар Азия агрохимиялық форумын онлайн форматта өткізуге мәжбүр болуда, - деп түсіндірді Мұқаш Искандиров. - Былтыр біз оны карантиндік шектеулер енгізілгенге дейін - 2020 жылдың ақпан айының соңында тікелей эфирде өткізе алдық. Осы маусымда бұл іс-шараны ел ұмытпас үшін, қалай болса да жұмыс істеп, қатысушыларға көмектесуі үшін біз оны онлайн режимінде өткізуді жөн көрдік. Біздің фермерлерге өндірістегі барлық жаңалықтарды жеткізуге тырысамыз. Бұл формат та пайдалы болады деген сенімдеміз.

Ең маңыздысы - қатысушыларға сұрақтар қойып, мамандардан жауап алу мүмкіндігі туады. Формат осылайша мазмұнды да пайдалы болады деп болжануда.

Форумға қатысу үшін мына сілтеме бойынша тіркелу керек немесе төмендегі телефон нөмірлеріне хабарласу қажет:

+7 701 737 49 67, + 7 701 745 04 02.

Азия агрохимиялық форумының бас ақпараттық серіктесі ElDala.kz порталы болады, ол іс-шараны тікелей эфирде көрсетеді, сондай-ақ оның барлық маңызды оқиғалары туралы баяндайды.

Сергей Буянов